Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde. Jaargang 2006

[p. 147]

Een onbekend gebleven Spiegel historiael-fragment: nieuw materiaal van Lodewijk van Velthems aandeel in de Vierde Partie
Dirk Geirnaert (Instituut voor Nederlandse Lexicologie, Leiden)
Noël Geirnaert (Stadsarchief Brugge)

1. In- en aanleiding

De Spiegel historiael heeft, zoals bekend, een complexe ontstaansgeschiedenis. In of kort vóór 1283 ontwierp Jacob van Maerlant deze bewerking van het Speculum Historiale, de wereldkroniek van Vincentius van Beauvais, als een werk in vier grote delen of ‘partieën’. Daarvan dichtte hijzelf de Eerste, de Derde en de eerste helft van de Vierde Partie. Philip Utenbroeke schreef omstreeks 1300 de Tweede Partie en Lodewijk van Velthem vervolledigde in 1315 - naar eigen zeggen in opdracht van de Antwerpse edelvrouwe Maria van Berlaar - de Vierde Partie, die na kapittel 34 van boek 3 onvoltooid gebleven was. In 1316 voegde hij daar nog een Vijfde Partie aan toe, om zo ook de meest recente geschiedenis in de Spiegel historiael op te kunnen nemen.

Ook de overleveringsgeschiedenis van deze gigantische Middelnederlandse kroniek is complex. De tekst van Jacob van Maerlants aandeel is volledig overgeleverd in hs. 's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, Bruikleen Koninklijke Akademie van Wetenschappen, XX.¹ De Tweede Partie is voor vier vijfden terug te vinden in hs. Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, 13708;² in de loop der jaren hebben onderzoekers in een tiental handschriften en handschriftfragmenten tekstgedeelten van deze Partie teruggevonden die in het Weense handschrift ontbreken. Lodewijk van Velthems

1 M. de Vries en E. Verwijs (eds.): Jacob van Maerlant's Spiegel historiael, met de fragmenten der later toegevoegde gedeelten, bewerkt door Philip Utenbroeke en Lodewijc van Velthem. 3 delen. Leiden, 1863.

2 F. Von Hellwald, M. de Vries en E. Verwijs (eds.): Jacob van Maerlant's Spiegel historiael. Tweede Partie, bewerkt door Philip Utenbroeke. Leiden, 1879.

[p. 148]

Vijfde Partie is eveneens zo goed als volledig bekend: ze is voor het grootste gedeelte te vinden in hs. Leiden, Universiteitsbibliotheek, BPL 14 E;³ de tekst die daar nog ontbreekt is bijna geheel aan te vullen via enkele fragmenten. De overlevering van de bijdrage van Velthem aan de Vierde Partie tenslotte, is het meest problematisch. Van zijn tekst, door J. Deschamps destijds geschat op een 26000 verzen,⁴ zijn slechts een 7000 verzen overgeleverd in een aantal fragmenten en in enkele verzamelhandschriften die een reeks kapittels van zijn aandeel in de Vierde Partie bevatten. Gelukkig is het mogelijk om, ondanks de gebrekkige overlevering ervan, toch nog een goede indruk te krijgen van Velthems tekst. Twee 15^de-eeuwse handschriften (Berlijn, SBPK, Ms. germ. 4^o 2018 en Wenen, ÖNB, CPV 2902) bevatten nl. een Vroegnieuwhoogduitse prozaomzetting van de volledige Vierde Partie en uit een vergelijking van deze omzetting met de bewaarde Middelnederlandse tekst blijkt dat dit Duitse proza een getrouwe weerspiegeling biedt van de Middelnederlandse verzen; ook de tekststructurering (i.c. de boek- en kapittelindeling) komt overeen.⁵

Sinds enkele jaren is alle geëditeerde tekst van de Spiegel historiael ook digitaal beschikbaar. De tekstedities van de drie basishandschriften en die van alle reeds uitgegeven handschriftfragmenten die lacunes in die edities opvullen, zijn te vinden op de (door de Academie meegefinancierde) Cd-rom Middelnederlands (1998) en, sinds eind 2003, ook op de site van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL).⁶ Bij het samenstellen van de Cd-rom Middelnederlands werd het bij elkaar brengen van de fragmenten die lacunes in de edities opvullen zeer vergemakkelijkt door het verschijnen van Onsen Speghele Ystoriale in Vlaemsche van J.A.A.M. Biemans,⁷ een

3 H. vander Linden, W. de Vreese, P. de Keyser en A. van Loey (eds.), Lodewijk van Velthem's voortzetting van den Spiegel Historiael. 3 delen. Brussel, 1906-1938.

4 J. Deschamps, Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken, Leiden, 1972, p. 93; voor de omvang van Velthems aandeel zie ook nog de volgende noot.

5 Zie N. Palmer, ‘Eine deutsche Übersetzung von der Vierten Partie des Spiegel Historiael’. In: De nieuwe taalgids 69 (1976), p. 102-110. Hierbij nog het volgende: Maerlants aandeel, ca. 17700 verzen, beslaat in het handschrift (tweekolommig, kolommen van 34 regels) 150 folia (f. 12r-162r) of ca. 20500 prozaregels; Velthems deel loopt van f. 162v t.e.m. f. 336r, d.i. 174 folia of ca. 23700 prozaregels; de terugrekening van de prozaomzetting van Velthems tekst naar versregels leert dat de omvang van zijn aandeel niet 26000 verzen geweest zal zijn zoals Deschamps veronderstelde, maar slechts ca. 20400 verzen (voor deze omrekening mogen we, blijkens de getalsverhouding tussen de proza- en versregels in het Maerlantgedeelte, uitgaan van 100 regels proza voor 86 verzen).

6 www.dbnl.org. De bestanden van de Cd-rom Middelnederlands vormden daarbij de basis van wat op de site gepresenteerd wordt.

7 J.A.A.M. Biemans: Onsen Speghele Ystoriale in Vlaemsche. Codicologisch onderzoek naar de overlevering van de ‘Spiegel historiael’ van Jacob van Maerlant, Philip Utenbroeke en Lodewijk van Velthem, met een beschrijving van de handschriften en fragmenten, 2 delen. Leuven, 1997.

[p. 149]

studie waarin de overlevering van de Spiegel historiael volledig in kaart was gebracht. Opeens was het geen enkel probleem meer om de weg te vinden in de zeer grote hoeveelheid overgeleverde handschriftfragmenten en om daarbij ook precies te bepalen welke van de vele edities tekstmateriaal boden dat ontbrak in de drie standaardedities van de grote Spiegel historiael-codices. Omdat Biemans bij elk handschrift en handschriftfragment ook aangeeft of en waar de tekst ervan uitgegeven is, is het daarbij vrij eenvoudig vast te stellen dat van verschillende handschriftfragmenten nog nooit een editie gemaakt is. Voor wie in de tekst van de Spiegel historiael geïnteresseerd is, is dat niet altijd een bezwaar, omdat de tekst van die fragmenten doorgaans al uit de standaardhandschriften bekend is.⁸ Bij twee van die onuitgegeven fragmenten blijkt echter dat de tekst ervan ook niet in enig ander al uitgegeven handschrift of handschriftfragment overgeleverd werd. Het gaat m.a.w. dus om tot nog toe onbekend gebleven tekstmateriaal. De fragmenten in kwestie zijn restanten van twee verschillende handschriften; het ene fragment wordt bewaard in het Brugse Stadsarchief, het andere in de Württembergische Landesbibliothek in Stuttgart. Ze bevatten beide tekst uit Lodewijk van Velthems aandeel in de Vierde Partie en tellen resp. 600 en 192 regels.⁹

De tekst van het Brugse fragment wordt hieronder voor het eerst uitgegeven. Deze editio princeps kadert ook in het streven van het Brugse Stadsarchief om zijn fragmentenbezit beter voor wetenschappelijk onderzoek bereikbaar te maken. Tot nu toe werd aan dit streven vooral gestalte gegeven in het project Membra disiecta Brugensia. Dit project werd destijds opgezet vanuit de intentie om bij het archivale inventarisatiewerk de banden in de diverse archiefbestanden systematisch te onderzoeken op de aanwezigheid van handschrift- en drukfragmenten, om zo zicht te krijgen op archiefbezit dat anders onbekend en onbeschreven zou blijven. Binnen dit project zijn een

8 Dit betekent uiteraard niet dat variantenonderzoek op basis van deze fragmenten niet waardevol kan zijn voor een beter begrip van de tekst.

9 Bij het Stuttgartse fragment (sign. Stuttgart, WLB, Donaueschingen, Cod. A IV 1) zijn bij de helft van de 192 regels niet meer dan de begin- of slotwoorden van het vers overgeleverd. Voor de informatie over dit fragment zie verder Biemans 1997, 2, p. 420-421 en pl. 51-3; de daar gegeven inhoudsinformatie is, na vergelijking met de corresponderende Duitse tekst (f. 178ra-179va in het hiervoor genoemde Weense handschrift) te preciseren: het fragment bevat de Vierde Partie, boek 3, kap. 57 (laatste 85 verzen) - kap. 59 (eerste 35 verzen). Met dank aan prof. dr. J.A.A.M. Biemans (Amsterdam) die ons t.b.v. deze precisering zijn fotomateriaal van het Stuttgartse fragment ter beschikking stelde.

[p. 150]

viertal artikelen gepubliceerd met de bekendmaking van de meest interessante vondsten, meestal vergezeld van een editie van en onderzoek rond het nieuw ontdekte materiaal.¹⁰ Aan de reeks kunnen we binnen afzienbare tijd een nieuw nummer toevoegen, met daarin informatie over maculatuur die vorig jaar in een Brugse registerband ontdekt werd en die in de eerste plaats codicologisch interessant lijkt: tien onversneden vellen van een Middelnederlands papieren handschrift met de Bijbelvertaling van 1360.

10 Zie Handelingen van de Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis 36 (1982), 37 (1983) en 39 (1985) en Miscellanea Neerlandica: opstellen voor dr. Jan Deschamps (...), dl. 1 (1987).

2. Het Brugse fragment van de Vierde Partie (aandeel Van Velthem)

2.1 Codicologische informatie

Het Brugse fragment (sign. Stadsarchief Brugge, Oud Archief reeks 538, fragmenten van handschriften) is een zo goed als intact overgeleverd perkamenten folium. Het is een van de 38 fragmenten van 33 bladen die ons nu nog resten van wat ooit een zeer imposant Spiegel historiael-handschrift geweest moet zijn. Van deze fragmenten zijn er 37 in 1970 door J. Deschamps uitvoerig onderzocht en beschreven. Het verslag en het resultaat van dit onderzoek legde hij neer in zijn bijdrage aan het huldealbum voor prof. J. Vanderheyden.¹¹ Een blad dat pas in 1978 opdook, werd beschreven in Biemans 1983.¹² In dl. 2 van Biemans' proefschrift (de catalogus met de beschrijving van alle Spiegel historiael-handschriften en -fragmenten) kreeg de codex het nummer 8, het fragment waar het hier om gaat, nummer 8-24.¹³ Aan de onderzoeksresultaten van Deschamps en Biemans is, wat dit fragment betreft, niet veel toe te voegen. We beperken ons hier dan ook tot een recapitulatie van de belangrijkste informatie omtrent handschrift en fragment, slechts aangevuld met enkele bijkomende gegevens na een hernieuwd codicologisch en dialectgeografisch onderzoek van het fragment.

11 J. Deschamps, ‘De fragmenten van twee handschriften van de “Spiegel Historiael” in vier kolommen’. In: Hulde-Album J.F. Vanderheyden. [Leuven, 1970], p. 51-79, m.n. p. 58-78.

12 J.A.A.M. Biemans, ‘Nieuwe fragmenten van handschriften van de “Spiegel historiael” in vier kolommen’. In: TNTL 99 (1983), p. 1-24.

13 Biemans 1997, 2, p. 355-359. Verwijzend naar Deschamps 1970 beperkt Biemans zich tot een beknopte beschrijving van de fragmenten; wel biedt hij waar mogelijk nog extra codicologische en bibliografische informatie.

[p. 151]

De codex, te dateren ca. 1400, bevatte in vier delen naar alle waarschijnlijkheid alle vijf de partieën; hij mat ca. 425 × 320 mm, had een bladspiegel van ca. 335 à 355 × 250 mm en een mise-en-page van vier kolommen (elk van 75 à 77 regels). Het handschrift is geschreven in een littera textualis en was het werk van twee kopiisten; het hier te publiceren fragment behoort tot het gedeelte dat door kopiist B geschreven is. Omdat alle fragmenten van deze codex in Brugge en omstreken gevonden zijn spreekt men in de literatuur ook wel over ‘de Brugse fragmenten’. Desondanks ging het niet om een Brugs handschrift aangezien men op basis van het dialect de herkomst van de codex meer noordelijk dient te situeren. Deschamps noemt het handschrift Hollands,¹⁴ hoewel een dergelijke algemene lokalisering zeer waarschijnlijk genuanceerd mag worden tot Zuid-Holland of de Zeeuwse Eilanden: het relatief hoge aantal zuidwestelijke en niet-Hollandse elementen dat nog onder de noordelijke dialectkenmerken bewaard gebleven is, wijst er wellicht op dat de kopiist niet al te ver noordwaarts gezocht moet worden.¹⁵ Het handschrift moet ten vroegste ca. 1650 versneden zijn, waarna - afgaande op de 17^de- en 18^de-eeuwse namen, opschriften en notities die op de meeste fragmenten te lezen zijn - de stukken perkament vooral als banden van landmetersregisters gebruikt zouden gaan worden.

Het Brugse fragment meet ca. 415 × 322 mm en telt 75 regels per kolom; het blad is niet gefolieerd en het vertoont evenmin nog sporen van enige foliëring; elke regel, behalve steeds de eerste twee regels van een kapittel, begint met een apart geplaatste hoofdletter (er is echter geen apart gelinieerde hoofdletterkolom); door deze hoofdletters werd een doorlopende verticale rode streep getrokken; een regel komt zo goed als steeds ook met een vers overeen; in de (vijf) gevallen waar de kopiist het vers over twee regels schrijft, wordt het verseinde tweemaal met een zg. rijmpunt aangegeven;¹⁶ de kapittelopschriften en kapittelnummers zijn in rood uitgevoerd; er komen negen kapittelinitialen (lombarden) voor, niet versierd en afwisselend rood

14 Deschamps 1970, p. 74-75.

15 Het gaat daarbij b.v. om vormen als bringen voor brengen, brocht voor bracht, es voor is, clene voor cleine, liede(n) voor lude(n), of voor af, en sullen voor sellen; ook het gerundium zonder apocope van de -e is in 14^de-eeuwse tekst vaak een niet-Hollands kenmerk. Met dank aan prof. dr. A. Berteloot (Münster) die bereid was om enig dialectonderzoek rond de tekst van dit fragment te doen.

16 Het gebruik van de rijmpunt is frequenter te zien op het eveneens door kopiist B geschreven fragment Gent, Universiteitsbibliotheek, 2541/11 (zie de afbeelding in Biemans 1997, 2, pl. 8-27 en p. 355 voor de karakterisering van het schrijfgedrag van deze kopiist).

[p. 152]

en blauw; zeven van deze negen lombarden zijn twee regels hoog, de kapittelinitiaal J bij kap. 46 en 48 echter is resp. een zeven- en een zesregelige letter die in de marge vóór de hoofdletters geplaatst is; de representanten voor deze lombarden zijn, met uitzondering van die bij kapittel 50, steeds zichtbaar; er komen geen paragraaftekens voor, hoewel de representanten ervoor (twee licht met elkaar verbonden schuine streepjes) wel in de marge aanwezig zijn. In het midden, dwars over het blad, lopen twee evenwijdige vouwen met een tussenruimte van ca. 20 mm; dit was het gedeelte van het fragment dat om de rug van het register zat waarrond het fragment als band was aangebracht; de tekst op deze strook is zwaar beschadigd, o.m. door de touwtjes van de inbinding, en gedeeltelijk onleesbaar. De rectozijde, die de buitenzijde van de band vormde, is donker verkleurd; in de onderste helft van de rechtermarge van de rectozijde en verticaal ten opzichte van de Middelnederlandse verzen staat, geschreven in een 17^de-eeuwse hand, Cleene hoofdinghe vande geheele prochie van Slijpe; toen het fragment nog als registerband fungeerde, was dit de (horizontaal te lezen) titel op de voorkant van het register. Uiterst rechts in het midden van de rectozijde is een papieren etiket (18 × 32 mm) aangebracht met het gedrukte nummer 102; het etiket is 18^de- of vroeg 19^de-eeuws; bovenaan links op de rectozijde is in blauwe inkt de identificatie aangegeven: ‘IV⁷, 43, 40 - IV⁷, 52, 28’; de hand bij deze mededeling is dezelfde als die die ook op de andere Spiegel historiael- fragmenten van het Brugse Stadsarchief de tekstidentificering noteerde; naar alle waarschijnlijkheid was dit Willem de Vreese.¹⁷ Bovenaan de versozijde staat in het midden een niet te ontcijferen probatio pennae; uiterst rechts onderaan bevindt zich een lijmspoor van ca. 15 × 130 mm. Onderaan de recto- en versozijde werden eind 19^de-eeuw de stempels Bruges Archives Communales aangebracht.

Uit de reconstructie die Deschamps maakte van de ontdekkingsgeschiedenis van de Brugse fragmenten blijkt dat het fragment eigenlijk toch niet helemaal onbekend genoemd mag worden. Na de vondst ervan in 1888 door de toenmalige Brugse stadsarchivaris L. Gilliodts-Van Severen, werd het in 1888 en 1889 door N. de Pauw en J. Verdam al in hun publicaties vermeld. Verdam maakte er ook meteen een afschrift van, volgens Deschamps ‘met het oog op een vijfde deel van de uitgave van de Spiegel historiael’. Dat vijfde deel is

17 Dezelfde hand noteerde ook de tekstidentificatie op het fragment Gent, Universiteitsbibliotheek, 2541/11 (zie Biemans 1997, 2, pl. 8-27); dat het De Vreese was die deze notities aanbracht, is af te leiden uit een vergelijking ervan met een aantal van zijn handschriftbeschrijvingen in de Bibliotheca Neerlandica Manuscripta (BNM, Universiteitsbibliotheek, Leiden).

[p. 153]

er niet van gekomen, maar toch werd het afschrift niet voor niets gemaakt: Verdam haalde er ruim 50 citaten uit voor zijn Middelnederlandsch Woordenboek; het fragment staat dan ook, als nr. 1201, in de Bouwstoffen van het MNW beschreven.¹⁸ Verdams afschrift wordt thans onder sign. Letterk. 1739 VIII bewaard in de Leidse Universiteitsbibliotheek.

18 Het fragment wordt in het MNW aangehaald als fr. of fragm. te Brugge, Brugsch fr. of fragm., fragm. B, fragm. Br. en hs. te Brugge. Verdam gebruikte het voor het eerst bij het lemma Casse, in het in 1892 verschenen fascikel 10 van het derde MNW-deel. De woorden die hij excerpeerde staan in zijn afschrift steeds met potlood onderstreept.

2.2 Inhoud

Het fragment biedt ons de tekst van de Vierde Partie, boek 7, kap. 43 (vs. 40) t.e.m. kap. 52 (vs. 28). Het sluit onmiddellijk aan op het fragment Gent, Universiteitsbibliotheek, 2541/9, waarvan de tekst al in de editie De Vries-Verwijs opgenomen werd en het gaat, op één (niet bewaard gebleven) folium na, vooraf aan het fragment Brussel, Koninklijke Bibliotheek, IV 827/1 dat in 1902 uitgegeven werd door K. De Flou.¹⁹

Het Brugse fragment opent met de afronding van een relaas over de religieuze gewoontes van de Armeniërs en over de wederzijdse afkeer die er bestaat tussen hen en de Georgiërs (kap. 43-44); daarna handelt het over St.-Franciscus en St.-Dominicus, en over het ontstaan van hun kloosterordes (kap. 45); in de resterende zes kolommen wordt vervolgens nog informatie gegeven over de geschiedenis van het Franse koningshuis en over diverse, vooral politieke, gebeurtenissen in Frankrijk in de periode 1221-1227 (kap. 46-52).

De tekst van het fragment komt overeen met de kapittels 99-130 van Boek XXX van Vincentius van Beauvais' Speculum historiale.²⁰ Dat Velthem deze 32 kapittels tot negen weet te reduceren, heeft vooral te maken met het feit

19 Voor het Gentse fragment zie dl. 3 van de editie De Vries-Verwijs, blz. 406-416; voor het Brusselse zie K. De Flou (ed.), ‘Twee nieuwe fragmenten van den Spieghel Historiael’. In: Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde 1902, 399-467 (445-467). De tekst van beide fragmenten is ook te vinden op de Cd-rom Middelnederlands en op de website van de DBNL.

20 Voor het Speculum historiale gebruikten we de editie-Douai uit 1624 (reprint 1965) die de versie representeert waarop de Spiegel historiael teruggaat (zie verder Biemans 1997, 1, p. 19, noot 20).

[p. 154]

dat hij de 23 kapittels over het leven van St.-Franciscus en St.-Dominicus zelf in een 80-tal verzen samenvat (kap. 45).

2.3 Teksteditie

Het fragment wordt hieronder diplomatisch uitgegeven. Daarbij zijn de volgende regels toegepast:

-	de versnummering werd door ons per kapittel toegevoegd; een vers dat over twee regels geschreven werd is daarbij als één gerekend; de kapitteltitels werden bij de nummering niet meegeteld;
-	de regels van een per vergissing tweemaal opgenomen passage (zie kolom va, de vier verzen tussen vs. 16 en 17 van kap. 48) werden evenmin meegeteld, maar genummerd als 16a-16d; de hele passage werd tussen punthaken geplaatst;
-	afkortingen worden waar mogelijk opgelost in overeenstemming met vormen die voluit geschreven voorkomen in het fragment of in een van de andere fragmenten die van de hand van kopiist B zijn;^21 de letters die bij opgeloste afkortingen toegevoegd werden zijn cursief weergegeven;
-	er is geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende vormen van de r en s; de lettervormen u, v, w, i en j werden wel overgenomen zoals ze in het fragment voorkomen;
-	de aparte plaatsing van de beginletter van elke regel is niet gehandhaafd;
-	op de plaatsen waar in de marge een representant van een paragraafteken staat, wordt tussen rechte haken een paragraafteken afgedrukt;
-	de (rode) kapittelopschriften en de (afwisselend rood en blauwe) kapittelinitialen worden vet weergegeven;
-	van de verzen of versgedeelten die onleesbaar zijn (m.n. vooral de tekst op de ruimte tussen de twee horizontale vouwen in het midden van het blad) of van verzen die ten gevolge van tekstcorruptie niet meer te begrijpen zijn, wordt in het apparaat de corresponderende tekst gegeven uit de Vroegnieuwhoogduitse prozaomzetting zoals die te vinden is in hs. Wenen, ÖNB, CPV 2902 (f. 300ra-303vb);^22

21 Kopiist B was verantwoordelijk voor de Vierde en Vijfde Partie (Biemans 1997, 2, p. 355).

22 Met dank aan dr. R. Sleiderink (Brussel) die ons de kopieën van het Weense handschrift ter beschikking stelde.

[p. 155]

-	kopiistenfouten werden niet gecorrigeerd; de correcte lezing wordt wel in voetnoot vermeld; de voorgestelde correcties berusten doorgaans op de overeenkomstige passages in de Duitse prozaomzetting of in Vincentius' origineel.

[ra]
²³Vasten si so wel in scine
So dat si des maendages daerna
Niet en eten als ict versta
Ende dinxdages dat si dan eten
Es sonder smout als wijt weten
Ende swoensdages al mit allen niet
Ende sdonredages enewer²⁴ yet
Ende tsaterdages eten si vleysch
Dat is altoos haer eysch
Ende .ij. maende god weet
Gaen si ten sacrament gereet
Jn haer sacrament en doen si niet
Ghenen wijn wats gesciet
Maer si doen gelijc den grieken
Ende singen oec des geliken
Jn kelcte van glase oft mede
Van houte gemaect wel gerede
Some singen si oec mit parure
Dat wi aendoen talre vre
Some mit ere casufele gereet
Daer hier een een²⁵ dyake mede geet
Some singen si mit dyaken daer
Ende som mit subdyake vorwaer
Noch van hare wet xliiij
Coemt enich heilich dach gerede
Op saterdach of op sondach mede
Si becondigen daer wel diere
Maer en ghene sire vieren
Also als ict dede verstaen
Sine gelouen niet sonder waen

23 De nummering sluit aan op die in de editie De Vries-Verwijs, p. 416.

24 Lees: enewerf.

25 Lees: een (dittografie).

[p. 156]

 

Dat enich vagheuier oec es

 

[¶] Es enich wijf des sijt gewes

 

Daer mede te doene heeft .j. ander man

10

Die bisscop gheeft hem orlof dan

 

Een ander wijf te nemen daer

 

Bisscop moniken abten vorwaer

 

St²⁶........meer na....nken...

 

...........ie leken....

15

Moneken ende oec die papen

 

Gaen daer omme mit comenscapen

 

Ende.....or..... ende perseme met

 

........................ geset

 

..............ende dolen daer

20

Jnt gelove ouer waer

 

Si seggen daer der papen wiue

 

Nemmermere na haren liue

 

Nemen moghen andren man

 

Sine willen oec niet gelouen dan

25

Dat god twe naturen heeft ontfaen

 

Die georgianen oec sonder waen

 

Seggen dat si in xxx. steden

 

An den geloue messen heden

 

Ende descorderen ieghen wet

30

Die van gode is geset

 

So grote bliscap²⁷ hebben si in hande

 

Onder hem dese .ij lande

 

So dat die georgien²⁸ seget

 

Wat pinen so hem daer an leget

35

Haddi enen doren in sinen voet

 

Ende ghingen termenien om odmoet

 

Jn die kerke ende seide daer

 

Alden lieden ende bade daer naer

 

Daer en soude niement willen micken

26 Voor vs. 12-20 heeft de Duitse tekst: Bischoff epte pfaffen vnd munche steyn mer nach trinken dann die leyen munch vnd pfaffen triben kauffmanschatz vnd furkauff vnd wucher vil pfaffen triben grosz torheit in dem gloeben.

27 Mogelijk corrupt uit vientscap ‘vijandschap’ (du. herschafft, lat. odium).

28 Lees mogelijk: die van georgien.

[p. 157]

40

Noch sgheens so vele yet micken

 

Dat hine soude willen besien

 

Ende in tselue is van dien

 

Georgiane dat wel wel²⁹

 

Datter niement om micke met

45

Al quame een armerijn al daer

 

Si daden hem tselue oec vorwaer

 

Van sinte dominicus doot

 

Ende sinte Franciscus doot .xlv.

1

Sinte franciscus woende nv

 

Jn een stede dat segic v

 

Die rinus tortis hiet bi namen

 

[rb]

 

Hi ende sine broedre tsamen

5

Jn een clene husekijn

 

Daer baden hem die brodre zijn

 

Dat hi hem leerde hoe si souden

 

Gode bidden als si wouden

 

Sempelike antwordi hem daer

10

Als ghi beden wilt vorwaer

 

So segt v pater noster dan

 

Ende segt aldus vort an

 

Wi aenbeden di here ihesus christus

 

Ende tot allen kerken aldus

15

Die in die werelt sijn gestaen

 

Ende wi anebeden di selue saen

 

Bedi dattu mitten cruce gereet

 

Alle die werelt verlosses god weet

 

Dit hilden sine broeders sekerlike

20

Ende ontfinghet³⁰ herde odmoedelike

 

Ende anebeden dus onsen god

 

Sempelike ouer een gebod

 

Hi geboot oec die sine daernaer

 

Dat si die roemsce kerke vorwaer

25

Altoos eerden bouen al

 

Ende dat elc oec eren sal

29 Lees: wet.

30 Lees: ontfinghent.

[p. 158]

 

Die stede waer dat si staet

 

Daer men gods dienst in begaet

 

Daer leerdi sine gesellen met

30

Altoos te houden onbesmet

 

Menige mirakel sonderlinge

 

Ende herde vele scoenre dinge

 

Dedi in sinen leuen godweet

 

Dat hier niet in bescreuen steet

35

[¶] Jn desen tiden³¹ starf mede

 

Sinte dominicus in heilichede

 

Die sochte franciscus vele dan

 

Om conde te hebben an desen man

 

Ende³² doe si ver............

40

..................

 

.................

 

.......... ghinc van desen saken

 

Niet........... si daden

 

S................aden

45

.................

 

.................

 

Hi predicte in menige stede

 

Biden voeghelen beesten mede

 

Verwecte hi vander noot

50

Ende vele liede vander doot

 

Dedire .xi. op staen

 

Wie tot hem te rade is gegaen

 

En mocht ongetroost niet bliuen

 

Soude ic van dese tween scriuen

55

Al haer doen ende haer leuen

 

Ende dat van hem is bleuen

 

Jn gescrijfte clene ende groot

 

Ende dat oec gesciede na hare doot

 

Van miraclen die si deden

60

En quaems niet of bi waerheden

31 tiden staat, voorafgegaan door een verwijsteken, na het laatste woord van de regel.

32 Vs. 39-46 luidt in het Duits: vnd wann sie zu samen komen so hetten sie grosz wollust mittenander der ich nit aller gesagen kan sie haben manigen beraten franciscus tet auch vor sinen end manig grosz zeichen.

[p. 159]

 

Dat weet ic wel bin enen iare

 

Ende dat te doene waer mi zware

 

Daer om sal ict laten nv

 

Ende vort maken dat segic v

65

Die materie die hier na gaet

 

[¶] Sinte fransoys dat verstaet

 

Doe hi menige doghet gedaen

 

Hadde starf hi sonder waen

 

Jn heylicheden herde groot

70

Ende men vant ouer hem na sine doot

 

Jn voete in hande ende in side

 

Sine teykene ouer hem tien tide

 

Die onse here van hemelrike

 

Ontfinc ant cruce oec sekerke³³

75

Beide dese heiligen aldus

 

Fransiscus ende dominicus

 

Ontfingen haer ordine mit concente

 

Van den derden dage³⁴ Jnnocente

 

[rc]

 

Ende van honoriuse die na hem quam

80

Elc sine ordine oec an nam

 

[¶] Jnt eerste iaer van honoriuus

 

Ghinc in dordine dominicus

 

Nv a³⁵ ic te mine materie voort

 

Daer ghi hier voren of hebt gehoort

 

Coninc Philips doot Ende

 

Ander dinc xlvi

1

JN tiaer ons heren .M.

 

CC. ende xxi.³⁶

 

So voer die coninc van iherusalem

 

Ende vele liede mit hem

5

Ouer zee in gallen lant

 

Daer hi den keyser vrederic vant

33 Lees: sekerlike.

34 Lees: pape.

35 Lees: ga.

36 Aangezien de telwoorden .M. en xxi. op de positie staan van de rijmwoorden van vs. 1 en 2, lijkt het erop dat .M. in vs. 1 niet als dusent gelezen moet worden, maar als dusentich, om zo te rijmen op xxi. (eenentwintich).

[p. 160]

 

Die tcruce³⁷ hadde genomen vordat

 

Dien daer die coninc bat

 

Dat hi hem helpe doen soude

10

Dat die keyser gerne woude

 

Ende daer gaf hem die coninc saen

 

Sijnre dochter te wiue sonder waen

 

So dat mit bezworen ede

 

Saden³⁸ si dit voer den paeus bede

15

[¶] Jnt ander iaer daer na

 

Nam hise te romen als ict versta

 

Jnt derde iaer oec sekerlike

 

So starf philips van vrancrike

 

Jn julius op die maene gereet

20

Die menigen strijt verwan ghereet

 

Een wonderlijc groot testament

 

Heefti voer zijn ziele bekent

 

.C^m. lb. parasise

 

Maecti den coninc in deser wise

25

Jan van iherusalem der stede

 

Op die heydine te striden mede

 

Ende also vele den tempelieren

 

Ende oec in die ospitaliere³⁹

 

...

30

...

 

Daer hi scade in hadde gedaen

 

Al en can ict niet doen verstaen

 

Ende tsinte denijs wart hi begrauen

 

...

35

...

 

Wort coninc gecroont oec na tgone

 

Op den eersten dach god weet

 

Dat men tcoren sniden gheet

 

Te riemen in die goede stede

40

Ende blantse sijn wijf oec mede

37 De t van tcruce staat superscript voor de begin-c.

38 Lees: Daden.

39 Voor vs. 28-36 heeft de Duitse tekst: vnd sant iohanns hern auch so uil gutz wider in allen landen do er hat schaden inne getan daz ich nit alles gesagen kan zcu sant dionijs wart begraben mit groszer kostberlichkeit jn dem selben iar wart sein sun ludwig zu kunig gekront.

[p. 161]

 

Wart daer ghecroent tere coninginnen

 

Nv quam teerst ten beghinne

 

Weder kaerls geslachte die keyser was⁴⁰

 

Ouer mids deser moeder sijt seker das

45

xxxvij iaer haddi doe

 

Doe hi coninc wart alsoe

 

Ende hi maecte daerna saen

 

Grote vrienscap sonder waen

 

Ieghen den keyser vrederike

50

Ende dat te duren stadelike

 

Die graue van sampaengen nv

 

Nam te wiue dat segic v

 

Twtcaerts dochter van belocoec⁴¹

 

Die lodewijcs nichte was oec

55

Ende lodewijc gaf hem daer te dele

 

Jn huwelic .iij castele

 

Die graue oec van monfort

 

Daer ghi hier voren of hebt gehort

 

Es albiensen comen

60

Daer hi in was mit groten vromen

 

Ende steden in wan ende castele

 

Ende versloech der ongelouiger vele

 

[¶] Jnt selue iaer die coninc mede

 

Van iherusalem der stede

65

Voer te sinte iacobs bedewaert

 

Ende in huwelicheden hi daer wart

 

Want hi nam daer sonder missen

 

[rd]

 

Des conincx dochter van galissen

 

Van den gheslachte van

 

Den coninghen van vrancrike .xlvij.

1

Van den fransoysen hebdi gehort

 

Dicwile seggen menich wort

 

Hoe si van troyen sijn geboren

 

Also men telt hier voren

5

Ende hoe si hare name ontfingen

40 was staat boven keyser, aan het eind van de vorige regel.

41 Lees: Gwtcaerts (lat.: filiam Guichardi de Belloioco; du.: gwithardes tochter von belocort).

[p. 162]

 

Hebdi gehort oec sonderlingen

 

Ende hoe hoe⁴² haer coninge sijn verandert

 

Ende hare geslachte verwandert

 

Dat hebdi hier te voren verstaen

10

Maer nochtan hoet is gegaen

 

Dat men seget van den ore

 

Dat onrecht is als ict hore

 

Dat wil ic v hier een deel verclaren

 

Doemen screef ons heren jaren

15

CCCC. lxxxiij. mede

 

Hilderic die trieren die stede

 

Wan ende te vrancrijc coninc was

 

Na sine doot als ict las

 

Helt clodoueus sijn zone trike

20

Altemale vrancrike

 

Ende dese wort gedoopt na das

 

Van Sinte remeys die bisscop was

 

Ende sijn geslachte regneerde oec vort

 

Tot dat men screef ons heren wort⁴³

25

.vij^c. ende l. oec mede

 

Mit eren ende mit salichede

 

Sonder wtgenomen vorwaer

 

Omtrint lxxxviij. iaer

 

Bi clottaris tiden als wijt kinnen

30

Ende sinte badelde der coninghinnen

 

Dar die grote heren bi crachte

 

Den coninge namen hare machte

 

Doe quam pippijn die vromer was

 

D....................as⁴⁴

35

Ende was van den paeus steuen

 

Ghewijt coninc alst is bescreuen

 

Te sinte denijs in die stede

 

Sijn wijf ende sijn kinder mede⁴⁵

 

... benedide die paeus...

42 Lees: hoe (dittografie).

43 Lees: bort ‘geboorte’ (du.: nach christus geburt).

44 Voor vs. 34 heeft de Duitse tekst: den ie keiner do ich von gelessen han.

45 Voor vs. 39-40 heeft de Duitse tekst: vnd alle sein nachkomelinge benedijt der babst ewiglichen.

[p. 163]

40

....................................

 

Ende alle die ieghen hem daden

 

Waert in werken ofte in raden

 

Dat si ewelike daer na

 

Verwaten waren als ict versta

45

Dus regneerden sijn nacomelingen

 

Tot dat men screef in waren dingen

 

.ix^o.⁴⁶ ende xxvj. iaer

 

Doe quam huge capet daer naer

 

Die graue was van parijs

50

Ende hertoge van vrancrijc in dier wijs

 

Ende onterfde kaerls geslachte

 

Mit verradichede ende mit machte

 

Dus quam tgeslachte daermen spreect aue

 

Te niete ouer mits den graue

55

Van parijs huge capette

 

Ende nv eist weder comen te wette

 

Hoe sinte richier ende sinte

 

Walric weder quamen

 

Te hare kerken. .xlviij.

1

JN die jeeste lesen wi

 

Van richaerde ende walrici

 

Die doot waren dese danne

 

Om die vrese wille der normanne

5

Worden si om sekerheit gedragen

 

Tere ander sta⁴⁷ daer si sagen⁴⁸

 

Dan te hare kerken vorwaer

 

Ende doe die normanne worden daernaer

 

Kerstijn bi sempels kaerls tiden.

10

Worden si bracht daerna siden

 

Tot hare proper kerke zaen

 

Die coninc was van bertiniaen⁴⁹

 

Ouer mits den graue arnulphus

46 Lees: .ix^c.

47 Lees: stat.

48 Lees: lagen.

49 Du.: den munchen zu sant britinian. Ten gevolge van een kopiistenfout werd in dit vers een oorspronkelijk monicke blijkbaar vervangen door coninc (hier in afgekorte vorm); zie ook nog de volgende noot.

[p. 164]

 

[va]

 

Die graue was in vlaendren dus

15

Helden si dese heiligen daer

 

Doe vertogedem walricus daernaer⁵⁰

 

a <Kerstijn bi sempels kaerls tiden

 

b Worden si bracht daerna siden

 

c Tot haren propren kerken saen

 

d Die coninc van sinte bertiniaen>

 

Ende⁵¹ hughe den graue van parijs

 

Jn sinen drome in deser wijs

 

Ganc seiti tot arnulphus den graue

20

Van vlaendren sech hem daer aue

 

Dat hi ons laet voeren nv

 

Van sinte bertijns dat sech hem du

 

Tot onser kerken want wise

 

Meer minnen.

 

Dan een ander dit doet hem kinnen

25

Huge vragede wie hi ware

 

Ende sijn geselle oec daernare

 

Jc hete seiti walricus

 

Ende mijn geselle van pontoys richardus

 

Ende god onbiet di bi mi

30

Dattu hier of vorders di

 

Ende dattuut nie verroekloost mede

 

Huge voer daer na gerede

 

Ende seide den graue dese woort

 

Die hi van gode hadde gehort

35

Entie graue dit al ontseide

 

Doe sprac huge sonder beide

 

Nv so sent mi dese lichamen

 

Tot hare stat beide te samen

 

Mit goeder minnen wel gereet

40

Ende binnen desen tiden godweet

 

Of ghi sultse mit onminnen groot

50 De vier verzen tussen vs. 16 en 17, hier genummerd als 16a-16d, zijn een dittografie van vs. 9-12, allicht veroorzaakt door verwarring van daernaer uit vs. 16 met daernaer in vs. 8. De tekst van vs. 16d lijkt dichter bij de oorspronkelijke correcte tekst aan te sluiten dan zijn pendant, vs. 12.

51 Lees: An.

[p. 165]

 

Bringen daer ict v geboot

 

Doe dede arnulphus om dese vrese

 

Van huge den coninc bringen dese

45

Jn .ij. scone cassen beslagen

 

Van goude van siluer ende deedse dragen

 

Al gewapender hant daer naer

 

Tot monstrueel der stat vorwaer

 

Des conincx casteel van vrancrike

50

Daer ontfincse huge werdelike

 

Ende dede elken in sire steden

 

Also alst hem was besceden

 

[¶] Jnder seluer nacht aldus

 

Vertogedem in drome walricus

55

Hugen ende seidem vorwaer

 

Du heues gedaen onse gebod daer

 

Ende in onse stede ons geset

 

Nv segic di hier om met

 

Du sout regneren in vrancrike

60

Ende dine nacomelinge dier gelike

 

Tot int .vijde geslachte vort⁵² bi

 

Dat van di comende si

 

Maer ne gheen salt seker wesen

 

Nv sellen wi rekene⁵³ van desen

65

Huge wan robrecht daer naer

 

Ende robrecht henrike vorwaer

 

Ende henrike philippe dan

 

Ende philips lodewike den man

 

Den groten entie lodewijc

70

Den andren lodewijc des gelijc

 

Entie lodewijc philips wan

 

Ende dese philips hadde dan

 

Elisabetten te wiue nv

 

Des grauen dochter dat segic v

75

Van henegouwen daer hi an wan

 

Desen lodewike den stouten man

 

Die tgerechte oer nv es

52 Lees: vore.

53 Lees: rekenen.

[p. 166]

 

Van grote karel des sijt gewes

 

Van boudewijn desen graue

80

Libetten⁵⁴ vader daer ic spreke aue

 

Also als mem⁵⁵ hier voren seide

 

Van armegaerden in waerheide

 

Die karels sempelen dochter was

 

[vb]

 

Daer op comen was tot das

85

Rechte or van puppine

 

Also alst oec nv in schine

 

Comen is tot op lodewijcs moeder

 

Van ermegaerden alsict bin vroedeer⁵⁶

 

Ende daer om tot desen lodewijc

90

Began te regneren geweldelijc

 

So quam weder tsinen ore

 

Kaerls geslachte als ict hore

 

Jn die aquitaensce ieeste mede

 

Leest men van kaerls geslachte

 

Gherede

95

Dat ouer mids hare sonden groot

 

Comen was in deser noot

 

Hoe die coninc lodewike

 

Van vrancrike aquitaengen

 

Wan. Ende ander dinc .xlix.

1

Doe men screef dat iaer ons heren

 

M.CC. xxiiij. mit eren

 

So gaderde lodewijc die coninc

 

Al sijn lant na dese dinc

5

Ende voer rechte te poutau⁵⁷ waert

 

Hi hadde daer wel in sine vaert

 

.M. cc. ridders wel

 

Ende ander liede dapper ende snel

 

Menighen man te wapine goet

10

Morsijn die casteel goet

 

Wan hi zaen ende daer na met

54 Lees: Lisbetten.

55 Lees: men.

56 Voor de vs. 83-88 ontbreekt de pendant in de Duitse tekst.

57 Lees: poitau.

[p. 167]

 

Heefti angiers beset

 

Entie abt entie porters mede

 

Maecten iegen den coninc vrede

15

Vandaer voer die coninc voort

 

Tot rupen voer die poort

 

Ende samaricus van melioen

 

Sette hem ter were doen

 

Mit .cc. ridders ende porters mede

20

Ende bescermde stoutelike die stede

 

Doe saghen die gemeente

 

Dat ghene macht

 

En mochte iegen sconinc⁵⁸ cracht

 

Ende gauen die stat op al daer

 

Lijf ende scat behouden vorwaer

25

Doe voer samaricus god weet

 

Al die zee wech gereet

 

Entie van limoge heb ic verstaen

 

Entie van peregort sondeer waen

 

Ende al die princen van aquitaengen

30

Gauen hem op sonder calaengen

 

[¶] Jnt ander iaer recht omtrent

 

Dat men paescen bekent

 

So vensde hem een dat hi was

 

Boudijn van vlaendren als ict las

35

Die keyser te constantijnoble daervore

 

Hadde geweest dus quam die dore

 

Jn cledren gelijc enen pilgerijn

 

So vele wildens mit hem sijn

 

Om dat hi vele gelikenissen

40

Den lieden seide sonder missen

 

Nochtan veriageden sine vorwaer

 

Doe quam hi te perone daer naer

 

Daer sprac hem ane die coninc

 

Van vrancrijc gelijc deser dinc

45

Wie maect v ridder die coninc sede

 

Ende waer daetstu manscap minen

 

Vader mede

58 Lees: sconincx.

[p. 168]

 

Ende waer was dat huwelijc gemaect

 

Tusschen di ende dinen wiue geraect

 

Hine wouts niet berechten daer

50

Ende seide hi sout hem seggen daer naer

 

Die ghene die mit groter menichede

 

Daer quam sciet nv ter stede

 

Mit cleenre menichte god weet

 

Ende daer na niet lanc en leet

55

So vanten geraerd van tussenca

 

Jn ene camer⁵⁹ ende vincken daerna

 

[vc]

 

Ende leuerden der grauinnen saen

 

Van vlaendren diene sonder waen

 

Mit vele pinen tormenten dede

60

Ende an ene galge hangen gerede

 

Van eenre cruce vaert

 

Op auigiers .l.

1

INt selue iaer voer onser vrouwen dach

 

Dat men kersen draget gelach

 

Die coninc lodewijc vele der meeste

 

Erdsce bisscoppe bisscopen als ict vreeste

5

Ende grauen ende baenroedsen mede

 

Ontfingen te parijs in die stede

 

Van cardenalen ende van legaten

 

Dat cruce om der zielen baten

 

Van albugensen te varen gereet

10

Ten naesten paeschen dat ontsteet

 

Jnt ander iaer die coninc saen

 

Ende alle diet cruce hadden ontfaen

 

Vergaderden alle ende voeren voort

 

Tot auengiers hebbic verhoort

15

Tot ene stat sijt seker das

 

Die recht onverwinlijc was

 

Ende .vij. iaer hadde gestaen

 

Van den paeus te banne gedaen

 

Om hare quade heresie

20

Die coninc quam mit sire pertie

59 Waarschijnlijk uit oorspronkelijk tauerne (du.: tafern; lat.: taberna).

[p. 169]

 

Ende waende in die port zijn geuaren

 

Want si te voren mit hem waren

 

Maer doe hi quam voer die stat

 

Sloten si die porte om dat

25

Entie coninc ouermids gode

 

Quam die stat so na in node

 

Dat hi in sinte barnabas dage

 

Sine bliden stelde sonder sage

 

Ende sine trebucke ende sine engiene

30

Ende dit duerde daer in scine

 

Euen starc ende euen woeste

 

Tot onser vrouwen dach inden oeste

 

Grote sterfte was daer binnen

 

Si⁶⁰.ij. als wijt versinnen

35

Storuen daer van onsen lieden

 

Van regene groot hore ic bedieden

 

Ende van stenen die daer vloghen

 

Ende van groter siecheit die si dogen

 

Daer starf die graue van Sinte paulus

40

Van enen blide steen aldus

 

Entie bisscop van limogen mede

 

Starf oec doe keerde gerede

 

Die graue van sampaengen zaen

 

Mitten sinen thuuswaert sonder waen

45

Jegen sconincx wille ende nam orlof nv

 

Jegen die legate dat segic v

 

Doe die van auengiers dit sagen

 

Mit stouten moede sonder versagen

 

Beiden si des conincx daer in

50

Dit torende den coninc in sinen sin

 

Ende zwoer hine keerde niet van daer

 

Hine sout eer winnen ouer waer

 

Doe visierde die legaet saen

 

Dat men die veste soude vullen gaen

55

Mitten huse die daer omtrint stoeden

 

Doe wort dit saen geboden

 

Ende men ghinc vullen daer die grachte

60 Lees: M.

[p. 170]

 

Ende wonnen die stat aldus mit crachte

 

Ende braken die muer entie legaet

60

Sette daer in na onsen staet

 

Enen bisscop die de stede

 

Ter kerstine wet bekeerde gerede

 

Alle die castele ende dorpe met

 

Die daerom waren geset

65

Wan die coninc verre ende wide

 

Ende sette daer van sijnre side

 

Humbertum dat hi na tghene

 

Dit houden soude van hem te lene

 

Coninnc⁶¹ lodewijcs doot

 

[vd]

 

Ende sijns soens beghin Li

1

Onder wegen int keren die coninc

 

Starf ende hem vervinc

 

Die bisscop van riemen die

 

Graue van namen.

 

Ende brochten den lichame thuus tsame⁶²

5

Ende wort begrauen te Sinte denijs

 

Bi sinen vader des sijt wijs

 

Luttel goet gesonder liede

 

Quamen van daer dit assaut gesciede

 

Oec was grote starfte daer naer

10

Jn tlant van gallen op dat iaer

 

Lodewijcs sone die lodewijc hiet

 

En lette doe langer niet

 

Maer des eersten sondages na⁶³ aduent

 

Voer hi te riemen waert na tghent

15

Daer wieden die bisscop van sissoen

 

Want te riemen en was doen

 

Gheen bisscop op die tijt

 

.Xiiij. iaer haddi des seker sijt

 

Vele liede waren in vrancrike

61 Lees: Coninc.

62 Lees: tsamen; het woord werd op de regel boven vs. 4 geschreven.

63 Waarschijnlijk uit oorspronkelijk uan (du.: des ersten suntage in dem aduent, lat.: prima dominica adventus).

[p. 171]

20

Van sconincx doot droeue sekerlike

 

[¶] Farrant ooc die graue met

 

Van vlaendren als daer voren is geset

 

Datten die coninc hadde geuaen

 

Hi was nv verlost saen

25

Om vele scats die men gaf daer

 

Hi lach geuaen xij. iaer

 

Ende .vij. maende ouerluut

 

Ende xiij. dage liet men wt

 

[¶] Jnt selue iaer starf oec mede

30

Honorius die paus ende men dede

 

Ter erden in onser vrouwen kerke

 

Den lichame te rome als ict merke

 

Ende hi obsaluierde vrederike zaen

 

Van dat hi hadde iegen hem misdaen

35

Ende die baroene alle mede

 

Van der kerken ongetrouwichede

 

[¶] Doe nam die keyser thant ane

 

Tcruce voer sine sonden te bestane

 

Die vaert ende is niet comen⁶⁴

40

Hier na als ict hebbe vernomen

 

Wort hugelinus paus gecoren dus

 

Ende wort geheten gregorius

 

Hoe die coninc hughe onder

 

Dede Sine baroene die hem

 

Jeghen hem verhieuen .lij.

1

Nv in desen seluen tiden

 

So willen op den coninc striden

 

Huge die graue van merchis

 

Ende theobaut die oec graue es

5

Van sampaengen entie graue

 

Van bertaengen daermen aue

 

Hier voren hoorde dat hi ontfinc

 

Lant ende casteel van den coninc

 

Van vrancrijc diet hem gaf te lene

10

Doe die ionge coninc vernam tghene

 

Ouer mids cardenale ende legate

64 Blijkbaar corrupt; het Duits heeft vnd fur uber mer, het Latijn: mare transivit.

[p. 172]

 

Die waren van den roemscen state

 

Ende philip sinen oom

 

Van borgoengen die sijns nam goom

15

Ende robbrecht den graue god weet

 

Mit enen ongetelden here gereet

 

Ende voer derwaert herde saen

 

Doe die graue dit heeft verstaen

 

Van sampaengen ontsach hi die zere

20

Ende quam te genaden sinen here

 

Ende lochende alder dinc

 

Daer na onboot die coninc

 

Die ander twe grauen ouerwaer

 

Dat si tsinnen dage quamen daer

25

Anderweruen onboot hise echt

 

Ende derdeweruen ouer recht

 

Doe onboden si den coninc weder

 

Dat si wilden op ende neder