Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1901

Commissie voor Nieuwere Taal- en Letterkunde.
Verslagen
over het werk: Repertorium van de geschriften over de voedingsmiddelen in 1900 verschenen... door Dr. A.-J.-J. Vandevelde.

Verslag van Dr. A. de Vos.

‘Het ons voorgelegde handschrift van den Heer Dr. Vandevelde bestaat uit eene lijst van bijna vijfhonderd titels der in 1900 verschenen verhandelingen over voedingsmiddelen en hunne vervalsching.

De meeste titels in vreemde talen zijn ernaast in 't Nederlandsch overgezet, en van het meerendeel der opgesomde werken is de beknopte inhoud opgegeven.

[p. 16]

Daar deze verdietsching en ontleding tal van wetenschappelijke vakwoorden onder 't oog van den hierin belang stellenden lezer brengen, acht ik het uitgeven van dit niet zeer lijvig hs., op de kosten der Academie, nuttig en dus aanbevelenswaardig.

Vele benamingen en bewoordingen in kruid-, schei-, natuurkunde enz., aan uitheemsche, meest oude, Grieksche of Latijnsche bronnen geput, hebben in de wetenschappelijke taal van alle landen, sinds lang, burgerrecht verkregen. Waar ze dan ook in het Nederlandsch gebruikt worden, heeft geen bediller het recht, op die meestal onmisbare helpers, als op verwerpelijke of bespottelijke gallicismen, te smalen. Ze zijn nu eenmaal voorgoed, mits kleine wijziging der uitgangen, algemeen eigendom geworden.

Overvloedig komen zulke dan ook in het hier beoordeeld register voor. En wel zoodanig, dat het aantal ervan, mijns erachtens, een weinigje zou kunnen en mogen verminderd worden.

Ik vrees niet, van overdreven ziftzucht en purisme te zullen worden beschuldigd, als ik doe opmerken, dat het voor 't minst onnoodig is, altijd alleen de woorden analyse, ferment en filter, filtratie, nooit eens ontleding, zeer zelden gist, giststof, ook nergens eene van de menige volgende Nederlandsche benamingen aan te wenden: zijgvat, zijgdoek, zijgtrechter, zijgpapier, zijger; klenzer, kleinzer, kleinskorf; stramijn, teems; zij (in Oost-

[p. 17]

Vlaanderen, vat met gaatjes voor het zijen, doorgieten, doorsteken, tot zuivering van de melk). Natuurlijk is hier voorzichtig kiezen de leus.

Zoo zou ik geconcentreerde oplossing, bl. 28, wel graag door straffe of sterke oplossing vervangen zien; viscositeit, bl. 30, door kleverigheid, slijmerigheid; ‘eene homogene massa aanbieden’, door: eene gelijkaardige, gelijkslachtige massa uitmaken; bl. 42, interessant door belangwekkend, belangrijk, benieuwend.

Ik verstout mij zelfs, den Heer Vandevelde en onzer Commissie van Nieuwere taal en letterkunde in bedenking te geven, of het al te gewaagd zou wezen, bl. 78, centrifugeertoestel door eenen nieuweling van inlandschen oorsprong weg te laten dringen. Wat zoudt ge denken van slingertoestel, slingertuig, slingerdraaier, uitslingeraar, afslingeraar; of beter misschien uitzwiertuig, uitzwierder?

Zouden we, bl. 84, gesteriliseerd niet voor kiemloos, kiemvrij; en bl. 107, orseille voor verfmos doen plaats ruimen?

Zouden we, bl. 109, dat negatief resultaat maar niet liever ontkennende uitkomst, beter nullige uitslag, ja, nietig besluitsel noemen?

De geachte schrijver late mij nog enkele andere kleine aanteekeningen toe.

Bl. 1 staat neerslagingsmiddel, neerslagen, voor neerslagmiddel, neerslaan; bl. 7: ‘ledige stop, die calciumchloride inhoudt’, in plaats van holle stop.

[p. 18]

Bl. 8, terugvloeiend koelvat, zou ik terugvloei-koelvat, - en zekerheidspijpjes, veiligheidspijpjes heeten. - Ware vlotters niet verkieslijk boven zwemmers (flotteurs), ondanks het Duitsch woord Schwimmer?

Bl. 10, Beliebige Tiefe is wel, diepte naar believen, eigenlijk geene ‘bepaalde diepte’.

Bl. 12, dat ‘sterk uitgesproken kleur’ (couleur fortement prononcée), voor: sterk uitkomende, zeer duidelijke kleur wijken moest, blijkt buiten kijf. - Vindt groot voordeel de reactie van E. te gebruiken’ dient verbeterd en veranderd in: vindt groot voordeel in 't gebruik der reactie van E., of kortweg: ..... in de reactie van E.

Bl. 16, ‘met andere metalen (ge)alligeerd’ moet..... gelegeerd -, en bl. 18, veronzuiveren, verontreinigen wezen.

Bl. 22. ‘Het luchtbrekingsindices’ beteekent in de bedoeling van den S. gewis het merk, het nummer of getal, dat den sterktegraad van die eigenschap aanduidt?

Bl. 28. Prüfung der Milch auf zhre Brauchbarkeit zur Käsefabrication = niet..... ‘op haar gebruik’, maar: wat hare bruikbaarheid betreft, met het oog op hare bruikbaarheid, hare bruikbaarheid beoogende.

Bl. 33. Ik heb nooit bij 't geboerte, waaronder ik ben opgekweekt, hooren spreken van een frische koe, in den zin van onlangs bekalfde koe; alleen van een versche koe. Of heb ik bij

[p. 19]

misgreep in het hs. koe voor kaas gelezen. ook om nieuwe, jonge kaas aan te duiden, is alleen het bijv. nw. versch bruikbaar. Evenmin vernam ik ooit van magermelk. De S. meent zeker botermelk, karnemelk? Zooniet, biest of ook scheewei?

‘Ongezadigde zijdeketen’ (scheikunde) staat ongetwijfeld bij vergissing voor onverzadigde zijketen (Série latérale d'atomes non saturés)?

Bl. 47. ‘Bewaard visch’. Verduurzaamde visch, zegt de Nederlander. Opgelegde visch, luidt het hier te lande, ook ingelegde visch.

Bl. 50. ‘Op tieter brengen’ wil denkelijk zeggen: op titel, op gepast gehalte?

Bl. 52. ‘Volgens wijs’ moet waarschijnlijk beduiden: doelmatig, volgens de vereischte werkwijs (methodisch)?

Bl. 61. Het Duitsche Maïskolben is wel het Nederl. maïskolven; namelijk, de kolfvormige graantoppen, - niet de ‘stengels’. Deze zijn, immers, wat de halmen, - gene wat de aren zijn voor het koren?

Bl. 84. Het Duitsche lageren wordt hier mijns dunkens niet gansch nauwkeurig door ‘behouden’ vertaald, instee van wegleggen, opbergen.

Gelieve de Heer Vandevelde in deze enkele aanmerkingen niets anders te zien dan waardeering van zijne loffelijke werkzaamheid en liefde tot onze gemeenschappelijke moedertaal.’

[p. 20]

Verslag van Dr. W. de Vreese.

Over dit werk veroorloof ik mij slechts deze twee opmerkingen te maken.

1. De geschriften in 't Nederlandsch worden altijd en die in 't Fransch worden meest altijd vermeld met hun oorspronkelijken titel; geschriften in elk andere taal (Duitsch, Engelsch) en soms die in het Fransch, behandelt de schrijver op drieërlei wijze, t.w.: a) hij geeft de oorspronkelijke titels op; b) hij geeft een Nederlandsche vertaling der oorspronkelijke titels op; c) hij geeft een Nederlandsche vertaling der oorspronkelijke titels met den oorspronkelijken tekst er bij.

Men ziet, dat de schrijver hinkt op twee gedachten: nu eens wil hij hen, die geen vreemde talen kennen, te gemoet komen, zelfs hen die geen Fransch kennen; dan eens niet. Het is mij niet volkomen duidelijk voor welke klasse van lezers dit werk bestemd is. Is het bestemd voor specialisten en studenten (zooals de aanteekeningen over den inhoud der vermelde geschriften, met hunne vaktermen die alleen aan specialisten bekend zijn, doen vermoeden), dan is er geen reden om de oorspronkelijke titels door een vertaling te vervangen. Moet het ook kunnen dienen voor een grooter publiek, dan is er voor het bijvoegen eener vertaling zeker veel te zeggen, maar alleen voor het bijvoegen. In geen geval mag de oorspronkelijke tekst weggelaten worden, zooals nu dikwijls geschied is; en het schijnt me ook onre-

[p. 21]

delijk toe, eerst een vertaalden, en daarna een oorspronkelijken titel op te geven. Ik adviseer dus, dat de schrijver van alle geschriften die niet in het Nederlandsch zijn gesteld, in de eerste plaats den oorspronkelijken titel zou vermelden en daarbij zou voegen een Nederlandsche vertaling met andere letter, b.v. cursief, en tusschen rechte haakjes gedrukt.

2. Mijn tweede opmerking betreft de taal van den heer Vandevelde. Ik bedoel daarmede geen verwijt, integendeel: de schrijver van dit werk, die een Fransche opvoeding heeft genoten, verdient onze hulde, dat hij het door eigen werk- en geestkracht reeds zoover heeft gebracht, als uit zijne geschriften blijkt, en hij zal er dus niets onbillijks in zien, als ik verklaar dat zijn Nederlandsch nog wel eenige verbetering behoeft. Ik heb me dan ook veroorloofd hier en daar in zijn handschrift eenige wijzigingen aan te brengen, die ik aan zijn goedkeuring onderwerp; mocht de Academie zijn werk ter uitgave aannemen, dan zou het aanbeveling verdienen dat de proeven door een of meer leden onzer Commissie gelezen worden. In elk geval is een wijziging in den titel noodzakelijk: Beknopt volledig overzicht enz., heet het daarin. Wij begrijpen wel wat daarmede bedoeld wordt, maar het is duidelijk dat die bedoeling niet kan uitgedrukt worden met twee woorden die elkander uitsluiten.