Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1888

[p. 259]

Lezingen.
Verslagen over de wedstrijden voor 1888.

Eerste vraag.
Oudgermaansche Taalkunde. Verhandeling over het gebruik der bijvoegende wijs in het Gotisch, Oud-Friesch, Oud-Saksisch en Oud-Hoogduitsch.

Verslag van den heer L. Roersch, eersten verslaggever.

Een enkel antwoord, met opschrift Germania, is op deze vraag ingekomen.

Het bevat 31 bladzijden van ongeveer 24 regels, waarvan drie aan eene onnoodige inleiding over de Germaansche taalstudie en acht en twintig aan het gesteld onderwerp gewijd zijn. Dit getal is zeer gering, vergeleken met de 197 bladzijden, grootoctavo, waarin Oskar Erdmann het gebruik van den Indicativus en den Conjunctivus bij eenen enkelen Oud-Hoogduitschen schrijver onderzocht heeft (Untersuchungen über die Syntax der Sprache Ottfrids. Halle 1876, 2 deelen). Daarom twijfelde ik, van het eerste oogenblik dat ik schrijvers werk in handen nam, of het wel mogelijk ware in zoo

[p. 260]

kleinen omvang die uitgebreide vraag behoorlijk op te lossen, en geen lang onderzoek is mij noodig geweest om overtuigd te zijn dat hij hierin werkelijk niet geslaagd is.

Het verhandelde bepaalt zich hoofdzakelijk tot het volgende:

‘Het oorspronkelijk gebruik der aanvoegende wijs is de uitdrukking van den wensch. Zij is dus eigenlijk een optatief. De wensch kan een bevel worden, en uit den optativus ontstaat de hortativus. In samengestelde zinnen gebezigd om een voorwoordelijk gedacht uit te drukken, komt de hortativus tot de beteekenis van den conditionalis en van den concessivus.

Verder vindt men den wenschvorm in doelaanwijzende zinnen, in tijdsbepalingen met totdat en alvorens, alsmede in zinnen afhangende van uitdrukkingen als: het is goed, het is beter, het is plicht, het behoort, het is nuttig. In deze zes gevallen mag men de aanvoegende wijs als wenschvorm of optatief beschouwen. Anders is het gesteld met de twee volgende. In bijvoeglijke zinnen, wanneer de hoofdzin ontkennend of vragend is, dient de aanvoegende wijs tot aanduiding van een' twijfel, en in voorwerpszinnen na werkwoorden, als zeggen, vertellen, vermelden, gebieden, meenen, gelooven, denken, vreezen enz., is zij een subjunctief en heeft haar ontstaan te danken aan de oratio obliqua.’

Tot bewijs van het gebruik, in de acht aan-

[p. 261]

gegeven gevallen, vindt men, ten slotte, van elk drie voorbeelden uit de bovengemelde Oud-Germaansche dialecten.

De schrijver, zooals men ziet, heeft meer getracht de verbinding der verschillende beteekenissen der aanvoegende wijs in het algemeen aan te duiden dan de bijzonderheden van het gebruik dier wijs in de Oud-Germaansche talen grondig te onderzoeken. Wichtige gevallen van dit gebruik zijn niet vermeld, en geen enkel punt is volledig behandeld.

Daarbij komt dat het weinige, wat wij te lezen krijgen, niet altijd nauwkeurig is. Hij geeft, b.v. zijne volle goedkeuring aan de woorden van Paul: ‘Historisch richtiger würde der Modus Optatif zu nennen sein; einen dem Griechischen und Altindischen Conjunctif entsprechenden Modus besitzen die germanischen Sprachen nicht.’ Maar hij verstaat de woorden historisch richtiger in dien zin, dat de aanvoegende wijs eigenlijk een optatief is, wijl zij eerst en vooral een wensch heeft uitgedrukt, terwijl Paul duidelijk den vorm en niet het gebruik van den modus in het oog heeft. De i, die in de Germaansche talen de aanvoegende wijs kenschetst, is immers in het Grieksch en in het Oudindisch de kenletter van den optativus en niet die van den conjunctivus, zoodat van de twee vormen, die de Indogermaansche taal voor de aanvoegende wijs bezat, de Germaansche tongvallen slechts den eersten behouden hebben.

[p. 262]

Op bladzijde 9 beweert de schrijver dat in het Gotisch ‘het onderschikkend zinsverband nog zeer vaag is aangeduid’ en haalt aan tot staving van zijn gezegde 1 Cor. XIII 2 Jah habau alla galaubein ‘en hebbe ik alle geloof.’ Hier staat werkelijk geen onderschikkend voegwoord, doch er gaat vooraf jah jabai habau praufetjans; jabai ‘indien’ verbindt beide zinnen. - Ulfilas gebruikt hier den conj. praes. terwijl Luther op dezelfde plaats (nauwkeuriger volgens den schrijver) den conj. praet. heeft. ‘De reden daarvan is waarschijnlijk, zegt hij, dat het beginsel van modaal verschil nog niet geheel was doorgedrongen, ofwel dat Ulfilas niet aan de mogelijkheid twijfelde van het daar beweerde.’ Dit is wederom mis. Ulfilas vertaalt het Grieksch ἐὰν ἔχω, si habuero, en de apostel kon hier even juist den vorm der voorwaarde (ἐὰν ἔχω) als die der veronderstelling (ϵἰ ἔχοιμι) gebruiken.

De verhandeling is dus onvolledig, meermaals onnauwkeurig en wij kunnen niet voorstellen haar den uitgeloofden prijs toe te kennen.

Ik deel volstrekt in het gevoelen van mijn geacht medelid, den heer Roersch.

P. Willems.

Schrijver van Germania heeft verstaan, of schijnt verstaan te hebben, dat er eene verhan-

[p. 263]

deling gevraagd wierd over het wezen der bijvoegende wijs enz. Zijne verhandeling over het wezen niet gevraagd zijnde, dient ook niet beoordeeld. Voor zooveel schrijver van Germania op de eigentlijke vrage geantwoord heeft, ben ik van 't gedacht der twee andere rechters.

Guido Gezelle.