Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (nieuwe reeks). Jaargang 1990

[p. 124]

Arnoud van Geluwe (1855) en Rumbeeksche avondstonden (1856/1858).
Twee nieuwe, merkwaardige brieven van Angelus August Angillis aan Ferdinand Snellaert
door Marc Carlier

1. Inleiding

In 1855-1856 publiceert Ferdinand Augustijn Snellaert (1809-1872) bij de Roeselaarse drukker Edward de Brauwer-Stock (1823-1909) een literair-historisch essay Arnoud van Geluwe, bygenaemd de Vlaemsche boer. Hierin belicht hij het leven en het werk van deze zonderlinge Westvlaming uit de periode van de Contrareformatie. Van Geluwe (^o Ardooie 1604) had de bedenkelijke reputatie opgebouwd steeds alle in die tijd zo populaire discussiewedstrijden met gereformeerde predikanten te winnen. Zijn succesvolle ‘disputatiën’ werden steevast gedrukt. Door zijn fanatisme slaagde Arnoud er bovendien in talrijke gereformeerden opnieuw tot het katholicisme te bekeren⁽¹⁾.

De Gentse universiteitsbibliotheek bezit verschillende specimina van Snellaerts essay. Onder het bestandsnummer G 15583 bewaart het diens persoonlijke exemplaar. Het bandje bevat naast de gedrukte tekst Arnoud van Geluwe een aantal merkwaardige, tot nu toe onbekende stukken.

Van Snellaert zelf is er een handschrift met verbeteringen en belangrijke aanvullingen op zijn bibliografische lijst van werken van ‘de Vlaemsche boer’⁽²⁾. Zes brieven aan Snellaert zijn er eveneens bij ingebonden: één van 12 november 1856 van Hendrik Quirinus Janssen (1812-1881), predikant te Sint-Anna-ter-Muiden (Zeeuws-Vlaanderen), een ongedateerde brief, wellicht ook van november 1856, van Edward Degerickx (1806-1881), secretaris van het Gentse literaire genootschap

(1) Over Arnoud van Geluwe, zie A.E. van Puffelen in N.B.W. XI (1985), k. 249-254.

(2) F.A. Snellaert, Arnoud van Geluwe, bygenaemd de Vlaemsche boer, Roeselare, 1855, p. 22-30.

[p. 125]

De Tael is gansch het Volk waarvan ook Snellaert een vooraanstaand lid was, en twee brieven van de toenmalige Rumbeekse kandidaat-notaris Angelus August Angillis (1830-1870), gedateerd op 16 maart en 24 juli 1857. Een briefkaartje van de hand van uitgever De Brauwer-Stock (gedateerd 30 juli 1857) begeleidt een laatste brief van 24 juli 1857 van de Oostburgse oud-burgemeester Hendrik Anthonie Callenfels (1791-1860). Vooral de brieven van Angillis verdienen onze bijzondere aandacht.

2. De brieven van Angillis aan Snellaert (16.3. en 24.7.1857)

Angillis'⁽³⁾ brieven vormen een interessante aanvulling bij de vrij intense correspondentie die de Rumbekenaar met Snellaert heeft gevoerd tussen 1852 en 1866⁽⁴⁾. Beide mannen zijn literair-historisch en filologisch geïnteresseerd. Angillis stelt er prijs op Snellaert op de hoogte te brengen van zijn talrijke initiatieven op die terreinen. Hij roept hem te hulp bij de moeizame - en uiteindelijk mislukte - volledige uitgave van gedichten van Hadewijch⁽⁵⁾ en vraagt zijn medewerking aan het filologische tijdschriftje-van-twee-afleveringen Maerlant (1853).

(3) Angelus August Eugeen Angillis wordt op 8 mei 1830 te Rumbeke geboren. Als leerling aan het Klein Seminarie te Roeselare heeft hij Guido Gezelle als klasgenoot. In 1849 gaat hij te Leuven notariaat studeren. Hij wordt er lid van Met Tyd en Vlyt en krijgt er interesse voor literatuur, filologie en geschiedenis. In 1853 keert hij na onvoltooide studies naar Rumbeke terug en wordt er notarisklerk op het kantoor van zijn schoonbroer. In 1857 zet hij zijn studies verder en wordt op 1 mei 1861 te Rumbeke tot notaris benoemd. Korte tijd nadien wordt hij ook stadsarchivaris van Roeselare. Hij is een vooraanstaand lid van de Société d'Emulation te Brugge. Op 30 november 1870 sterft hij. (Zie Jozef Huyghebaert, Ange Angillis, in N.B.W. XII (1987), k. 27-32.)

(4) Een verzameling van 31 brieven wordt bewaard in de Gentse Universiteitsbibliotheek onder het nummer G. 15751/9. De correspondentie werd beschreven door Ada Deprez in Briefwisseling van Dr. Ferdinand Augustijn Snellaert (1809-1872). II. Bio-bibliografische lijst van correspondenten. Bio-bibliografie van F.A. Snellaert, Gent, K.A.N.T.L., 1978, p. 24.

(5) Zie hierover Jo Reynaert, F.A. Snellaert en de receptie van Hadewijch in de 19de eeuw, Studia Germanica Gandensia (1988), nr. 16, Huldenummer Prof. Dr. Ada Deprez aangeboden bij haar zestigste verjaardag, p. 157-180. Al in 1853 publiceert Angillis samen met Edward van Even een zestal Liederen eener onbekende kloosterlinge uit de XIIIde eeuw, voor de eerste mael uitgegeven, naer een handschrift der Burgondische Bibliotheek. In 1858 slaagt hij erin die ‘kloosterlinge’ als Hadewijch te identificeren (Vaderlandsch Museum II (1858), p. 136-145).

[p. 126]

In het licht van de twee door ons ontdekte brieven willen we in dit bestek dieper op een derde initiatief van Angillis ingaan. Als voorzitter van het Rumbeekse literaire genootschap De Vereenigde Vrienden (opgericht op 5 september 1853)⁽⁶⁾ vat Angillis in mei 1855 het plan op om een letterkundige bundel Rumbeeksche Avondstonden met bijdragen van de werkende en corresponderende leden uit te geven. Hij vraagt Snellaert om medewerking. De Gentenaar gaat daar graag op in.

Angillis maakt het zijn vriend gemakkelijk. In februari 1854 had hij uit de bibliotheek van de overleden pastoor van Lendelede het boek Den af-ghetrocken masscher van het vermomdt en ghereformeerdt louter woordt Godes van ‘Arnoudt van Gheluwe vlaemschen boer’ gekocht⁽⁷⁾. Snellaert was toen niet ingegaan op zijn voorstel om voor De Eendragt een biografie van die Westvlaamse figuur te schrijven. Voor Angillis' Rumbeeksche Avondstonden wil hij dat wel doen⁽⁸⁾.

Toch rijst er een probleempje. Als liberaal verdediger van tolerantie en vrije meningsuiting kan Snellaert geen sympathie opbrengen voor de onverdraagzame Arnoud die op een fanatieke manier het katholicisme verdedigt. Wanneer hij Angillis zijn visie bekend maakt, voorziet die ernstige moeilijkheden. Als voorzitter van een uitgesproken katholiek dorpsgenootschap wil hij de kerk immers graag in het midden houden. Voor Angillis is het dan ook uitgesloten dat Snellaert in Rumbeeksche Avondstonden Arnouds geloofsijver openlijk zou afkeuren:

Over het artikel over Arnout Van Gheluwe kan ik niet oordeelen; ik meen nogtans u te mogen verzekeren dat wij alle wel willen weten hoe 't met de hervorming alhier gesteld was, maer uw artikel mag toch niet ten voordeele der hervorming spreken, niet dat ik daer tegen ben, maer wij moeten ons de gunst der priesters niet ontvreemden willen we onze maetschappij in stand houden.⁽⁹⁾.

(6) De Vereenigde Vrienden werd gesticht vanuit de bekende Roeselaarse maatschappij De Vriendschap. Het eerste bestuur bestond uit Angelus Angillis, voorzitter, Jan Vanderstichele, ondervoorzitter, Jan de Craene, penningmeesterbibliothecaris en Liborius Baert, secretaris (Cf. de ‘Voorrede’ in Rumbeeksche Avondstonden (1856), p. V-XVI).

(7) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 22.2. 1854, U.B.G.G. 15751/9 (6).

(8) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 12.5.1855, U.B.G.G. 15751/9 (15).

(9) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 9.6.1855, U.B.G.G 15751/9 (16).

[p. 127]

En de kandidaat-notaris stelt een compromis voor:

Doe het aldus: stel uw artikel op en zend het mij toe; ik zal het overlezen en al wat aen onze katholijken zou kunnen hard vallen aenteekenen en aen uw oordeel onderwerpen. Indien het noodig is zal ik u alsdan verzoeken dit te wijzigen; maer in de afzonderlijk getrokken exemplaren welke ik u zal geven zal het artikel in zijnen oorspronkelijken vorm teruggegeven worden. In gevalle dat er voor de uitgave van den bundel wijzigingen aen uw artikel moeten geschieden zult gij die zelve kunnen doen⁽¹⁰⁾.

Snellaert begrijpt Angillis' weinig confortabele positie en stemt toe.

Bij wijze van uitweiding zij hier nog gezegd dat Angillis in diezelfde brief aan Snellaert (9.6.1855) ook verklapt over welke andere bijdragen hij voor zijn bundel al kan beschikken. Zelf heeft hij drie legenden klaar. Van Pieter Geiregat (1828-1902) verwacht hij een verhaal en van Frans Blieck (1805-1880) een geschiedenis van de Wervikse rederijkerskamer De Droogaers. Naast werk van Jan Vanderstichele (tekstuitgave) en Jan de Craene (essay over de rederijker Pieter Cauwe), bestuursleden van de Vereenigde Vrienden, vermeldt zijn lijstje ook nog ‘eene vertaling der Batrachomyomachia’ van zijn vriend Pieter Boutens. Boutens is op dat ogenblik secretaris van Met Tyd en Vlyt. Hij las het stuk in 1853 voor tijdens een zitting van het Leuvense literaire genootschap. Angillis fungeerde toen als secretaris van het gezelschap⁽¹¹⁾.

Snellaert gaat aan het werk. Angillis informeert af en toe naar de stand van zaken⁽¹²⁾ en laat zijn vriend weten dat ‘M. Carton⁽¹³⁾ nog

(10) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 9.6.1855, U.B.G. G 15751/9 (16).

(11) August Angz. Angillis, Verslag van den toestand en de werkzaemheden van het tael- en letterlievend genootschap der katholyke hoogeschool, onder de zinspreuk: Met Tyd en Vlyt, gedurende het afgeloopen schooljaer 1852-1853, gedaen in de vergadering van 27 van slagtmaend 1853, Annuaire de l'Université Catholique de Louvain XVIII (1854), p. 80.

(12) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 5.7.1855, U.B.G. G 15751/9 (17); brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 4.8.1855, U.B.G. G 15751/9 (18).

(13) Kanunnik Charles Louis Carton (1802-1863), pionier van het doven- en blindenonderwijs in België. Numismaat en bibliofiel, filoloog en historicus. In 1839 medestichter en jarenlang voorzitter van de Société d'Emulation de Bruges. Als geschiedschrijver blijkt zijn interesse voor de reformatie. In 1857 publiceert hij zijn ‘Fragments d'une histoire du protestantisme dans la Flandre occidentale au XVI siècle’ (Annales de la Société d'Emulation XV (1857-1861), p. 33-118.). Hierin wordt Arnoud van Geluwe echter niet vermeld. Zie Lori van Biervliet, Charles Louis Carton, in N.B.W. XII (1987), k. 133-138.

[p. 128]

al iets over Aernout weet’. Op 20 september 1855 gaat hij principieel akkoord met Snellaerts voorstel om een fac-simile van Arnouds handtekening in Rumbeeksche Avondstonden op te nemen⁽¹⁴⁾. Begin oktober 1855 werkt Snellaert zijn essay af en stuurt het zoals afgesproken ter goedkeuring aan Angillis op. Op één opmerking na is diens oordeel positief:

Uw stuk heeft mij zeer bevallen; alleen verzoek ik u de reflexie: zoo leidde men de vrome gemeenten ten hemel te mogen uitlaten. Het zal zoo haest mogelijk onder de pers gaen⁽¹⁵⁾.

En Snellaert gaat ook hier akkoord.

Begin december 1855 heeft De Brauwer-Stock zijn verbeterd essay volledig afgedrukt. Of toch bijna, want op 10 december komt Angillis op de valreep met nieuwe, belangrijke bibliografische informatie over Arnoud aandragen⁽¹⁶⁾ en ziet Snellaert zich verplicht die in een bijvoegsel aan zijn reeds gedrukte artikel toe te voegen⁽¹⁷⁾. Zoals afgesproken zal hij van zijn opstel een pak overdrukken ontvangen. Het beloofde fac-simile zal er worden bijgevoegd. Angillis stelt 250 exemplaren voor maar door een misverstand van de drukker worden midden december 1855 ‘slechts 50 exemplaren’ van Snellaerts bijdrage ‘getrokken’⁽¹⁸⁾. Op 2 februari 1856 meldt Angillis hem dat hij zijn ‘aparto's’ ‘eerstdaegs’ zal ontvangen. Toch zal Snellaert er nog negen maanden - tot november 1856 - op moeten wachten⁽¹⁹⁾!

Ondertussen vorderen de Rumbeeksche Avondstonden traag, heel traag, maar zeker. Eindelijk kan Angillis in een ongedateerde brief, wel-

(14) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 20.9.1855, U.B.G.G. 15751/9 (21).

(15) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 10.10.1855, U.B.G.G. 15751/9 (22).

(16) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 10.12.1855, U.B.G.G. 15751/9 (23).

(17) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 13.12.1855, U.B.G. G 15751/9 (24). Cf. Snellaert in Arnoud van Geluwe, p. 29: ‘Het bovenstaende lag reeds onder de pers, wanneer ik door mynen vriend Angillis kennis kreeg van het artikel van Foppens over Van Geluwe’. Daarna volgen de aanvullingen (p. 30).

(18) Ibidem.

(19) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 2.2.1856, U.B.G. G 15751/9 (26).

[p. 129]

licht van maart 1856⁽²⁰⁾, de definitieve samenstelling van de bundel aan Snellaert opgeven:

Zie hier nu den geheelen inhoud:
De heer van Tellekkens (Legende) [door Angillis (M.C.)],
De Cuernsche Ezels (overgedrukt uit Maerlant) [door Angillis (M.C.)],
Kruipendaerde (Legende) [door Angillis (M.C.)],
Dietsche Kleinigheden uitgeg. door J. Vanderstichele,
Barbara Ogier [door Angillis (M.C.)],
Pieter Cauwe, door J. De Craene,
Gesch. der Wervicksche Rederykkamer, door Blieck,
Laet moeder nog leven, gedicht door Gezelle,
Arnoud Van Gheluwe [door Snellaert (M.C.)],
Pieter en Franc. Cauwe, door Treallens,
antw. op de vraeg: is de mandel ooit bevaerbaer geweest? door J. De Leye
Kronyk der Rederykkamer de Zebaer Herten [door Angillis (M.C.)],
Nog Pieter Cauwe door J. De Craene,
Byvoegsel op de Gesch. der Werv. Reder. door Blieck,
De Heilige lans (legende) vert. door JVDStichele,
P.F. Valcke door J. De Craene,
Verhael door VDVyvere,
Karel van Mander, door Monteyne,
Verhael door Vanneste.

Opvallend hierbij is dat de beloofde bijdragen van Pieter Geiregat en Pieter Boutens niet zijn opgenomen en dat Gezelle ten tonele verschijnt. Zijn gedicht ‘Laet moeder nog leven’ zal een vroege versie blijken van ‘Aen Maria. Voor myne zieke moeder’ opgenomen in zijn Vlaemsche Dichtoefeningen (1858)⁽²¹⁾.

Angillis wil als goed katholiek voor zijn bundel de kerkelijke goedkeuring verkrijgen. Hij stuurt zijn verzameling opstellen in de hierboven aangegeven samenstelling naar de bischoppelijke censor C.B. van Beselaere. Of hij er dan ook al zijn ‘Voorrede’ van 1 juni 1856 kan bijvoe-

(20) Ada Deprez dateert de brief ca. 1.5.1856 (Briefwisseling van Dr. Ferdinand Augustijn Snellaert (1809-1872). I. Bronnenbeschrijving. Lijst van brieven en documenten, Gent, K.A.N.T.L., 1977, p. 208). Angillis schrijft in zijn brief echter: ‘Ik verwacht met ongeduld uwe recensie van Willems' nalatenschap beloofd op het schutblad der 3e afl. van 't leesmuseum’. Deze derde aflevering verschijnt begin maart 1856. Snellaerts recensie van de Nalatenschap van J.F. Willems uitgegeven door Van Duyse wordt in het aprilnummer 1856 van het Leesmuseum opgenomen.

(21) A. Ampe, Een onbekende variante van een Gezelle-gedicht, Album Prof. Dr. F. Baur I, Antwerpen/Brussel/Gent/Leuven, 1948, p. 47-56.

[p. 130]

gen, is niet zeker. Hij lijkt alvast weinig moeilijkheden te verwachten. In zijn voorwoord dankt hij de briefwisselende leden Blieck en Snellaert voor hun medewerking.

Maar de censor maakt bezwaren tegen Snellaerts anticlericale uitspraken in Arnoud van Geluwe⁽²²⁾ en weigert het kerkelijke imprimatur te verlenen. Op 20 september 1856 verkeert Angillis nog in de waan dat maar enkele ‘kleine veranderingen’ nodig zullen zijn om Van Beselaere gunstig te stemmen. Hij vraagt Snellaert de toestemming om die door Charles Carton in de tekst te laten inbrengen. Aan de tekst van de - lang verwachte - overdrukken zal zoals beloofd niet meer worden geraakt. Meer zelfs, nu de bundel naar Angillis' mening op het punt staat gedrukt te worden, geeft hij eindelijk de vijftig niet gecensureerde overdrukken aan Snellaert vrij. In november 1856⁽²³⁾ deelt de Gentenaar de exemplaren aan geïnteresseerde vrienden uit⁽²⁴⁾. Die zullen toch wat vreemd hebben opgekeken aangezien op de titelbladzijde, overigens volkomen terecht, het jaartal 1855 prijkt⁽²⁵⁾!

De tot nu toe bekende correspondentie met Angillis hield met de brief van 20.9.1856 voorlopig even op. Over Arnoud en Rumbeeksche Avondstonden viel daarna niets meer te vernemen. De door ons ontdekte brieven van 16 maart en 24 juli 1857 verhelderen het verdere verloop van deze geschiedenis daarom niet weinig. Het eerste vel van de brief van 16 maart 1857 is belangrijk genoeg om het hier in extenso af te drukken:

Waerde Vriend,
Het eerste stuk onzer verzameling ziet het licht en de maetschappij heeft mij belast U een geschenk-exemplaer aen te bieden. Gij zult hem door Pieter Geiregat ontvangen hebben. Aernout moest in het tweede stuk

(22) Snellaert neemt geen blad voor de mond. Over Van Geluwe zegt hij: ‘Kiesch was hy niet in zyne middelen om andersgezinden op te sporen, en zyne geschriften laten den onaengenaemen indruk na dat hy voor den post van verklikker niet terug deinsde (...). Zyn ligtvaerdig gezwets van te willen van godsdienst veranderen indien hy in eene byeenkomst overwonnen wierd betuigt niet te zeer ten voordeele van zynen godsdienstzin. De censuer was voor hem het schoonste bewys der vryheid’ (p. 20-21).

(23) De Eendragt van Frans Rens meldt op 9.11.1856 het verschijnen van Arnoud van Geluwe.

(24) O.a. aan Ferdinand Vanderhaeghen wiens exemplaar in de U.B.G. onder het nummer G 8773 bewaard wordt. Ook het Cultureel Documentatiecentrum van de R.U.G. bezit een exemplaar van het overdrukje.

(25) Cf. supra.

[p. 131]

verschijnen maer men vraegt zooveel veranderingen dat het mij onmogelyk is die te doen: ik heb hem liever geheel en al uit te laten en gij zult van mijn gevoelen zijn; maer gij hebt mij in uwen laetsten brief beloofd er ‘met wat anders bij te springen’ en P. Geiregat heeft mij die belofte herhaeld. Het ware mij aengenaem mogt ik iets van U ontvangen om in plaets van Aemout te stellen. Wij hebben U blz. XV der voorrede over uwe medewerking bedankt en er moet, om wel te zijn, iets van het uwe in komen want ge weet dat uwe stukjes over Cauwe en VMander met een’ pseudonyme geteekend zyn. Indien gij iets voor ons hebt zend het mij ten spoedigste want ik zou gaern het tweede stuk nog in den loop van den vasten uitgeven.
Ontvang dezen in welstand en geloof mij te zijn
Uw toegenegen
A. Angz. Angillis.

In een uitgebreid postscriptum (2 vellen) voegt Angillis nog nieuwe bibliografische informatie over Arnoud toe.

Wat kan er tussen 20 september 1856 en 16 maart 1857 gebeurd zijn? Bij de oorspronkelijke opmaak van de bundel⁽²⁶⁾ had Angillis voor Snellaerts opstel de bladzijden 87-107 voorzien⁽²⁷⁾. Arnoud stootte echter op meer verzet dan verwacht. Om de uitgave niet nodeloos te vertragen vroeg en verkreeg Angillis in afwachting van een oplossing voor Snellaerts gewraakte opstel op 30 januari 1857 al een gedeeltelijk kerkelijk imprimatur voor de bladzijden I-XVI (de voorrede) en 1-80. Deze pagina's rolden in maart 1857 als een ‘eerste’ ‘kerkelyk goedgekeurd’ ‘stuk’ van de Rumbeeksche Avondstonden van de pers. De titelbladzijde draagt ietwat verwarrend het jaartal 1856. Was die - voorbarig - al voor de verlening van het imprimatur gedrukt? Het is dat

(26) In maart 1856.

(27) We weten dat zo zeker omdat het Ruusbroecgenootschap uit de nalatenschap van Lodewijk Scharpé een uniek exemplaar van Rumbeeksche Avondstonden bewaart (bestandsnummer 2098 D 1(a)). Daarin is Snellaerts opstel merkwaardig genoeg wél opgenomen op de bladzijden 87-107. A. Ampe (Album Prof. Dr. F. Baur I, p. 49) en R. Lagrain (De Moeder van Gezelle, Tielt/Amsterdam, 1975, p. 136) denken hierbij aan een sluikuitgave van de bundel. Of misschien hebben we hier te maken met de Arnoudtekst die de censor onder ogen heeft gehad.

[p. 132]

eerste deel van de verzameling dat Angillis Snellaert samen met de brief van 16 maart aanbiedt⁽²⁸⁾.

In afwachting dat Arnoud van de censor het licht op groen kreeg, had Angillis het opstel een plaats gegeven in het nog te verschijnen tweede deel van de Avondstonden. Uiteindelijk moesten op bevel van Van Beselaere zoveel wijzigingen worden doorgevoerd dat Angillis tenslotte besliste het stuk niet in de bundel op te nemen. Dat zorgde voor de nodige bijkomende problemen. Aangezien Angillis deel II van de Avondstonden nog in de loop van de vasten van 1857 wilde uitgeven, moest Snellaert, zoals hij had beloofd, zo vlug mogelijk een vervangend opstel leveren. Angillis zat immers in de knoei. Door overhaasting had hij in het voorwoord van 1 juni 1856 Snellaert al voor zijn medewerking bedankt. Maar door de weigering van Arnoud was nu nergens in de bundel nog een opstel van Snellaerts hand te bespeuren. De twee andere opstellen die de Gentenaar voor de Avondstonden had geschreven, waren immers met een pseudoniem ondertekend! Op die manier waren Snellaerts bijdragen voor de lezer onherkenbaar.

En zo bevat de brief van 16 maart 1857 nog een laatste verrassing. Zoals Jozef Huyghebaert vroeger al in Biekorf heeft opgemerkt, is het stuk van A. Treallens over ‘Pieter en Franciscus Cauwe’ inderdaad door niemand anders dan F.A. Snellaert geschreven⁽²⁹⁾. Maar ook het opstel ‘Zoo wat over Karel Van Mander's naem en geschriften’ door F.S. Monteyne blijkt nu ondubbelzinnig een tot nu toe onbekend opstel van de Gentse dokter te zijn! Dat Snellaert die pseudoniemen gebruikte om na het onverkwikkelijke avontuur rond Arnoud voor de censor onbekend te blijven, lijkt ons onjuist⁽³⁰⁾. Uit een grondige analyse van de briefwisseling met Angillis blijkt dat Snellaert de stukken over Cauwe en Van Mander al schreef tussen 10 oktober 1855 (het moment dat Angillis Arnoud op een kleinigheid na goedkeurde) en 10 december 1855 als de Rumbekenaar Snellaert voor de nieuwe bijdragen dankt:

Ik heb U over een paer dagen eenen brief geschreven en kan hem niet meer terug vinden. Ik bedankte U daerin gelijk ik herhaeldemael doe over

(28) De U.B.G. bewaart het exemplaar onder het nummer Acc. 32860. Het bevat de opdracht ‘Aen den Heer F.A. Snellaert uit dankbaerheid geschonken door de Maetschappij De Vereenigde Vrienden’. A. Angillis, voorzitter, J. Vanderstichele, ondervoorzitter en J. Decraene, penningmeester plaatsten hun handtekening.

(29) Jozef Huyghebaert, F.A. Snellaert als A. Treallens in de bundel ‘Rumbeekse Avondstonden’ 1855-1858, Biekorf LXXIII (1972), p. 333-336.

(30) Ibidem, p. 334-336.

[p. 133]

de twee nieuwe artikelen die zullen opgenomen worden gelijk ze geschreven en onderteekend zijn⁽³¹⁾

Ook in Angillis' inhoudsopgave van maart 1856 worden de opstellen al vermeld. Van kerkelijke censuur is op dat ogenblik nog geen sprake.

Snellaert heeft Angillis nooit verwijten gemaakt over de moeilijkheden met Arnoud. Op 27 juli 1857 schrijft Angillis een nieuwe tot nu toe onbekende brief waaruit blijkt dat de verstandhouding tussen beiden nog altijd prima is. Voortbordurend op de brief van 16 maart heeft Angillis op vraag van Snellaert vruchteloos geprobeerd twee boeken van Arnoud van Geluwe aan te kopen.

Toch heeft Snellaert voor Rumbeeksche Avondstonden II geen vervangend opstel meer geschreven. Angillis zag zich dan ook verplicht de vrijgekomen bladzijden hoofdzakelijk met eigen artikels te vullen. Daardoor liep de uitgave van het tweede deel aanzienlijke vertraging op. Pas op 27 maart 1858 verkreeg Angillis voor de bladzijden 81 tot en met 200 het kerkelijk imprimatur. De rest van de bundel kon na twee jaar eindelijk onder de pers.

Dit ‘tweede’ ‘kerkelyk goedgekeurd’ ‘stuk’ verscheen eerst afzonderlijk in 1858 bij De Brauwer-Stock⁽³²⁾. Angillis achtte het echter noodzakelijk de complete verzameling - dus ook de eerste 80 bladzijden uit 1857 (titelbladzijde 1856) - bij dezelfde uitgever nog eens in zijn geheel uit te geven. Dit boekdeel draagt op het kaftje enkel de vermelding ‘kerkelyk goedgekeurd’ en is gedateerd 1858. De titelbladzijde daarentegen draagt als jaartal 1856 en is niets anders dan het oorspronkelijke titelblad van het eerste afzonderlijk uitgegeven deel van de verzameling⁽³³⁾!

(31) Brief van A. Angillis aan F.A. Snellaert, Rumbeke, 10.12.1855, U.B.G. G 15751/9 (23).

(32) Exemplaren in U.B.G. bewaard onder de bestandsnummers Her 653 en Ta 1514.

(33) Exemplaar in U.B.G. bewaard onder het bestandsnummer Acc 32860.