Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (nieuwe reeks). Jaargang 1988

[p. 499]

Begroeting van Willy Spillebeen als lid van de Academie door M. Janssens

Mijnheer de voorzitter,
Geachte genodigden,
Waarde collega's,
Dames en heren,

Het decorum dat deze plechtigheid omgeeft, wijst erop dat de installatie van een nieuw lid in de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde een heuglijke gebeurtenis is, niet alleen voor de betrokkene zelf, maar voor de Academie als college. Mij valt de eer te beurt, een leeftijdsgenoot, de auteur Willy Spillebeen, als nieuwverkozen lid van dit genootschap ter opvolging van de heer André Demedts te mogen introduceren.

Willy Spillebeen is nu ongeveer 30 jaar aktief als schrijver met een veertigtal boekpublicaties achter z'n naam, zonder z'n bijdragen in tal van literaire tijdschriften en andere periodieken mee te rekenen. Hij mag een generalist in de literaire bedrijvigheid genoemd worden: hij publiceerde dichtbundels, verhalend proza (ook in de sektor jeugdliteratuur), essays, recensies en vertalingen. Hij zal op dit ogenblik onder het letterlievende publiek in Vlaanderen en Nederland allicht het meest gekend zijn als romancier; maar hij debuteerde met poëzie waar hij in de jaren '60, maar ook later nog drie keer voor bekroond werd, en hij is onder de Vlaamse essayisten en literairhistorici tot dusver de enige die zich gewaagd heeft aan de studie van Noordnederlandse poëtische oeuvres als die van Martinus Nijhoff, Jan Hendrik Leopold en Ida Gerhardt. De Academie verwelkomt vandaag dus niet alleen een ‘letterkundige’ die wij naast de tien zeer geleerde taalkundigen en de tien iets minder geleerde literairhistorici, critici en essayisten klasseren bij de derde groep van echte literatoren, de tien pronkstukken in ons literair salon; neen, Willy Spillebeen is een all-round literator, ‘un homme-plume’, zoals er in zijn generatie in de Nederlanden weinigen te vinden zijn. Zijn schrijverspersoon vertoont de veelkantigheid die z'n bewonderd voorbeeld, Martinus Nijhoff, zo geliefd was. De Academie neemt hem dan ook met biezonder genoegen op. Hij heeft ons gezelschap gevoelig versterkt. Misschien zijn we dankzij zijn veelzijdigheid hier op slag wel met 31.

Zoals dat bij elke rasschrijver, ook bij de op het eerste gezicht meest objectiverende romancier, het geval is, bestaat het nu al zeer omvangrijke oeuvre van Willy Spillebeen uit een continuë, maar telkens variërende reeks zelfuitbeeldingen of zelfspiegelingen op papier. De ik-

[p. 500]

verteller uit de recente roman De engel van Saint-Raphael, bij voorbeeld, heet niet toevallig Willem Spiegeleire, ook met de initialen W.S. Die staat symbool voor het schrijfproject dat Willy Spillebeen eerst als dichter en gaandeweg vanaf de jaren '60 geprofileerder, intenser en vaker als prozaïst, aan het uitwerken is: het project van een voortdurend te herschrijven en bij te toetsen ‘Selbstverständnis’ in geschrifte, dat zich vanaf 1975 ongeveer ontvouwt in de richting van de tegenwoordig zeer gegeerde familiegeschiedenissen tegen de achtergrond van het tijdsgebeuren zoals Hugo Claus er recent een geschreven heeft, en Monika van Paemel, en Walter van den Broeck, en in Nederland bij voorbeeld Adri Van der Heyden. Anders gezegd: z'n schrijfproject heeft zich aanvankelijk opgetrokken aan de behoefte om het eigen ik op te klaren, om therapeutisch in het reine te komen met het eigen zelf, maar het heeft zich in de loop der jaren in altijd breder cirkels ontvouwd om eerst de eigen geboortestreek tussen Ieper en Roeselare historisch over een afstand van twee, drie generaties te gaan verkennen en vervolgens uit te zwermen over de wereld, tot in Zuid-Amerika. Die horizontverruiming, waar ook een thematische verbreding mee gepaard ging, kan met een paar invloedssferen in verband gebracht worden: eerst de vroege Streuvels van o.m. Langs de wegen, dan via de complexe sociaal-kritische saga's van William Faulkner naar Zuidamerikanen als Neruda, Asturias, Vargas Llosa en Marquèz. Na de agrarische leefgemeenschap in Westrozebeke en het kaalgehakte landschap langs de vaart in Menen, komen Brazilië, Guatemala, Mexico, de Maya's en Azteken.

De twee thematische velden - het eigen ik in de geboortestreek en het vreemde Latijns-Amerika - zijn nochtans innig vervlochten. Het verre Zuid-Amerika met ogenschijnlijk extravert-epische vertellingen, die de gruwel van de genocide en de groteske niet schuwen, wordt evenzeer ingeschakeld in dat verruimde concept van autobiografisch schrijven als de in eigen bodem verankerde verhalen zoals De Varkensput met aanknopingspunten bij de dynamitering van de IJzertoren of de roman Moeder is een rat die wij zo op de Sluizenkaai in Menen kunnen situeren.

De twee velden - hoezeer ook in ruimte en tijd gescheiden en onderscheiden - zijn opmerkenswaardig congruent in een oeuvre, waarin dankzij de toegenomen objectivering de introverte ik-persoon van zijn gepieker is kunnen genezen, althans gedeeltelijk, althans voorlopig, voor de duur van een boek, tot het vliegwiel weer om z'n as draait in het volgende.

Structureel gezien heeft Spillebeen z'n schriftuur voortdurend verfijnd met de inbreng en dosering van technische variabelen zoals ik-, jij-, hij-

[p. 501]

en wij-verhalen, inwendige monologen, terugblikken en cirkelstructuren, met daarbij lyrisch-bevlogen passages, zowel in de tedere als in de harde registers. Hij moet op dit ogenblik een van onze meest vormbewuste prozaïsten geworden zijn.

Spillebeens boeken zullen velen nogal somber voorkomen. Hij gelooft blijkbaar niet in de verbeterbaarheid van de menselijke soort. Z'n onbehagen met zovele structuren, instellingen en vooral ideologieën, heeft hij nu al een paar keer geprojecteerd in z'n romanesk alter ego Jaak Tantasis, de gekwelde Sisyphus die z'n ‘steen des aanstoots’ de helling op moet duwen, de zelfkweller ook die al schrijvende maar niet wil genezen. Of niet kan genezen. Want hij schrijft uit onvrede met wat is. In de bundel Torso staat dat schrijven

‘de geduldige harde daad (is)
van een die weigert
dat hij ondergaat’,

waarbij dat laatste werkwoord zowel gelezen kan worden als ‘ondergáat’ of ‘‘ondergaat’. Al die kommer heeft hij geworpen op de rug van een vaderfiguur die alle verdrukkende instanties in een leugenachtige en onrechtvaardige samenleving vertegenwoordigt. Zoals Aeneas loopt Jaak Tantasis met z'n vader op z'n rug.

Willy Spillebeens werk staat in een moralistische (maar allesbehalve moraliserende) traditie die wij nu ‘geëngageerd’ noemen. Schrijven fungeert kennelijk voor hem als een geestelijke oefening in zelfkennis, als instrument van opheldering, maar ook van zelfbevestiging, en daarnaast ook als uitlaat voor een omvattend ongenoegen dat zeer diep moet zitten. Ik schrijf omdat ik niet instem, heeft hij gezegd. Wie z'n evolutie gevolgd heeft, weet dat dat soort dissidentie door elk welmenend lezer ernstig genomen moet worden.

Voor dat oeuvre heeft Willy Spillebeen al een dozijn prijzen gekregen, ook de August Beernaertprijs van deze Academie voor de roman De vossejacht. Dit jaar heeft hij z'n vijftiende roman, De waarheid van Antonio Salgado, gepubliceerd. Vanaf september is hij niet meer als leraar werkzaam en is hij full-time schrijver geworden. Sinds geruime tijd heeft hij zich een tekstverwerker aangeschaft. In een nog niet gepubliceerde beknopte autobiografie schrijft hij dat hij sterk op z'n moeder lijkt, en dat hij ‘over haar nog moet schrijven’. Dus na de vader allicht nu een serie zelfspiegelingen via de moederfiguur? Bovendien zegt hij dat de huiskamer op de ouderlijke hoeve, waar altijd een soort volksvergadering aan de gang was, in zijn geheugen voortleeft als een schatkamer van

[p. 502]

geschiedenissen die hij nog eens zal moeten inventariseren. Dus de binnenste cirkel van het thematische landschap - Westrozebeke - blijkt ook nog lang niet te zijn afgegraven. Wij hebben kennelijk nog ettelijke boekdelen van hem te verwachten.

Van Simon Vestdijk werd gezegd dat hij rapper kon schrijven dan God kan lezen. Het ziet ernaar uit dat Willy Spillebeen zó snel is gaan schrijven dat de meest getrainde overlezer hem nog nauwelijks bij kan benen.

Geachte Collega,

Je wordt vandaag plechtig geïnstalleerd in deze Academie. Je krijgt een zetel in deze historische zaal, waar onze plenaire vergaderingen op een wat moeilijk uur na de middag plaatshebben. In de ontvangstkamer vooraan in dit gebouw zul je fauteuils en een bankstel vinden, een locatie waar de vriendschap gevierd wordt bij de ochtendkoffie en waar je de nieuwsjes uit onze kleine wereld zult kunnen beluisteren. In de belendende kamer, waar de commissievergaderingen plaatsvinden, staat een stoel voor je klaar. De fauteuil, de stoel en je zetel in de Academie, je hebt ze verdiend met wat je thuis aan de Sluizenkaai in Menen op de kantoorkruk achter je PC hebt gepresteerd en nog zult presteren. Je werk op die kruk gaf je het recht op deze zetel, waar je je vast en zeker niet in zult installeren. Voor ons is het een voorrecht, je hier als collega te mogen begroeten.