Logo DBNL
Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (nieuwe reeks). Jaargang 1988 (1988)

Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (nieuwe reeks). Jaargang 1988

(1988)– [tijdschrift] Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Een literair curiosum: een aan Anna Bijns toegeschreven satirisch toneelwerkje door
Lode Roose
Lid der Academie

Aan Drs. M. De Schepper dank ik de mededeling dat zich in de stedelijke bibliotheek te Haarlem een toneelstukje bevindt dat op de titelpagina en in de opdracht aan Anna Bijns wordt toegeschreven. Het gaat om een tekst in een convoluut die de signatuur 37 F 27 draagt en in fraktuur is gedrukt. Drs. De Schepper bezorgde mij ook een fotocopie van bewuste tekst. De conservator van genoemde bibliotheek, Jonkheer H.J. Duijzer was zo vriendelijk mij nader over de convoluut in te lichten. Zij bevat 19, meestal korte, gedrukte gelegenheidswerkjes, uit het eind van de 18de eeuw, meer bepaald van tussen 1781 en 1794. Het aan Anna Bijns toegeschreven stuk is het 13de uit de reeks en telt 14 bladzijden, zonder vermelding op de titelbladzijde van datum, drukker of uitgever.

Wij laten de tekst met woordverklaring hier onmiddellijk volgen en reserveren onze commentaar voor het einde. De versnummering is van ons en de u werd aan het moderne gebruik aangepast.

Ook de sprekende personages, in de druk afgekort, geven we volledig (cursief) weer teneinde het lezen te vergemakkelijken.

Met ‘Hoerengordynxkens’ in de titel worden de haarlokken van novicen als teken van wuftheid, wereldse neigingen in het algemeen bedoeld.

Totte Leringhe van die driftige Paterkens in het bizondere /
die
SCANDALEUSE HOERENGORDYNXKENS
wehggescoven deur
Pater CNIPSCHERE
Poëetscher wijze veurgestelt ende verthoond binnen Hantwerpen / Anno Incarnationis 1592.
Gemaect met groter const deur de seer vermaerde Maghet ANNA BYNS


illustratie

+ Opdragt

Aan die Jonge Dochterkens van Antwerpen.

 

Zeer discreete(a) Maegdekens! van eenen uwer stedegenooten / ontvanget ghy hiere een oud rymstucksken / by zyn weeten nemmer veur dezen gedruckt. De naam van Anna Byns / eene eerweerdige Godvruchtige Catholycke / die ter tyde van heur leeven / die Jonckheid in het oprecht geloov was instrueerende / zet niet weinigh authoriteit ende gezagh by an dit wercksken van vernuftige inventie. Daer myne ziel altyd is brandende voor uwe intressen / heb ik het niet willen verduisterd onder die bancke laten liggen / en consacreer(b) het u met alle integriteit(c) en devotie

Amen

 

Jerolimo Bassonpierre

 

't Hantwerpen

1 Sept. 1792

 

A2

+ Verthoonders

Dat Zondelicke Vleische.

Die maghet Johanna / disciplenne(d) in dat klooster der H. Brigitta binnen Hantwerpen.

Pater Hieronymus Cnipschaere / Prioor ende Biegtvader van dat kloostere.

De Heilige Furie.

De Prince der Camere / 't lelyken van Calvarien / in liefde bloeyende.

+ Die+ scandaleuse hoerengordynxkens wehggescoven

Dat Zondelicke Vleische / inne de ghedaante van eene nakende(e) Jonckvrouwe / komt in hoerder spiegele zig sphieghelende en spreekt.

 
Hoe daer oock inne dit kloostere die heilige Furrie /
 
Mit hoer helsche vileinige clergie /2.
 
Agiert teghen myn ende myner machtene /3.
 
Ik zal hoer den paepe en de paepinne verkrachtene.4.
5
Ick hebbe alrede de Maeghet Johanna beloeret /
 
Die zoo veel zugtekens looset / als sy hoer hairlocken snoeret.
 
Hoere preufjahren die lopene vast tot eenen ende /
 
Ende zij anschouwet de klostere vol van ellende.
 
Na datte ick kenne mercken zeer bezwaerlyck /9.
10
Staet de Maghet / want datte is zy claerlyck /
 
Nu uit hoeren bedde; daer hoer ick ze stappen /
 
Ende de mufekens klik klik op de stienen klappen.12.
 
 
 
+ Ick zal / omme dat lief kynd niet te verschricken /
 
Zagtkens met mynen pinklyn op de deure ticken.14.
 
Zondelicke Vleische tickt
 
De Maghet Johanna
15
Whie tickt daer zo ontidelick an myner deure.15.
 
Zondelicke Vleische
 
Ick ben het / vrundin / laet my maer in doer de sceure.16.
 
Maghet Johanna
 
Zyt ghy het / Zondelicke Vleische / zyt ghy't?
 
Zondelicke Vleische
 
Ick ben het / doe open / Maegdeken gebenedyd.
 
Maghet Johanna
 
Ick meinde dat het patere Borsoete zou wesene.
 
Zondelicke Vleische
20
Comt die dan hier wel uwe pyne genesene?
 
Maghet Johanna
 
Paterken Borsoete / o dat is die einige man /
 
Die vry myner smerten hier smydighen kan.22.
 
Zondelicke Vleische
 
Hy heeft / zo ik hope / op uw harte grote vermoghe.
 
Maghet Johanna
 
Ja lieve! en ick hou er ouwe lessen wel in het oghe.24.
 
+ Zondelicke Vleische
25
+ Ghy doet wel / myne schatte! maer hoerde ick ‘tu niet zegghen /
 
Ick zou haest die redene met gronde suffisant wederlegghen.26-28.
 
Want claerlyk bespeur ik die / tot myner doctrynen /27.
 
Dat die bruine lockens / die mooi meiskens gordynen /
 
Aen de slagen van uw veurhoofd zyn an't verdwynen.
30
Dat is my tot miner groter ergenis geblekene.
 
Maghet Johanna
 
Ik zal / zonder vaer / tot u de waerheyd blotelyk sprekene:
 
Om pater Cnipschaere heb ik ze wegh gestreckene.
 
Hy viel my met dreighementen vervaerlyk
 
Op myn maegdelyke swackheid an so swaerelyk /
35
Dat ick / om myne lockens my een luttel te behouwene /
 
Maeckte / dat ze niemand degelick kon anschouwene.
 
Zondelicke Vleische
 
Wat dwase immoverye is in uwe ziele ghevaeren /37.
 
Geef hier uwe kamme / zo kem ick uyt die hairen /38.
 
Ende zo Pater Cnipschaere u quamet bespringhen /
40
Sal ik-dien duvele in die netkens verdringhen,
 
Want denck / ic Pater Borsoet alleine goet /
 
Gheen Patere of Nonneken gaet 'er op ienen voet.42.
 
Maghet Johanna
 
Ik zouder uwe consultatien zeer gaerne lovene;
 
Maer my dunckt / dat gaet myner kraften te bovene.
45
Wil 'er myne jeugdelyke zwackheid nog watte spaeren /
 
Want ik ben er nog maer effen vyvthiene jaeren.
 
+ Zondelicke Vleische
 
Kyk nu eens jonckvrouwe / kyk eens in myner spieghele /
 
Ghy lykt my so schoon / als Bathseba of Abighele /48.
 
Hoe krollen die loxkens / langs uwen zwaenen witten hals /
50
En de gordynxkens / zo vollekens / staen frai boven als.
 
Maghet Johanna
 
O Hoe begin ik veur pater Cnipschaere te schromene /51.
 
Me dunkt daer lyket wel iemant op de trap te comene.
 
Zondelicke Vleische
 
Gha ghy dan maer binnen / is het pater Borsoete /
 
Dan zal ik hem innelaeten; erst minnelyk groete.
55
Maer is het pater Cnipschaere / die zotte patere /
 
Dan zult ghy my hooren lachen ende schateren.
 
Maer myn lief maegdeken / lach ghy om het geestlike bedrogh /
 
En verthoon zonderschreumen / uw zyloxkens toch.58.
 
Ik zal pater wel tracteeren zo assurantlyk /59.
60
Dat ghy 'er zeker zult afkomen heel triomfantelyk?
 
Pater Cnipschaere
 
Wie zie ick daer by de kamere van Johanna zweeven.
 
Zondelicke Vleische lacht den patere uut
 
Hah / hah / hah / hah / ick mot lachen om my te beseven.62.
 
Pater Cnipschaere
 
Zyt ghy het Zondelicke Vleische / die daer zo omme waeret /63.
 
En zo wat zielkens voor dat helsche vuur beschaeret.64.
 
Zondelicke Vleische
65
+ Hah / hah / hah / zie maer thoe / dat ghy daer niet bradet.65.
 
+ Pater Cnipschaere
 
Ick zal wel zorghen / dat ghy my niet radet.66.
 
Zondelicke Vleische
 
Wel pater Cnipschaere / as ghy my dan recht besiet /
 
Dan ben ick emmers zo geheel verworplyck niet.
 
En wilde ghy my niet in uw harte conterfaeijen /69.
70
Dan zoudt ghy my wel spoedig den rugge toedraeijen.
 
Ick houde het althans veur sekerlick ende ghewis /
 
Dat het patervleisch / hoe gecastyded / menschenvleisch is.
 
Ziet ghy niete / hoe myne oogenlyns u toe blincken /73.
 
Kom ghae an myne zyde zagtekens neer zincken.
75
Ick zal 'er veur den onbyt uut het vateken gaen tappen /75.
 
Dan zullen wy enkaer over uwe zaecken snappen /76.
 
Ghy zult my dan uute vriendscap wel doen verstaen /
 
Wat of 'er al in de Biechte der Nonnekens is ommegegaen.
 
Pater Cnipschaere
 
Ghy pratet zo aertiglyck / ick wil wel eens met dy kouten /.
 
Zondelicke Vleische
80
Ick com aenstonds weder en pak dy dan in myn bouten.80.
 
Pater Cnipschaere
 
Ick voel nog door myne schramme leden onstichtelyk /
 
Een flamme myner natuire / niet om blussen lichtelyk;
 
Maer wie zie ik my daer van verre genaecken /
 
Ick hoer daer de Heilige Furia kwaecken.84.
 
 
 
Heilige Furia op / met eene gheestelsweepe
 
die by elken slag vyer ende voncken
 
afschyet
85
+ Wech wech mit alle zondaren klein ende groot
 
In de hellen moeten zy sincken als in zee een dieploot /86.
 
Wech wech die nonnekens / mit al haer discippelinnen /
 
Die onder de heiligen huicke nog het onheilige beminnen.
 
Ick moet by anhoudende continuacy instimuleeren /89.
90
Ende sweepen voort die dikke vette geestelicke heeren /
 
Die te log zyn om t'wyngaerdenieren recht pertinent /91.
 
't Wordt tyd dat ik my na pater Cnipschaere went /
 
Die om de glorie van dees Heiligen stede te augmenteeren /
 
Daghelycksch de Maghet Johanna moet tormenteeren /
95
Paterken Cnipschaere / waer schuilt gy in den hoeck?
 
Pater Cnipschaere
 
't Is tyd / Heilige Furia / dat ik de Maghet in hoerder cel bezoek.96.
 
Heilige Furia
 
Ghy gaet sleepende voort.
 
Pater Cnipschaere
 
Myn ganck wordt wat styvere.
 
Heilige Furia
 
Eenen willigen os behoeft geenen dryvere.
 
Hebt ghy al om Johanna's harte te knedene /
100
Haer de loxkens / de hoerengordyntkens afgesnedene [?]
 
Pater Cnipschaere
 
+ Heilige Furia / dat en heb ik tot nog toe niet onderstaen /101.
 
Maer zy hevet die loxkens reeds onder hoere kapoot ghedaen.102.
 
Heilige Furia slaet met hoere zweep ende spreeckt.
 
O Dy vermaledyde luye yverloose pater Cnipschaere /
 
Cnip of momenteelyck / die goddelooze geile hairen /104.
105
Of uw estimatie zal als dagon worden neer gesmeeten.105.
 
Pater Cnipschaere
 
Ick heb eilacie / by abusse / myner schaere vergheeten.
 
Heilige Furia
 
Daer is 'er die schaere / waer mee Franciscus voor deezen /
 
Doer my in de schoole der Religionsheid onderweezen /
 
Zig den eenen lock afsneedt van zyn heilige hairen /
110
Daer zult ghy het mee effectuweeren / pater Cnipschaere.110.
 
Pater Cnipschaere
 
Heilige Furia / ik zal u in alles obedieeren /
 
En nu dochterken Johanna doen provenieeren.112.
 
Dochterken Joanna / dochterken Joanna / myne beminde!
 
Doe open u deurken / op dat pater Cnipscheere u vinde.
 
Heilige Furia
115
Ick zal my wat an een zye gaan houwen /115.
 
Om de vivase vigeur van den pater te schouwen. gaat uut.116.
 
Johanna
 
De / pater / so matineus alreeds / ik lag haest nog op myn bed /117.
 
Ick had myn huifken nog maer halfwegen opgheset.
 
Pater Cnipschaere
 
Ba / ba / daar zie ickke weder / die vermaledyde hairen /
120
Die hoerengordynxkens / die my zo lang een argernis waren.
 
Johanna op haer knyen.
 
Ick bid u / wil ze sparen / ghezonde pater Cnipschaere /
 
Anzie myne jonkheyd / en zy niet zo vol crudeliteit.
 
Pater Cnipschaere
 
Die Hoerengordynxkens meriteeren geen barmhartigheid /
 
Von dese schaer / my door de heilige Furia ghegeeven.124.
 
Johanna
 
125 Heilige patere / ick bid u / ghenade / ghenade / laeten ze leeven.
 
Pater Cnipschaere
 
Neen obstinate Joanna neen / vermetene discipelinne /126.
 
Ick cnip ze u van het hoofd / uit puure minne.
 
 
 
Cnipschaere cnipt Johanna
 
met de schaer van
 
heilige Furia de zylokken
 
van het hoofd.
 
 
 
Johanna valt den pater om den hals
 
 
 
Uit puure minne / o geeft gy my dan wat meerder gratie.
 
 
 
Pater Cnipschaere
 
+ Heilige Furia / geeft my kragten in deezer temptatie /
130
Die oogkens van het maegdeken / die ooghen / zo ydoone.130.
 
Heilige Furia verlos uit deezen labyrinth uwen zoone.
 
Heiige Furia
 
Eilacie myn zoone / my is de potestas ontnomen /
 
De Zondige Vleische is my daer tege ghecomen /
 
En heeft my myn zweep en myn pylen ontnomen.
 
Johanna
135
Ei Patertje luister ghy niet na dat ouudwysche teemen /135.
 
Laten wy samen in myn cel wat jonste neemen.
 
Ghy hebt myn maegdelyke hairkens afgesneden /
 
Dat moet ghy my vergoeden door uwe andere goedigheden.
 
Pater Cnipschaere
 
Wel meisken / de Furia heeft my wat heel ver doen treden /
140
Daer komt juist vleislicke zonde met het vateken gegangen.
 
Zondelicke Vleische op
 
En hy is ree in de nettekens / hem ghespannene / ghevangen.
 
Zo paterken / paterken / dat zie ick met jolyt der oghen /
 
Heevet zusterken Joanna op dy zo veel vermogen.
 
Heilige Furia van afteren
 
Zo triumfantlyk stelt zich vleischlike zonde nu an /144.
145
Daer ik tandknars om het pericul van den heiligen man.
 
+ Zondelick Vleische
 
Mooglik zal paterken Cnipschaere / door myn stimulo gedreeve /146.
 
't Geslagt der Cnipschaeren twee eeuwen na zynen dood doen leeven.
 
Prince der Camere
 
Ydere strecke het tot zyne beteringhe en bekeeringhe /
 
En bizonderlicke aan de heilige Paterkens tot leeringhe /
150
Niet al te veele na die oorblazing der heilige Furia te luistren /
 
Om datte die zich zo ligt door vleischlicke zonde laten kluistren.

W.C.

 

(vignet)

Commentaar

Volgens de titelopgave van bovenstaand toneelstukje zou het spel opgevoerd zijn in het jaar 1592 - zeventien jaar na Anna Bijns' dood - en werd het volgens de datum onder de opdragt voor uitgave gereedgemaakt in 1792. Dit stemt overeen met de laatste regels uitgesproken door de ‘Prince der Camere’: Mooglik zal paterken Cnipschaere door mijn stimulo gedreeven 't Geslagt der Cnipschaeren twee eeuwen na zynen dood doen leven.

In de lijst der ‘verthoonders’ wordt genoemde prince als hoofd van de kamer 't lelyken van Calvarien met de spreuk ‘in liefde bloeyende’ vermeld. Dit letterkundig gezelschap staat als Antwerpse papkamer bekend, maar haar eerste optreden dateert, in zover archiefstukken ons leren, van 1610, hoewel dan met het devies ‘in liefde groeyende’, niet ‘bloeyende’. Volgens Prof. Keersmaekers kwam een door haar uitgezonden kaart op 8 aug. 1610 op de kamer 't Spelkoren van Haarlem toe en twee maand later, op 9 oktober kreeg hetzelfde Haarlemse genootschap een uitnodiging om een boertig refrein en een liedeken te dichten, waarvoor het prijzen behaalde. Ook volgens Keersmaekers zou het bij het noemen der Antwerpse kamer om een door Kops gemaakte vergissing gaan en zou aan de Oranje lelie uit Leiden moeten gedacht worden die de kenspreuk ‘in liefde groeyende’ voerde(1). Nu is het toch merkwaardig dat ons toneelwerkje juist in Haarlem bewaard wordt waar de schrijver van het ons hier interesserende stuk de benaming 't lelyken van Calvarien op dokumenten kan ontmoet hebben.

Is het werkje van Anna Bijns? Ons lijkt het stuk niets anders dan een satire van een 18de-eeuwer te zijn. Naast de toeschrijving op de uitgave is er weinig dat ons aan de Antwerpse polemiste als auteur kan doen denken. Wel komen er woorden in voor die typisch 16de-eeuwse rederijkerstaal zijn, zoals b.v. ydoone (vs. 130) waarvan de laatste vindplaats uit 1621 dateert (cf. WNT, VI, 1364-65), maar daarentegen bevat onze tekst ook termen die ofwel niet vóór de 17de eeuw in gebruik zijn (b.v. schreumen, cf. MW, VII, sub. schruimen) of nergens bij Anna Bijns gelezen worden, zoals hoer en hoerder voor haer. Ook de spelling wijkt van die van Anna Bijns af, tegen welke taalverschijnselen wel kan opgeworpen worden dat de tekst door de uitgever aan taal en plaats van de tijd werd aangepast, dit zou dan Holland zijn.

De auteur moet wel in zekere mate vertrouwd geweest zijn met het sinnespel van de rederijkers. Hij laat immers een allegorische figuur optreden zoals dat ‘Zondelicke Vleische’ dat tevens als een sinneken kan opgevat worden, maar de schrijver is blijkbaar vergeten dat in sinnespelen normaal twee sinnekens optreden. De ‘Heilige Furia’ kan niet als dusdanig geïnterpreteerd worden, want zij is geen samenzweerster met ‘Zondelicke Vleische’, maar integendeel haar vijand. Wij menen in haar de verpersoonlijking van de goddelijke gramschap te zien.

In de vermelding voor de eigenlijke titel ‘Totte Leringhe van die driftige Paterkens’ klinkt duidelijk een anti-clericaal geluid. Uit de opdracht spreekt een moraliserende bedoeling die men evenwel geneigd is ironisch te interpreteren. De dichteres wordt er met lof overladen maar in termen die bijna letterlijk overgeschreven zijn van de titelbladzijde van haar derde refreinbundel (1567), die ook in latere uitgaven overgenomen werden. De ‘Opdragt’ spreekt van ‘eene eerweerdighe Godvruchtige Catholycke die ten tyde van heur leeven die Jonckheid in het oprecht geloov was instrueerende’ waar wij in de editie van 1567 lezen ‘ghemaect... door die eerwerdige Godvruchtige Catholycke ende seer vermaerde Anna Bijns,... de Jonckheyt instruerende in het oprechte Catholijck gheloove’.

Dat de ‘opdragt’ ondertekend is door iemand die zich Jerolimo noemt moet wel - men denke aan het hoofdpersonage in Bredero's Spaanschen Brabander - een poging zijn om bij de auteur van de opdracht aan iemand uit de Spaanse Nederlanden te doen denken. Maar de poging is wel erg doorzichtig. In de lijst der ‘verthoonders’ is sprake van een prior van het klooster der heilige Brigitta te Antwerpen. De volgelingen van Brigitta van Zweden, ook Birgitta genoemd - en niet te verwarren met de heilige Brigitta uit Ierland (ca. 453 - ca. 523) - droe-

gen de naam Brigitessen of Brigitijnen. Zij vormden een zgn. dubbelklooster met zusters en paters die in één gebouw, maar volkomen gescheiden leefden. De vrouwelijke groep had dan ook geen ‘prior’, maar een abdis. Hier blijkt dus wel enige onkunde van de schrijver, die nog verergerd wordt door het feit dat er zich in Anna Bijns' tijd in Antwerpen geen zulk klooster bestond. Wel kwam er in de 17de eeuw dergelijke ordegemeenschap in Hoboken tot stand(2).

De intieme verhouding die de novice Johanna met pater Borsoete heeft (zie vss. 21-24) - wiens naam mogelijk een obscene connotatie heeft (Borsoete = Boor soete?) - kan men moeilijk verwachten van iemand die het Roomse kloosterleven genegen is. En zo is ook de insinuatie dat pater Cnipschaere geen geheelonthouder is (cf. vs. 75) niet van aard om ons in de ware vroomheid van dit personage te doen geloven.

In dit spel behaalt ‘het goede’ - het afstand nemen door Johanna van de wereldse verleiding - uiteindelijk de bovenhand, maar als wij de hele inhoud van het spel overlopen kunnen wij er onmogelijk het werk van een Rooms-katholiek moralisator in herkennen.

Wat behelst de inhoud? Het ‘Zondelicke Vleische’ (wij zullen het ‘hij’ noemen) wil, na vernomen te hebben dat men zich in Johanna's klooster tegen de ‘heilige Furie’ verzet op de novice en haar biechtvader wraak nemen en ziet daartoe de kans schoon omdat Johanna zich als een gemakkelijk slachtoffer laat kennen. Zij is immers niet geneigd haar haarlokken (staande voor wuftheid en wulpsheid) te verwijderen. Hij wil in Johanna's cel binnengelaten worden. De novice denkt dat pater Borsoete, met wie zij zich nauw bevriend voelt bij haar aanklopt. Maar ‘Zondelicke Vleische’ maakt zich bekend, waarna Johanna met hem een conversatie begint. Hij merkt op dat Johanna haar lokken stilaan doet verdwijnen, maar de kloosterlinge stelt dat ze de lokken alleen verbergt uit vrees voor pater Cnipschaere (hier als overste en als dusdanig tuchtmeester in het convent voorgesteld). ‘Zondelicke Vleische’ bezweert haar voor deze pater geen vrees te koesteren en zet haar aan haar lokken toch zichtbaar te laten. Hij zal ‘Cnipschaere’ wel onder handen nemen. Intussen is deze pater zelf aangekomen, nadat hij de verleider opgemerkt heeft. Deze nodigt hem uit samen een bekertje te drinken, hopend op die manier iets uit de biecht der nonnen te vernemen. Cnipschaere voelt zich zwak worden in zijn vlees, maar ontwaart

op dat ogenblik ook de ‘heilige Furie’. Deze verdoemt alle zondaren, ook de nonnen die de haarlokken nog laten groeien, wat - zoals gezegd - betekent dat zij onder hun huik nog het onheilige beminnen. Hij richt zich nu in het bijzonder tegen ‘Cnipschaere’ in diens optreden tegen Johanna, aangezien hij haar haarlokken nog niet afgeknipt heeft. ‘Cnipschaere’ antwoordt verontschuldigend dat Johanna deze toch reeds onder haar kap verborgen heeft. De Furie gaat tegen ‘Cnipschaere’ geweldig te keer, waarop deze Johanna te voorschijn roept om de wil van Furie met een door deze geleende schaar af te snijden. Johanna ondergaat deze behandeling met tegenzin. Het gevolg is dat zij ‘Cnipschaere’ om de hals valt en eist dat hij met andere ‘goedicheden’ vergoeden zal wat hij haar aangedaan heeft en samen in haar cel ‘wat jonste zullen neemen’. ‘Cnipschaere’ bekent dat hij onder dwang van de Furie gehandeld heeft. ‘Zondelicke Vleische’ stelt tot zijn vreugde vast dat ‘Cnipschaere’ (want die zal met hij bedoeld zijn in vs. 141) door de macht van Johanna zich heeft laten vangen, waarbij ‘Zondelicke Vleische’ knarsetandt om het ‘pericul van den heiligen man’: Het knarsetanden zal geen uitdrukking van spijt zijn, want hij hoopt dat het geslacht der Cnipschaeren nog twee eeuwen na zijn dood zal mogen leven. Paradoxaal zijn de woorden die de ‘Prince der Camere’ als besluit tot de toeschouwers richt: ‘Hij hoopt dat het voorgestelde eenieder en vooral de ‘Heilige Paterkens’ tot les moge strekken en dat zij niet te veel naar de raadgevingen der ‘heilige Furia’ zouden luisteren ‘om datte die (dit zijn de paterkens) zich zo ligt door vleischlicke zonde laten kluisteren’. In het hele toneelwerkje heeft de Furie zich als de grote vijand van de zonde gedragen en nu zou de woordvoerder van de auteur de raad geven de influisteringen van Furia in te volgen. Geeft de auteur zich hier bloot en wil hij ons doen begrijpen dat zijn literair product geen aansporing tot het beleven der kristelijke moraal inhoudt? Veel waarschijnlijker is het dat hier een persoonsverwisseling is gebeurd en dat wij i.p.v. Furia in vs. 150 weer ‘Zondelicke Vleische’ moeten lezen.

Uit al het voorgaande kan m.i. toch met zekerheid afgeleid worden dat Anna Bijns niet de schrijfster van de Hoerengordynkens geweest is. Alle mannelijke en vrouwelijke kloosterlingen worden er in een ongunstig daglicht geplaatst. Wie dan wel de auteur is blijft voor ons een raadsel. Welke persoon achter de initialen onder het stuk W.C. schuilgaat hebben wij niet kunnen achterhalen. Dit konden wij evenmin vinden voor de ondertekenaar die zich ‘Bassonpierre’ noemt. Ook Jonkheer H.J. Dwijzer slaagde er niet in Bassonpierre te identificeren. Wij danken hem hierbij voor de door hem genomen moeite.

Over de letterkundige waarde van het spel kunnen wij kort zijn. Een parodie of een pastiche kunnen wij het niet noemen. Daarvoor herinnert te weinig aan het werk van Anna Bijns. Wij blijven bij de karakterisering ‘satire’, want het is duidelijk een hekelwerk. Toch kan enig gevoel voor dramatische vormgeving aan de eigenlijke auteur niet ontzegd worden wegens het gevarieerde optreden der ‘verthoonders’ en hun vaak direkte en vlotte dialoog.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs