Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1906

[p. 888]

Limburgsche Dialecten.

In de September-vergadering ll. nam ik op mij te trachten eene schets van Limburg in het opzicht der dialecten te bekomen, en mij te dien einde te wenden tot iemand die zich in de studie der Limburgsche gewestspraken bijzonder heeft ingewerkt.

Tot vervulling dezer belofte stelde ik mij in betrekking met den Eerwaarden Heer Lenaerts, pastoor van Membruggen, wiens bevoegdheid en dienstvaardigheid bekend zijn.

Ik laat hier de vrucht zijner mededeelingen volgen.

_**_*

Belgisch Limburg moet, volgens den E.H. Lenaerts, ten aanzien der dialecten noodzakelijk in twee groote deelen worden gesplitst: Oostlimburgsch en Westlimburgsch.

I. - Het Oostlimburgsch begrijpt Bree, Maaseik en den Maaskant, en hoort toe bij het Overmaasch.

Het Tongersch en het Bilsensch-Sichensch worden gesproken in een vijftigtal gemeenten en staan

[p. 889]

op den ouden grond van het Oostlimburgsch, alhoewel zij, om hunne nieuwere bestanddeelen, eerder Westlimburgsch schijnen te zijn. - Het Tongersch (Hoesselt-Lauw-Mall-Sluis) is een bijzonder dialect evenals het Hamsch (Bilsen-Sichen), dat iets meer van 't Maaslandsch, dan het Tongersch weg heeft.

II. - Het Westlimburgsch begrijpt twee voorname afdeelingen, welke zich elk over een honderdtal gemeenten uitstrekken:

1^o	Het Hagelandsch, het Thienensch en het Sint-Truidensch, welke drie blaadjes van een zelfde klaverblad uitmaken.
2^o	Het dialect rond Loon, Hasselt, Beeringen, zelfs ook Peer en Wuest-Herck, vormen de tweede afdeeling, die wederom, naar de zand- en leemstreek, zoude kunnen onderverdeeld worden. De grens tusschen dit middelste dialect, dat Demerlandsch kan geheeten worden, en het Maaslandsch van eenen kant en het Sint-Truidensch (of Haspegouwsch) van den anderen, is over 't algemeen zeer sterk afgebakend.

De scheidingslijn tusschen het Oostlimburgsch en het Westlimburgsch loopt omtrent Zuid-Noord en snijdt Limburg in twee deelen, waarvan de grensdorpen zijn: Groote Brogel, Genck, Bilsen, Vliermael, Jesseren, Lauw, of Groote Brogel, Genck, Gellick, Veldwezelt, Canne.

[p. 890]

De Demer vormt een inham ten voordeele van het Westlimburgsch. Deze grens komt wel overeen met die, welke in De Nederlandsche Tongvallen door J. te Winkel voor de dialecten van Nederland opgegeven wordt.

III. - Neerpelt en omstreken behooren tot het Peellandsch. Ons Demerlandsch-Limburgsch is in 't algemeen meer verwant aan het Peellandsch dan aan het Maaslandsch of Overmaasch, waar Bree en Mechelen-aan-de-Maas henen wijzen.

IV. - Lommel wijst naar het Noordbrabantsch.

Beneden Belgisch Limburg ligt Borgworm, dat, toen het nog Dietsch sprak, tot het Borgloonsche en niet tot het Sint-Truidensche dialect behoorde. Dit schijnt ten minste uit de grensrichtingen en de uitspraak der verwaalschte dietsche plaatsnamen te blijken.

Onderaan de oostergrens van Belgisch Limburg heerscht het kleine Maastrichter dialect, dat, hoewel tot het Maaslandsch behoorende, menige sporen van westerschen omgang oplevert. Het beslaat buiten het Maastrichtsche ook eenige Belgische dorpen als Canne en Veldwezelt.

_**_*

Uit deze spraakverdeeling van Limburg blijkt dat een Zuidlimburgsch Idioticon bezwaarlijk zou kunnen tot stand komen.

[p. 891]

Het Sint-Truidensch met het Thienensch en Hagelandsch heeft alle eer gehad, daar het werd nagevorscht o.a. in de werken van L.W. Schuermans, Tuerlinx, D. Claes en A. Rutten. Deze laatste, van Sint-Truiden afkomstig, heeft zijn geboortedialect met voorliefde behandeld.

Het Oostlimburgsch moet bestudeerd worden met het Overmaasch dialect en is niet uitsluitend Belgisch Limburgsch.

De Tongersche en Hamsche dialecten zijn scherp afgeteekend en uiterst belangwekkend, doch strekken zich uit over eene zeer beperkte streek.

Het dialect Loon-Beeringen-Peer moet als typisch Limburgsch gelden. Het Hasseltsch vormt daarin een middenpunt, rond hetwelk het zuiverste Limburgsch straalt en dat tot nog toe tot geene grondige studie aanleiding gaf.

Tot bepaling dezer grenzen is bijzonder in acht genomen de uitspraak der klinkers, voornamelijk die der lange aa, der gemengde ee en oo, der ij en der ui. Nogtans, ook sommige andere eigenaardigheid als: de klankwissel (umlaut), de 2^de pers. enkelv. (du), de uitspraak der sch, enz.

Hierbij voeg ik ter opheldering eene landkaart van Limburg volgens de gewestspraken, opgemaakt ten naaste bij naar eene meer omstandige kaart, die de E.H. Lenaerts bereidwillig tot

[p. 892]

mijne beschikking stelde. Dikke inktlijnen duiden de grens tusschen de hoofddialecten aan; kleinere inktlijnen geven de onderverdeelingen op. Het spreekt van zelf dat deze lijnen slechts de hoofdtrekken der verdeeling opgeven en niet gansch nauwkeurig zijn. De onderverdeelingen van het Demerlandsch, vooral in de omstreken van Hasselt, zijn voor wijzigingen vatbaar.

Mag het werk niet op volmaaktheid bogen, het weze ten minste een eerste, niet onnuttige stap tot eene volledige dialectische kaart van Belgisch Limburg.

Mr Paul Bellefroid.

[p. *1]