Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1903

[p. 97]

Lezing.
Guldeboeck van St.-Sebastiaansbroederschap te Linkebeek.
Mededeeling gedaan door den heer J. Bols.

Het handschrift, dat ik U vandaag ter inzagemag voorleggen, hoort toe aan de kerk van Linkebeek - waar het met de grootste zorg bewaard wordt - en draagt voor titel: Dit es tguldeboeck en̄ dornenātie vander bruedr̄scap myns heeren sinte Sebastiaens, patroen der prochiekerken te linkenbeke, marscalck vander haesteger pestelentiē ende onversiender doot.

Dit handschrift is op perkament, en werd begonnen kort na 1467.

De band in leder is versierd met een koperen middenplaatje, en voorzien van koperen hoeken en, op den vooromslag, van twee plaatjes, overblijfsels der beide vroegere sloten.

Het boek bevat 145 bladen; 134 daarvan - het oudste, voornaamste en door dezelfde hand geschreven deel - werden op den voorkant genummerd en zijn 29 centimeters hoog en 21 breed, de 11 andere, ietwat kleiner, zijn er later bijgenaaid.

Vóór die 134 langs éénen kant genummerde bladen komen er 3, ook in perkament, denkelijk in 1605 bijgevoegd, en erachter nog 7, waarvan de twee

[p. 98]

voorlaatste van 1600 tot 1627 werden beschreven, en de vier overige van 1628 tot 1645.

Op de verso-bladzijde die vóór het titelblad met de voorrede staat, verhaalt men, in 1477, hoe Karel de Stoute, te Luik ziek zijnde, eene bedevaart belooft naar St. Sebastiaan te Linkebeek⁽¹⁾.

Deze bladzijde, ongenummerd, draagt den datum 1477, en werd geschreven na het opteekenen van de namen der 134 volgende bladen: de roode titel van het 1^ste volgende recto-blad had dit vorige een beetje bevlekt, en die bekladde plaats werd gedeeltelijk onbeschreven gelaten; ook is het geschrift dezer ongenummerde bladzijde kleiner en magerder en van eene andere hand.

Wij geven er eenige regelen van;

‘Het tes te weeten hoe dat htoghe Carole ons gheduchtege prinche van brabat in devocien ghenomen heeft dese heyleghe kerke van Sinte Sebastiane martelere gods bi tot linckēbeke patroen ziinde... Omtrint der noenen op eenen gonsdach int paleys mins hee' bisscoppen... quaem htoghe Carolen de pestilencie ommer ziin oexelen en wert zee' flaeu en̄ siech zee', en doen ghinc hy ter stont alle leyne sonder yemāde daer yet af te segghen̄e... vander

(1) Karel de Stoute werd in 1433 geboren. In 1467 trok hij, na den slag van Brusthem, als overwinnaar Luik binnen. Daar de vorst als eerste inschrijver aangeteekend staat, zal dit Guldeboeck begonnen zijn tusschen 1467 en 1477.

[p. 99]

tafelen in ziin oratoer... en̄ doen gaf hy hem op mt zyne live en̄ ziele onsen lieven heē god, zijnder liever moeder marien, sinte sebastiane onsen patroenen tot linckēbeke, en̄ woer ter stont v'loest en̄ ghesont... Ghenesen ziinde claede (sic) hy zee' zynen edelen zynen noet mt groeten love van gode... en besoeken sinte sebastiaens kke van linckebeke met allen zynen eelen heēn mt groet' devocien en̄ dee aldaer groete dinste van offerande ghevēde eenē guldēne man en̄ eenen man van waesse⁽¹⁾.’

De titel met voorrede luidt als volgt:

Dit es tguldeboeck en̄ dornenātie vander bruedr̄scap myns heeren Sinte Sebastiaens, patroen der prochiekerken te linkenbeke, marscalck vander haesteger pestelentiē ende onversiender doot.

(1) Karel de Stoute begiftigde ook de kerk van het kortbij Linkebeek gelegen Alsemberg. ‘La voûte de l'église d'Alsembergh fut terminée seulement en 1470, à l'aide des libéralités de Charles le Téméraire, qui était venu en pèlerinage à N.D. ‘de Halsemberghe’ le samedi 8 février 1465-1466. Après avoir enlevé aux Gantois leurs bannières communales, Charles en fit déposer quelques unes dans l'église d'Alsembergh, où la ville de Gand les envoya reprendre après sa mort.’ Hist. des environs de Bruxelles, par A. Wauters (Brux., 1855), III, 708. Voor dit laatste feit haalt deze schrijver hier aan: Hist. de Flandre, par Kervyn de Lettenhove, V, 262.
Op de voltooiing van het welfsel doelt het volgende opschrift van een oud geschilderd afbeeldsel van Karel den Stoute, dat in de sacristij der kerk van Alsemberg bewaard wordt:
Car. audax Dux Burg. Brab. eta. chorum a Ioanne III inchoatum fornice decoravit. Ad Am̄. 1470.

[p. 100]

‘Het es te weten soe wat p̄sone geestelic of werlic, van wat state sy syn, devotie en̄ min̄e hebben in deser bruederscap en̄ bescermenesse Sinte Sebastidens gescrevē te sine.

Die moet voer inscrivē gevē syn devotie ende te minsten enē stuver en̄ alsoe voert vā iare te iare als vore te minste enē stuv̄. En̄ hier in soe es he een jegelic goetwilich mēsche te quitē sculdich soude de bruederscap na scout onderhoude syn. Welke bruederscap men als noch onderhoudt en om te bat onderhouden soe syn geordeneert ter eeren Gods en synder liever moed̄ en̄ des werdegen ridders sinte Sebastians drie gesongen messen de weke, te wetene: dierste messe van onser liever vrouwē des saterdaegs, dander messe alle dōddage van Sinte Sebastiane, die derde messe alle maendage van Requiē voer alle sielen ende sunderlinge voer alle brueders en susters die in deser bruederscap gestorve sȳ en̄ voer alle goetdoenders der goetwillegher menschē. Welke drie voirs. messen met sekers (verso) en wetē dan den stuv̄ voirs

So dat dicke gevalle heeft als hem een yegelic niet en quyt als vore, dat de kerke te groetē laste dan comt en̄ vele toeleggē moet, soe dat sy tot geender reparatiē en conste gecomē om tonderhoudē de voirs. ordenātie en̄ godlike diensten, ten ware byder gratiē Gods.

Want ons geduchtege prinche Carelos hertoge van bourḡ en̄ van brabāt etc uut devotie hē vernerēde met vele synd^r edelder hen̄ en̄ sinen officierē

[p. 101]

in p̄perē p̄sone versocht heeft te wetē optē lestē dach iuly an̄o lxvii en̄ doen scrivē gelyc hier na tuyget en̄ bescrevē steet, mits welken v̄sueke en̄ gunsten doenē sint dicke ons bewyst en̄ syn goede edele heēn en̄ officirē ons dagelics bewysē en̄ oec alle andē goetwilge p̄sonē daer met den godliken dienst en̄ reparatiē der selver kerken seere ghevordert wert.’

Op het eerste der genummerde bladen staat eene miniatuur: men schilderde er St. Sebastiaan, op bevel van eenen rechter door de pijlen van twee beulen doorschoten; op den voorgrond links knielt eene vrouw, en rechts houdt een engel een schild, waar het wapen door later gedane wijzigingen onkennelijk van geworden is.

Daarop volgt deze tekst:

In nomine patris et filn et spiritus sancti et in nomine gloriosissime virginis marie matris thesu xristi, necnon in nomine sancti Sebastiani militis et martiris thesu xristi, patroni p̄rochialis ecclesie de linkenbeke ac omnium sanctorum et sanctarum domim. Amen.
Mijn edel werdich heere hertoghe Godevaert metten barde die int godshuijs ende cloostere te haffligem begraven leijt, voervorders keijseren van Roeme, coninghen van Vrankerijke, hertoge (verso) van lotrike, van Brabant ende van lymbourch, marckgrave des heylichs rycx, grave van loon. Ende oeck alle syn vorderen syn sy mansp̄soenen oft vrouwenp̄soenen die gestorven syn ende van dien bloede dat hy comen es. Ende hy oeck selve salegher gedachten. Die de selve prochiekerke van linkenbeke dede funderen stichten en̄ makē. Ende stelde daer ghiftersse der curen aldaer der werdeger vrouwen der abdissen des godshuys ende cloosters van vorst. Ende de selve heere voers. gaf aldaer beyde der kerken ende der cueren al dat sy daer te linkenbeke voirs. houdende syn, huysen, hoven ende beempden, bosschen, lant, tseins en̄ renten al vryeigen, soe ment aldaer claerlyck tot het

[p. 102]

toe ende al noch oppenbaerlyck bevint. Ende daer toe soe gaf hy daer derselver kerken dat men daer dagelicx sien mach vandē selven werden houte daer ons lieve heere god die bitter doot aen starf opten goeden vriendach. Ende hy starf doen men screef duysent hondert ende veertich, ende leit int clooster voirs. Ende oeck soe bidt men daer ende hout se daer alle voer brueders (2^de blad recto) die ghene die van des selven hertogen bloede comen, synt mansp̄soenen oft vrouwenp̄soenen, soe van state sy syn sullen.
Ende voertane die van desen voerscreven bloede syn ende oeck allen die hem int voers. bruederscap begheren doen te scrivēn, die sal men plectelick hier na met namen en̄ met toenamen scriven dus: In mijns voirseits heeren Sinte Sebastiaens van hemelrike ende van linkenbeke bruederscap boeke.

Op den achterkant van het 2^de blad komt weer eene miniatuur, waar een autaar der kerk van Linkebeek op afgemaald wordt: bovenop staat het beeld van St. Sebastiaan tusschen die van twee beulen met den aangetrokken boog in de handen. Op den voorgrond knielen links een man en eene vrouw; achter hen staan een aantal toeschouwers; rechts is een engel met wapenschild.

Nu volgen de ingeschrevenen in het Broederschap:

Charle le duc de Bourg^ne et Brabant, conte de flanders etc.⁽¹⁾

Madame Isabale sa mere etc⁽²⁾

Ma damoselle de bourg^ne sa fille etc.⁽³⁾

(1) In vergulde letters geschreven.

(2) In blauwen inkt.

(3) In rooden inkt.

[p. 103]

De twee volgende bladen werden weggesneden.

Daarna komen de inschrijvingen van voorname personen uit het gevolg van den hertog⁽¹⁾:

(III recto) Monsiur de chambray.

Monsiur Authoine bastairt de bourg frere...

Monsiur de liege.

Monsiur de humbercourt.

Monsiur de fiennes.

Mess x̄pian de diguome.

Mess rehan de luxembourch.

Mess marquis de farare.

Mess Anthoen de luxembourch conte de rossi.

Mess ian de la viesville.

Mons de careny.

Piere de beffreymont conte de charny.

Mons de la hameyde.

(III verso) Mess gerard te Rochbaron.

Monsr du vernay dit hiver.

Mons peere de bossut.

Mes anthoigne dialignery.

Mons iaque de lanoy.

Mess phylippe de lanoy et sa femme.

Mons de marle.

Mess michel de changy.

Mons peere metten eye.

Mons dauxi.

Mons Anthone bastairt de brabant.

Mons de monswies.

Mons de blanchon.

Mess ian damas sr de clessy.

Mons lesquier Rosquin.

J... sigiūr de wassenare.

Katherine de caron dame de wassenare.

Hugue de la palu.

Robinet de maneville.

(1) Met door verschillende handen later bijgevoegde aanteekeningen, die wij terzijde laten.

[p. 104]

Willekyn van boercheyls dyt sualart.

Jaques dumas.

Jaques de conflans cos van Joffr van Charolwas (sic).

Magriet sa feme et tout enfans.

(IIII recto) Hemri de dorne.

Peere metten eye.

Loys de visen et guīlle sa femme.

Perre constem.

Ernoul de trasignies.

Jherome de cambray.

Phylippe de fontettes.

Gerard carondelet luy VI^e.

Jan le fevre dit de gant.

Magriet sa femme.

Quoulet de fosses dit patin.

Robin le barbier.

Arnoulet de merques luy cincq^e.

Jehan de salins bayliu de dole.

(IIII verso) Guillam de lanesse.

Chairle de menton.

Jacop Rych.

Michele ragont. Philippes Anthonys et Loys lue fieuz.

Adrian basin.

Peere basin son frere prestre.

Baudechon le cupre.

Jehan de plaines.

Maistre geraid de la Roche. Madamoselle Katherine hardewyck sa femme.

Machiel herdewyck.

Jaques de goy et sa femme.

Symon damas.

(V recto) Lony de temsekien.

Jan de ligne.

Charles de goy.

Anthoine de goy.

Ercules de goy.

Symonet de crane.

Mess taques de harchiez.

[p. 105]

George dauxi.

Philippe martyn et margriete sa femme.

Philippe davelius.

Colenet davelius.

Anthoyne de servolles.

Anthoyne du val.

Gynot de sa luys er sa femme.

(V verso) Guiot de suigny et sa femme.

Guille de ponpet et sa femme.

Jehan de vantcavers et son monaige.

Mais iehan michiel.

Pierre michil et anthoinine sa femme.

Nycolas viard.

Damisail stevenaert segnr dittere.

Ghire willame tou foufte (sic) cathon sa fille et son meskine.

Sier Jehan ladmirant.

Philippe bouton.

Charle de visen, Jaq̄line, anthoīne et marie.

Herne galot.

Birard loyet.

Maistre Innocent de crecy aumosenir de mōs le duc.

(VI recto) Maistre guillemme dore clerck de capelle de mond s^r le duc.

Mess Anthoine de beraufremont Conte de cerny.

Maistre symon de lescluse medecin de mond. s^r.

Marie de bourg^ne et ses trois enfans.

Mess Jehan de poitiers seigr darsyes.

Donne ysabeau de soust (sic) sa femme.

Mess phylippe de poitiers sg^r de la ferte.

Mess charles de poitiers sg^r de dormans.

Pour Jehenne de watenes.

Pour mōs le bastart cōte de la roche et madamoiselle sa fille.

Jehan de chalon conte de tonneure et damoiselle Jehēne de bourbon sa fem̄e.

Jehan de beffremont a dame claret de thoulomon sa fem̄e.

[p. 106]

(VI verso) Mons mess ph̄e pot ch̄h ch̄aban de mōs le duc seignr de la roche etc.

Mons de jougny.

Mons le marquis de hoperck sr de rotelin.

Madame margherite de vyane sa fem̄e.

Mess Anthome de lalaing sgr de buygnicourt.

Mess gerart de rossillon sgr de clomont.

Hubert de vernoy.

Corboson.

Rogier basere.

Bernaert de Cussigny sr de vianges.

Kathrine de goux sa fem̄e.

Robert de montagu.

Anthome bernaerd.

Mess rose de la laing sr de bronslende et dame bonne de la viesville sa fem̄e.

Jehan de bournam de franc̄qlance.

Robeert de bournain de franc̄qlance chevāl^r.

Charles de poitiers chevāl^r.

(VII recto) Mess iehan blondel sr de longvillers.

dame crestiengne courthehense sa fem̄e.

Margot blondelle leur fille.

Mess guillame de failly sr de bernissart.

dame quītine bernarde sa fem̄e.

Augnes de failly leurs (sic) fille.

Mess robert de Ranchicourt.

(VII verso) Gilbert de vernet dit moriau de neufville.

Robeert le coutel^r fem̄e et enfans.

Jehan le noble.

Ansiau de le woestine sr de grāmes.

Mons^r de la gruythuse le dame de la gruythuyse.

Mon ian de la gruythuyse.

Jehan van den gruythuyse.

Janne vandē gruythuyse.

Kathline van̄d gruythuyse.

Gyraert de loumy sr de gence.

[p. 107]

(VIII-XII)^(1)

(XIII recto) Ce sont les pages de msgr le duc de bourg^ne et de brab etc.

Gallian de lanes.

Charle menton.

Jaque rich.

Ferry de luxembourch.

Jehan de drincham.

Symon beeir.

Andry de frankenberch.

Marck.

Henry sadevon varlet s̄vant de mōs le duc.

Stippen wij ten slotte nog enkele bijzonderheden aan:

Van het XXXV^ste blad te beginnen geeft de register de ingeschrevenen op volgens alphabetische letter der voornamen:

Aernt de koe, lijsbeth sijn wijf en̄ kindn.

Aert vand' roest, sn̄ wijf en̄ kindn.

Adriaen van vorhaute, ridder, en̄ vrou⁽²⁾ lijsbeth vrancx...

Op het LVI^ste blad komt een Michiel molleman, haermeester, voor.

Van op het LXXX^ste blad is deze eerste alphabetische lijst voltoord. Op het LXXXII^ste blad begint eene nieuwe soortgelijke namenreeks.

(1) Hier staan namen van personen van allen stand ondereen. Merken wij aan dat de meeste inschrijvingen in 't Fransch zijn. Op het XI^e blad lees ik: Jan de vriese en joffr Sanne zyn wyf en haer kinderen, en op het XIV^e blad komt er een Latijnsche naam tusschen.

(2) Om de echtgenoote van voorname heeren aan te duiden, staat hier en daar ook gesellinne.

[p. 108]

De achterkant van het CXXV^ste blad draagt de volgende aanteekening:

Petrus deschamps Burgūd ex bisuntina civitate Presbiter et suarum Celsitudinum Archiduc̄ Albertj et Isabellae Ducū Burgundiae, Brabantiae etc. musicus, anno salutis nostrae 1602 decimo octobris.

Daaronder schreef eene andere hand:

Philips Hamelin out sijnde 42 jaren den Iersten meert anno 1603.

Deze regel muziek werd, zoo dunkt me, door gezeiden Philips Hamelin geschreven.