Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (nieuwe reeks). Jaargang 1981

[p. 146]

De taalkunde in Belgie sinds 1830
door K. Roelandts Lid der Academie

In de cultuurgeschiedenis van ons land staat 1830 bekend als het begin van een algemene ontreddering op het gebied van onderwijs en wetenschap, aan beide zijden van de taalgrens. De drie rijksuniversiteiten, bij decreet van 25 september 1816 opgericht door Willem I, werden door de nieuwe wetgevers (16 december 1830) gereduceerd tot een paar faculteiten, waarbij in 't bijzonder de Faculteit der Wijsbegeerte en Letteren het moest ontgelden want die werd eenvoudig afgeschaft. Vijf jaar later werd ze opnieuw ingevoerd door de eerste organieke wet op het hoger onderwijs in België (27 september 1835), die voorzag in twee rijksuniversiteiten nadat de twee vrije universiteiten al in 1834 tot stand waren gekomen. Het was de eerste van een drietal wetten (resp. nog op 15 juli 1849 en 20 mei 1876) waardoor meer geïmproviseerd dan georganiseerd werd en de bewindslieden een halve eeuw nodig hadden om de legislatieve inrichting van het universitair onderwijs weer op het peil te brengen van het decreet van 1816 (P. Harsin, LML 1936, 1-54). Pas in de wet van 10 april 1890 werd rekening gehouden met de voorstellen van de bevoegde wetenschappelijke instanties, om de toelatingsvoorwaarden voor studenten te koppelen aan een diploma van volledige humaniora, de Faculteit der Wijsbegeerte en Letteren te splitsen in vijf afdelingen en daarin opnieuw het persoonlijk opzoekingswerk te valoriseren door de verplichte einddissertatie. Op die manier is het dan ten slotte mogelijk geworden, dat door een aangepast curriculum op internationaal niveau een groter aantal specialisten een wetenschappelijke carrière konden uitbouwen en progressief steeds meer onderzoekers in de respectieve disciplines konden opleiden.

Vóór 1890 bestond het uniforme studieprogramma in de Wijsbegeerte en Letteren (MSB 572-573; LML 1936, 119-120) voor het filologisch gedeelte hoofdzakelijk uit litterairhistorische vakken, met klemtoon vooral op Latijnse en Griekse schrijvers, en gold het voor 9/10 van de kandidatuurstudenten als een voorbereiding tot de Rechten (LML 1936, 56). De filologen die toen - met een paar

[p. 147]

studenten per jaar - aan de Belgische universiteiten werden opgeleid, waren dus uiteraard classici. Dezelfde klassieke vorming gold nog voor historici en filosofen, in grote mate ook voor juristen, en diende tevens op middelbaar niveau als voorbereiding tot de andere studiën zoals geneeskunde en theologie. Het hoeft dus niet te verwonderen dat filologie en taalkunde hier in de tweede helft der 19e eeuw, ten aanzien van de relatief geringe diversifiëring en specialisatie, een gemeenschappelijk werkterrein was waarop afgestudeerden uit die verschillende richtingen en ook begaafde autodidacten zich verdienstelijk konden maken. Op het gebied van de moderne talen en van de Germaanse of Romaanse filologie waren het eigenlijk allemaal autodidacten. Sinds 1852 bestond er wel - voor heel het land - één enkele hogere normaalschool (l'École normale des Humanités te Luik) waar jaarlijks een drie- of viertal internen tot humanioraleraar werden opgeleid (LML 1936, 29), maar pas in 1876 werd daaraan een sectie moderne talen toegevoegd^(1.). Parallel daarmee ontstonden te Gent in 1852 een École normale des Sciences en in 1884 hogere normaalafdelingen (Sections normales supérieures) met o.m. een sectie voor Germaanse talen, verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte en Letteren aldaar (WLG 13, 127).

Het leek me noodzakelijk die toestanden even in herinnering te brengen, om de verdiensten van onze taalkundigen uit de periode vóór 1890 beter te kunnen beoordelen en naar waarde te schatten. De studie van de talen was toen aan de universiteiten hier en elders ondergeschikt aan de studie van de letteren en deze stond zelf in dienst van de geschiedenis, vooral van de cultuurgeschiedenis der Oudheid. Het lag dan voor de hand dat verdere specialisatie in zulke context zou leiden tot een zelfstandige taalwetenschap die precies ook historisch naar de Oudheid gericht was en die door minutieuze vergelijking van de oude talen vooral in Duitsland tijdens de vorige eeuw op streng systematische wijze in een reeks indrukwekkende basiswerken is gegrondvest. Nadien traden ook weer andere facetten op de voorgrond en kwamen nieuwe technieken tot ontwikkeling in steeds toenemend aantal, naarmate het onderwijs meer uitbreiding nam en daardoor meer mogelijkheden schiep voor professionele taalstudie. Sinds de eerste helft van deze eeuw is naast de historischvergelijkende grammatica de synchronische dimensie van het taalverschijnsel systematisch aan de orde gesteld in analyse en beschrijving van structuren en functies, vooreerst uitgaande van het comparatisme, dan ertegen ingaand, om tenslotte door wederzijdse correcties

(1.) A. Roersch, HBC 191; volgens J. Vercoullie en M. Basse (VB 199 resp. 224) in 1874, volgens I. Simon (1950, 15) in 1880, volgens M.A. Nauwelaerts (1959, 172) in 1873. De oprichting van die normaalschool was voorafgegaan door een Koninklijk Besluit van 3 november 1847, voor invoering van pedagogisch onderwijs in de faculteit te Luik met o.m. een cursus over algemene grammatica en filologische oefeningen in het Latijn en Grieks (P. Harsin, LML 1936, 19).

[p. 148]

efficiënt samen te gaan. Hetzelfde spel van anti- en synthese voltrekt zich doorlopend ook in de laatste decennia, die gekenmerkt worden door een overstelpende productiviteit op het gebied van de theoretische en de empirische linguïstiek in allerlei opeenvolgende en dooreenlopende richtingen, waarin de Amerikaanse generatieve grammatica vanaf eind 1950 wel een tijd lang de sterkste blikvanger is geweest.

Met die internationale stromingen is ook de taalkunde in België uitgegroeid tot een aantal gespecialiseerde disciplines, naargelang van de verschillende talen, de verschillende methodes en theorieën, zodat één persoon nog onmogelijk het geheel kan overzien. Bovendien missen we een chronologische en systematische inventaris van taalkundige onderwijsprogramma's en proefschriften, instellingen en verenigingen, tijdschriften en publikatiereeksen, congressen en symposia, internationale activiteiten en werkzaamheden in het buitenland. Daarom moeten we ons noodgedwongen tevredenstellen met een beknopte schets van de ontwikkeling, aan de hand van de retrospectieve overzichten die ons voor de betreffende studiegebieden bekend zijn^(2.). Daarbij kan uiteraard slechts een relatief geringe keuze van namen en werken worden gegeven, om lange opsommingen te vermijden, maar zelfs met die beperking zien we ons binnen het vastgelegde tijdschema van dit colloquium nog verplicht om het eigenlijke overzicht af te sluiten omstreeks 1960 en te eindigen met de generatie der emeriti. De verdiensten van hun jongere vakgenoten zullen trouwens beter achteraf kunnen beschreven worden.

(2.) De lijst ervan wordt achteraan meegedeeld in de bibliografie, waarvoor we dankbaar hulp mochten ontvangen van J.F. Vanderheyden, E. Rombauts, H. Draye, J. Moors, H. Plomteux, G. Pollet, P. Swiggers.

I. De periode van 1830 tot 1890.

1.1. De eerste generatie van filologen aan de Belgische universiteiten kon steunen op de traditie van leermeesters uit Duitsland en Nederland. Het waren classici en oriëntalisten, zoals o.m. de Limburger Jan Hendrik Bormans (St.-Truiden 1801 - Luik 1878), de Luxemburger Pierre Burggraff (Troine 1803 - Luik 1881) en de Nederlander Jan Theodoor Beelen (Amsterdam 1807 - Leuven 1884). Tot dezelfde generatie behoren kanunnik Jan Baptist David (Lier 1801 - Leuven 1866) en dr. jur. Constant Philip Serrure (Antwerpen 1805 - Moortsele 1872), beiden hoogleraar in de vaderlandse geschiedenis en letterkunde, resp. te Leuven en te Gent. Vergelijkende taal- en letterkunde werden toen sporadisch en facultatief onderwezen, b.v.

[p. 149]

te Gent (1846) door de orangistische journalist dr. jur. Pierre Lebrocquy (Gent 1797 - Nijvel 1864), te Leuven door Edouard-Joseph Delfortrie (Gent 1801 - Leuven 1860), president van het Maria-Theresiacollege.

Beelen doceerde Semitische talen in de theologische faculteit te Leuven en was aldaar de grondlegger van de befaamde school van oriëntalisten, die de oude talen en teksten van het Nabije Oosten gingen bestuderen en publiceren ten dienste van de bijbelstudie en de patrologie. Hij schreef grammatica's en bezorgde bloemlezingen, waarvoor hij zelf typografen opleidde om te werken met de oosterse lettertekens die hij zich in 1851 te Leipzig had aangeschaft (G. Ryckmans, IOL 14; J. Coppens 1971, 5-6). Bruggraff die na zijn opleiding te Leuven, Bonn en Parijs, in 1837 te Luik werd benoemd, bezat blijkbaar niet zulke praktische en technische gaven, want zijn persklare editie van een middeleeuwse Koran-commentaar moest bij gebrek aan Arabische lettertypes onuitgegeven blijven^(3.). Hij was tevens de eerste docent in de algemene grammatica aan de Luikse normaalschool en behandelde die stof ten behoeve van zijn studenten in een lijvig handboek^(4.), dat onlangs gekarakteriseerd werd als de laatste publikatie in de rationalistische traditie van de 17e- en 18e-eeuwse taalanalyse die door de erna komende vernieuwers, inz. door Jacob Grimm, als onwetenschappelijk werd gebrandmerkt^(5.). Dezelfde term zal men later nog kunnen gebruiken, bij elke vorm van polarisering tussen empirie en theorie, inductie en deductie. Het werk van Burggraff was alleszins nuttig om jongeren in te wijden in de kunst van de grammatica (l'art grammatical) door systematische oriëntering in begrippen van fonetiek, woord- en zinsleer, met verklaring van de klassieke terminologie en (in appendix, blz. 563-598) een historisch overzicht van de algemene taalkunde, inclusief een up-to-date bibliografie over de opkomende richting in de historische en vergelijkende grammatica (tot 1859). Het uitgebreide hoofdstuk over de fonetiek bevat een kritische bespreking van de originele zienswijzen, ontwikkeld door de omstreden taalfilosoof Pierre Kersten (1789-1865), een classicus uit Maastricht, die zich als journalist en drukker sinds 1821 te Luik had gevestigd^(6.).

1.2. De ontluikende Germaanse en Romaanse filologie stond daarentegen meer in het teken van de romantiek. De studie van het Nederlands had bovendien in de Belgische context een bijzonder maatschappelijk belang en lag, zoals bekend, aan de basis van de Vlaamse

(3.) A. Roersch, HBC 199; V. Chauvin, MSB 214-215; A. Bricteux, LML 1936, 198-203.

(4.) P. Burggraff, Principes de grammaire générale, ou exposition raisonnée des éléments du langage. Liége, H. Dessain, 1863.

(5.) E.F.K. Koerner, in: Current Trends in Linguistics, ed. by Th.A. Sebeok, 13. Historiography of Linguistics (The Hague-Paris 1975), 740-741. - In de ‘Bibliography of the history of linguistics’, door E. Stankiewicz (ibid. 1381-1446) samengesteld voor de verschillende landen, ontbreekt België.

(6.) P. Kersten, Essai sur l'activité du principe pensant considérée dans l'institution du langage (3 delen: 1. Du langage en général, 2-3. Du langage par signes fugitifs ou du langage en action). Paris-Liége 1851-1863. Zie voorts P. Bergmans, in Biographie Nationale 10, 662-665. In 1843 verscheen te Brussel een ‘Essai d'étymologie philosophique ou recherches sur l'origine et les variations des mots qui expriment les actes intellectuels et moraux’ van Honoré-Joseph Chavée (Namen 1815-Parijs 1877) die nadien, vooral als indogermanist, te Parijs werkzaam was. Vgl. É. Boisacq, in Bulletin du Dictionnaire wallon 17 (1932), 49-52; P. Lebrocquy, Analogies linguistiques (1845), 10 voetnoot 3; É. Boisacq-M. Wilmotte 1933, 520-521.

[p. 150]

Beweging die door Jan Frans Willems (Boechout 1793 - Gent 1846) eigenlijk al vóór 1830 was ingezet. Samen met deze geniale autodidact, beroepshalve ontvanger van de registratie, hebben de genoemde professoren David, Bormans en Serrure, de arts Ferdinand Augustijn Snellaert (Kortrijk 1809 - Gent 1872) en de edelman dr. jur. jonkheer Philip M. Blommaert (Gent 1808 - Gent 1871) zich vol enthousiasme ingespannen om door de uitgave van Middelnederlandse teksten de aandacht te vestigen op de ‘rijkdom’ van onze taal en letterkunde in 't verleden. Hun hoofdbekommernis was niet de studie, maar de verdediging van de taal, op verschillende fronten tegelijk. Zij hadden al hun energie nodig om, tegen de verfransingsdruk in, de Vlaamse middenstand en burgerij te wijzen op het historisch prestige van hun moedertaal; om anderzijds, tegen een anti-Hollandse stemming in, de eenheid van het zogenaamde Vlaams en Hollands in één gemeenschappelijk Nederlandse schrijftaal te doen aanvaarden; om ten slotte de Nederlanders zelf ervan te overtuigen dat de zuidelijke (‘Vlaamse’) woordenschat voor een beter begrip van de oudere litteratuur ook voor hen belangrijk is en hun erkenning verdient. Die strijd voor erkenning van het Nederlands in Vlaanderen verklaart ook waarom eveneens van Vlaamse zijde al vroeg werd geijverd voor het samenstellen van een algemeen Nederlands woordenboek, wat direct aanleiding gaf tot de plannen voor regionale idiotica en vakwoordenboeken die in de volgende generatie tot stand kwamen en zo mede de Vlaamse dialectologie hebben op gang gebracht (L. Grootaers 1926, 30-32; M. De Smedt 1979, 124-127).

Maar ook op strikt taalkundig terrein golden hier dezelfde motiveringen. De eerste pogingen tot een vergelijkende grammatica van de Germaanse talen werden door hun auteurs - Lebrocquy, Delfortrie en Vanden Hove (eigenlijk de Waalse jurist V.H.J. Hubert Delecourt, Bergen 1806 - Elsene 1853) - expliciet verantwoord als een apologie en verheerlijking van het Nederlands: ‘pour détromper les Flamands gallomanes, nos compatriotes wallons, les étrangers en général, gens qui tous ont sur l'admirable idiome des notions si ridiculement erronées’ (Lebrocquy, p. 66-67); om ‘de ryke buigzaemheid onzer oude tale door de pers bekend te maken’ en tot voorbeeld te stellen (Vanden Hove 1849/50, p. 246); om te bewijzen dat het Nederlands deel uitmaakt van een uitgestrekt taalgebied (vgl. nadien de Aldietse Beweging) en dat de kennis ervan een bijzonder praktisch nut heeft voor het aanleren van verwante talen^(7.). Zij hadden geen wetenschappelijke ambitie, ondanks hun

(7.) H. Vandenhoven, La langue flamande, son passé et son avenir. Projet d'une orthographe commune aux peuples des Pays-Bas et de la Basse-Allemagne. Avec une carte des divers territoires où l'on parle le nederduitsch. Bruxelles 1844. - V.H. Vanden Hove, Over de verbuigingen der oud-, middel- en niew-nederduitsche tale. Brief aan Professor Bormans. Het Taelverbond jrg. 5, deel 6 (Antwerpen 1849-1850), 246-265, 388-410, 519-548 (ook afzonderlijk 1850).
P. Lebrocquy, Analogies linguistiques. Du flamand dans ses rapports avec les autres idiomes d'origine teutonique. Bruxelles 1845 / Gand s.d. - E.-J. Delfortrie, Mémoire sur les analogies des langues flamande, allemande et anglaise, ou étude comparée de ces idiomes. Bruxelles 1858 (in verkorte uitgave: Analogies... Gand 1859). - Volgens Lecoutere (MSB 249) werden beide werken goed onthaald in Duitsland en Engeland.

[p. 151]

uitgebreide kennis van oude en moderne talen en dialecten. Vanden Hove en vooral Lebrocquy geven blijk van grote belezenheid in de vaklitteratuur - o.a. Rask, von Humboldt, Grimm - terwijl Delfortrie zich nog meer dan zijn voorgangers heeft laten verleiden tot een eigen systeem van gedetailleerde regels voor vergelijking van letters in plaats van klanken^(8.).

1.3. Voor de pioniers van de Romaanse filologie was de situatie uiteraard gunstiger, echter niet in universitair verband. Zij konden zich in elk geval beter concentreren op de taalstudie, zonder tijdrovende taalstrijd, en bovendien hadden zij het voordeel bij het gangbaar historisch onderzoek een steunpunt te vinden in het Latijn. De baanbrekers op taalkundig gebied waren hier, te Brussel, de Zwitser Joh. August H. Scheler (Ebnat 1819 - Elsene 1890) die zijn vader opvolgde als bibliothecaris van Leopold I en, te Luik, Charles M.J. Grandgagnage (Luik 1812 - ald. 1878) die - samen met J.H. Bormans! - behoorde tot de stichters van de ‘Société liégeoise de Littérature wallonne’ (1856). Scheler had een soliede vorming genoten in Duitsland en leverde voorbeeldig werk als tekstuitgever, lexicograaf en auteur van historisch-taalkundige bijdragen over de Franse grammatica en woordenschat. Zijn Dictionnaire d'étymologie française kende drie uitgaven (1862, 1873, 1888) en bezorgde hem op internationaal niveau de opdracht om, na het overlijden van de grootmeester Diez, in te staan voor een nieuwe uitgave (1878) van diens Etymologisches Wörterbuch der romanischen Sprachen. Grandgagnage is de vroege initiator van de Waalse filologie, in haar verschillende facetten zoals dialectologie, toponymie en antroponymie, lexicografie en etymologie. Reeds in 1845-1850 verschenen de eerste afleveringen van zijn Dictionnaire étymologique de la langue wallonne, waarvan het tweede deel postuum (1880) na bewerking door Scheler verder werd uitgegeven^(9.). In Wallonië werd al even vroeg als in Vlaanderen het plan opgevat om een algemeen dialectwoordenboek samen te stellen en werd al in 1859 door advocaat François Bailleux (Luik 1817 - ald. 1866) een schriftelijke enquête ondernomen als voorbereiding tot de publikatie van een atlas der Waalse dialectgebieden (J. Haust, CTD 62-64 en 68-69).

2.1. Als we het werk van deze eerste generatie - tot omstreeks 1870 - overzien, konstateren we dat de gangbare vernieuwingen in de taalkunde op afstand werden gevolgd en meer bepaald in de

(8.) Terloops vermelden we nog J. Octave Delepierre (Lebrocquy, op. cit. 208bis), G. Désiré Franquinet (uit Maastricht: Basse, VB 222), Mgr. de Haerne, M.B. Renard, die samen met (‘Peter’) Lebrocquy, Delfortrie en Delecourt besproken worden door F. Van den Weghe 1900, 462-467. Vgl. bovendien, als curiosum, de publikatie van baron Ph. de Ryckholt over ‘La province de Liége... et le flamand, langue primordiale, mère de toutes les langues’, die zelfs in 1868 nog (te Luik) het licht kon zien als late nabloeier van de fantasieën van Becanus (1569), Schrieckius (1614), De Grave (1806): zie o.m. Lebrocquy 13 en J. Vercoullie, Algemeene inleiding tot de taalkunde (Gent ³1922), 153.

(9.) A. Doutrepont, MSB 220-221, 225-226; P. Thomas 1922, 209-210; F. Desonay, HBC 207-209, 216-17; É Boisacq, in Bulletin du Dictionnaire wallon 17 (1932), 52-55; J. Feller, ibid. 143-163; J. Feller, CTD 35 en J. Haust, ibid. 62-63; É. Legros 1956 en CRD 198-199. - Over een andere voorloper, Pierquin de Gembloux (= Charles Claude) zie S. Pop 1950, 31-33.

[p. 152]

romanistiek directe toepassing vonden, inzonderheid bij het etymologisch onderzoek dat trouwens op dat terrein uiteraard zijn eerste successen heeft geboekt. Vóór 1890 komt daarin geen grote verandering. De oriëntalistiek ontwikkelt zich verder als filologische studie van de bijbelse en patristische talen, door opsporing van manuscripten en door tekstkritische publikaties, op internationaal niveau, o.m. van de hand van Beelen's opvolger Thomas Joseph Lamy (Ohey 1827 - Leuven 1907). Ook het Sanskriet, de bron van de vergelijkende taalwetenschap, bleef een filologisch studievak, eerst als aanvulling bij de geschiedenis der antieke litteratuur, dan geleidelijk uitgroeiend tot een Indo-Iraanse discipline met voorliefde voor de godsdienstgeschiedenis en vertakking naar de studie der Chinese klassieken^(10.). De grote pioniers waren hier, na de jong gestorven Eugène V.S. Jacquet (Brussel 1811 - Parijs 1838), eerst Félix J.B. Nève (Aat 1816 - Leuven 1893) en dan vooral Charles J. de Harlez de Deulin (Luik 1832 - Leuven 1899), specialist met wereldfaam en stichter van het tijdschrift Le Muséon (1881). Hun tijdgenoten-classici beoefenden de taalstudie eveneens in dienst van de cultuurgeschiedenis en de letterkunde^(11.). Enkelen waren bovendien actief in het taalkundig onderzoek, o.m. Joseph Gantrelle (Echternach 1809 - Gent 1893), A. Jean Stecher (Gent 1820 - Luik 1909), August Wagener (Roermond 1829- Gent 1896), Joseph Delboeuf (Luik 1831 - Bonn 1896), Louis Roersch (Maastricht 1831- Luik 1891), vooral Pieter G.H. Willems (Maastricht 1840 - Leuven 1898) maar dan buiten zijn specialiteit, door een omvangrijke dialectenquête (sinds 1885) over Vlaanderen, zuidelijk Nederland en de Rijnprovincie^(12.). Die indrukwekkende documentatie, bestemd voor een vergelijkende klank- en vormleer van de betreffende Nederfrankische dialecten, berust te Gent in de Koninklijke Academie waarvan hij de eerste bestuurder is geweest. Zijn unieke materiaalverzameling werd o.m. eclectisch gebruikt door Van Ginneken en is onlangs (1977) ruimer toegankelijk gemaakt door kopieën op microfiches.

2.2. Overigens ging de belangstelling voor de volkstaal in die jaren hoofdzakelijk nog naar de woordenschat, zowel in Wallonië (A. Doutrepont, MSB 227) als in Vlaanderen^(13.). Van de vele verdienstelijke verzamelaars en lexicografen noem ik slechts één enkele, onze grootste taalkunstenaar, omdat wij het jaar dat nu herdacht wordt precies als zijn geboortejaar vieren. Guido Gezelle bezat immers een speciale gave om taalvariaties te observeren en heeft een

(10.) G. Ryckmans, IOL 15, 21-22; V. Chauvin, MSB 215-216; A. Roersch, HBC 198-201.

(11.) A. Roersch, MSB 192-207 en HBC 189-192; P. Thomas 1922; R. Van Pottelbergh, WLG 64-65; W. Couvreur, WLG 120; M. Rutten 1964 (Stecher); M. Leroy 1976.

(12.) L. Grootaers 1926, 35; J.L. Pauwels 1941, 15; J. Coppens 1963, 413-414; J. Goossens 1970, 221-222; J. Goossens, GNT 289.

(13.) L. Grootaers 1926, 30-34; J.L. Pauwels 1941, 6-12; inz. J. Goossens 1968a en Id. 1970, 202-208.

[p. 153]

onuitputtelijke voorraad van materiaal uit velerlei dialecten en geschreven bronnen bijeengebracht in zijn grotendeels onuitgegeven ‘Woordentas’ (thans o.m. ook bestudeerd te Leiden, inz. door Nienke Bakker) en in talrijke gepubliceerde bijdragen, vooral in Loquela (1881-1895), zijn tijdschrift ‘voor eigen vlaamsche taalliefhebberije en voor eigen vlaamsche taalgeleerdheid’ (vgl. W. Pée 1939). Verrassend is daarbij zijn aandacht voor systematiek in de vergelijking van afzonderlijke klanken en in de analyse van ongewone woordvormingstypes. Gezelle had bepaalde noties van klankwetten, volgens de opvattingen van het midden der 19e eeuw, maar door zijn originaliteit en creativiteit vond hij vaak etymologische combinaties die meer de dichter dan de taalkundige typeren. Gelet op de stand en de aard van die discipline is dat niet zo verwonderlijk en in elk geval bevat zijn documentatie, evenals die van Pieter Willems, nog steeds waardevolle gegevens om door kritische behandeling het onderzoek te stimuleren en te bevorderen. Gezelle kreeg steun van zijn jongere medewerkers Juliaan Claerhout (Wielsbeke 1859 - Kaster 1929) en Alfons Dassonville (Heule 1860 - Kortrijk 1936) die beter onderlegd waren in de nieuwe taalwetenschap en speciaal voor de namenstudie belangrijk zijn geweest. Intussen was Jacob F.J. Heremans (Antwerpen 1825 - Gent 1884), in vervanging (1854) en opvolging (1871) van C.Ph. Serrure benoemd te Gent, waar hij voor 't eerst met vooruitstrevende denkbeelden de germanistiek in strikt taalkundige zin kon introduceren^(14.).

(14.) C. Lecoutere, MSB 251-252; F. Van den Weghe 1901, 67-68; M. Basse, VB 220; L. Grootaers 1926, 30 en 34; H. de Vocht, HBC 223; P. De Keyser en E. Blancquaert, WLG 126. - Vgl. A. Cornette, Over den tegenwoordigen toestand der Nederlandsche taalstudie in België. Nederlandsch Museum 1881, II, 375-399.

II. De taalkundige bedrijvigheid na 1890.

3.1. Door de wet van 10 april 1890 - 3 juli 1891 werden eindelijk de voorwaarden vervuld voor een betere specialisatie van docenten en studenten in de respectieve talen en filologieën. De eigenlijke taalkunde wordt in die periode beheerst door de verfijnde methode van de vergelijkende en historische grammatica, die sinds de zeventiger jaren met de zgn. Junggrammatiker of neogrammatici tot hoge bloei was gekomen, dank zij een streng positivistische techniek met radicale uitschakeling van deductieve en speculatieve theorieën. In 1878 doet Ferdinand de Saussure (1857-1913) daarenboven een fundamentele ontdekking in de reconstructie van de Indo-europese vokalen, met bijzondere aandacht voor het systeem en de interne structuur die nadien, in zijn colleges te Genève (1906-1911), de grondslag gaan

[p. 154]

vormen van de synchronisch-structuralistische taalwetenschap. Terzelfdertijd worden de neogrammatische principes verder toegepast en uitgetest, door gedetailleerde studie van steeds meer materiaal, wat op zijn beurt leidt tot ontwikkeling van de semantiek, de dialectologie, fonetiek en taalgeografie, de toponymie en antroponymie, de studie van de kindertaal, taalpsychologie en taalsociologie, - met het gevolg dat de opvattingen van de Saussure, postuum gepubliceerd in 1916, een tijdlang in de schaduw blijven.

3.2. In deze context begint en evolueert de taalkunde aan onze universiteiten als onderdeel van de respectieve filologische secties. De romanistiek start te Luik met één titularis, Maurice Wilmotte (Luik 1861 - Brussel 1942), de germanistiek te Gent met Jozef F. Vercoullie (Oostende 1857 - Gent 1937), Hendrik Logeman (Haarlem 1862 - Sleidinge 1936) en Andreas Bley (Echternach 1849 - Gent 1936), even later te Leuven met Philemon Colinet (Aalst 1853 - Sleidinge 1917), Charles - officiëel Carolus Franciscus Petrus - Lecoutere (Antwerpen 1865 - Knokke 1921) en Willy Bang Kaup (Wesel a.d. Rijn 1869 - Darmstadt 1934). Met zeer beperkte middelen, maar met buitengewone werkkracht en veelzijdige begaafdheid, hebben zij het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek in aanzienlijke mate gediend en gestimuleerd. Wilmotte is erin geslaagd een aantal vooraanstaande romanisten op te leiden voor al de Belgische en verschillende buitenlandse universiteiten en door zijn persoonlijke publikaties bij te dragen tot de vooruitgang van de Middelfranse filologie en de Waalse dialectologie^(15.). Vercoullie vormde docenten-germanisten, inz. neerlandici, voor binnen- en buitenland en schreef beknopte maar voortreffelijke handleidingen, vaak primeurs, o.m. over de Nederlandse historische grammatica, de algemene taalkunde, het Westvlaamse dialect en vooral een waardevol Nederlands etymologisch woordenboek^(16.). Logeman, anglist en foneticus, introduceerde te Gent de moderne Scandinavische talen (1903), nadat de allemannist Bley daar al sinds 1893 met een college Oudijslands was begonnen^(17.). Te Leuven stond Lecoutere daarvoor in (1909). Deze was classicus en had evenals de oriëntalisten Colinet en Bang de lessen van de Harlez gevolgd. Maar alle drie hebben zij verbazend vlug in de respectieve germanistische vakken hun weg gevonden en zelfs belangrijke initiatieven genomen: Lecoutere als ontwerper van een groot Middelnederlands onomasticon en auteur van een ‘Inleiding tot de taalkunde en tot de geschiedenis van het Nederlands’ (1915)

(15.) A. Doutrepont, MSB 224-225 en 228; F. Desonay, HBC 210-211; P. Harsin, LML 1936, 61-62, vgl. ibid. 469-474; R. Lejeune, WPH 19-25 en F. Pirot, ibid. 159-162, 171.

(16.) M. Basse, VB 225; J.L. Pauwels 1941, 13, 22, 24 en passim; P. De Keyser en E. Blancquaert, WLG 128-130.

(17.) M. Basse, VB 225-226; WLG 120-121 (W. Couvreur), 132-133 (P. De Keyser en E. Blancquaert), 189-191 (F. de Backer), 194-196 (R. Foncke en H. Uyttersprot), 205-207 (R. Derolez).

[p. 155]

waarvan zijn opvolger Grootaers een ruim verspreid universitair handboek heeft gemaakt (⁶1948); Colinet, nog belast met colleges over Sanskriet, Grieks en Oudslavisch, maar tevens pionier voor de Vlaamse dialectmonografie (1896), oprichter van een fonetisch laboratorium (1902) en stichter, samen met Leo Goemans (Leuven 1869 - Brussel 1955), van het tijdschrift Leuvens(ch)e Bijdragen (1896); de Duitser Bang Kaup, enerzijds iranist en wijdvermaard grootmeester in de historisch-vergelijkende grammatica der Turkse en andere Altaïsche talen, anderzijds als anglist de promotor van de diplomatische reproductie en filologisch-technische studie van de oudere Engelse toneelliteratuur, in een statige reeks ‘Materialien zur Kunde des älteren englischen Dramas’ (1902-1914) die door zijn opvolger, de humanist Henri A. De Vocht (Turnhout 1878 - Leuven 1962), sinds 1927 onder de titel ‘Materials for the Study of the Old English Drama’ werd voortgezet en in 1963-1964 volledig (71 delen) in reprint is verschenen^(18.).

Het Leuvens germanistisch kader nam spoedig uitbreiding door de benoeming (1898) van Lodewijk Scharpé (Tielt 1869 - Betekom 1935), oprichter (1906) van de reeks ‘Leuvensche Studiën en Tekstuitgaven’ en in taalkundig opzicht o.m. bekend door zijn ‘Nederlandsche uitspraakleer’ (1912). Hij was een leerling van Vercoullie, evenals Willem L. de Vreese (Gent 1869 - Voorschoten 1938) die weldra het Gentse driemanschap aanvulde (1895) en na een studie over gallicismen en ander lexicografisch werk zich vooral toelegde op de beschrijving van handschriften betreffende de Middelnederlandse letterkunde, in zijn indrukwekkende ‘Bibliotheca Neerlandica Manuscripta’ die in de Universiteitsbibliotheek te Leiden wordt bewaard en aangevuld. Ook zonder taalkundige scholing konden harde werkers aan het onderzoek deelnemen en bruikbare hulpmiddelen verschaffen. Dat bewezen o.m. de archivaris en leraar Karel F. Stallaert (Merchtem 1820 - Everberg 1893), alsmede de drukker en archivaris Edward Gailliard (Brugge 1841 - ald. 1922), leerling van Gezelle, met hun rijk gedocumenteerde Middelnederlandse glossaria; de provinciale beambte Karel de Flou (Brugge 1853 - ald. 1931), met zijn 18-delig toponymisch woordenboek, en de priester-leraar Jozef Jacobs (Lippelo 1873 - Mechelen 1938) met studiën over het Oudfries, de vergelijkende klankleer van de Middelvlaamse dialecten enz.^(19.). Heinrich Pottmeyer (Reckenfeld Westf. 1862 - Münster 1930) begon als havenwerkman (1896) en tijdelijk bilbiotheekbediende (1912) te Antwerpen aan het systematisch onderzoek van onze oude plaats-

(18.) H. Draye 1949, 2-10; - tevoren en/of ten dele C. Lecoutere, MSB 257; M. Basse, VB 228; L. Grootaers 1926, 38-40; H. de Vocht, HBC 226, 228-229; J.L. Pauwels 1941, 13; J. Goossens 1977, 288.

(19.) Vgl. KVA 1911 en 1936 (inz. de verslagen door C. Lecoutere, resp. J. Van Mierlo en J. Salsmans); J.L. Pauwels 1941; H. Draye 1944.

[p. 156]

namen en werd een gewaardeerd medewerker aan E. Förstemanns Altdeutsches Namenbuch^(20.).

De toponymie had eind vorige eeuw een sterke impuls gekregen met het ophefmakende taalgrenswerk (1896-1898, kaart 1899, herdruk 1974) van de Luikse historicus Godefroid Kurth (Aarlen 1847 - Asse 1916), tevens dertig jaar lang enthousiast professor in de vergelijkende Europese letterkunde^(21.). Met zijn hulp ontstond gelijktijdig (1897) een prototype van lokale toponymische monografie, door zijn oudleerlingen Jef Cuvelier (1869-1947) en Camiel Huysmans (1871-1968) gewijd aan hun geboorteplaats Bilzen. Het eerste verdienstelijk boek over onze familienamen werd twintig jaar vroeger (1876) gepubliceerd door de Gentse advocaat Gustave van Hoorebeeke (Mariakerke 1825 - Gent 1907).

3.3. In de Romaanse taalkunde is hier rond de eeuwwisseling vooral de Waalse dialectologie en toponymie in volle opgang, ten dele door het werk van filologen uit de school van Wilmotte, zoals de gebroeders - Auguste (Herve 1865 - Luik 1929) en Georges (Herve 1868 - Leuven 1941) - Doutrepont en Albert Counson (Francorchamps 1880 - Luik 1932), door bijdragen van self-made onderzoekers en meer in 't bijzonder door de activiteit van twee leraars-classici, Jules Feller (Roubaix 1859 - Verviers 1940) en Jean Haust (Verviers 1868 - Luik 1946), beiden geaggregeerden van de Luikse normaalschool, evenals b.v. de germanisten Vercoullie en Huysmans. De grammaticale belangstelling gaat bij voorkeur naar klank- en vormleer. In 1900 verschijnt al een dialectkaart over het arrondissement Namen, door Alphonse M.V. Maréchal (Luik 1856 - Luik 1936), en komt J. Feller tot een ontwerp van uniform Waals spellingsysteem, waarop spoedig een specimen van Waals dialectwoordenboek volgt (1904) en weer het plan voor een taalatlas wordt opgenomen^(22.).

3.4. Bij de classici en oriëntalisten heerst omstreeks 1900 een drukke filologische bedrijvigheid die we hier niet nader kunnen beschrijven, maar die - zoals het werk van de Bollandisten (H. Delehaye 1959, P. Peeters 1961) bijvoorbeeld - vaak internationale erkenning heeft afgedwongen. Vele namen zouden we moeten noemen, maar de tijd - en mijn bevoegdheid - is te beperkt om elkeen recht te laten wedervaren. Uit de lijst van de gedoceerde vakken kan men zich toch enig idee vormen van de groeiende taalgeleerdheid in die jaren. Behalve de klassieke talen onderwijst men in de vier universiteiten

(20.) J. Mansion, in Leuvensche Bijdragen 22 (1930), 1-5, ook in Mededeelingen Vlaamsche Toponymische Vereeniging 6 (1930), 1-5. Zie over het geplande ‘Oud-Vlaamsch Naamboek’ Zeitschrift für Ortsnamenforschung 6 (1930), 263.

(21.) E. Witmeur 1950, 4-7; P. Harsin, LML 1936, 41; J. Closon, ibid. 248-302; J. Feller, CTD 28-30.

(22.) A. Doutrepont, MSB 226-232; F. Desonay, HBC 218-219; J. Haust, CTD 68-78; G. De Poerck, WLG 87-91; É. Legros, CRD 199-205.

[p. 157]

ook Sanskriet (Charles Michel, Louis de la Vallée Poussin, Eugène Monseur, Philemon Colinet); in drie universiteiten Hebreeuws (Victor Chauvin, Marc-Antoine Kugener, Albinus Van Hoonacker e.a.), ook Chinees (de scheutisten Jan Baptist Steenackers te Luik en te Gent, Karel Van Sante te Leuven); in twee universiteiten Iraanse talen (Auguste Bricteux, L.C. Casartelli resp. Willy Bang Kaup), Syrisch (M.-A. Kugener, Jacques Forget), Arabisch (Chauvin, Forget) en Turks (Bricteux, Bang); bovendien te Luik Japans (Théophile Gollier), te Leuven Assyrisch (Van Hoonacker), Egyptisch en Koptisch (Adolphe Hebbelynck). Sporadisch worden ook al Bantoetalen onderwezen^(23.).

4.1. Na 1900 gaan enkele van onze classici en oriëntalisten duidelijker en meer uitgesproken in de richting van het taalkundig geïnspireerde en gefundeerde onderzoek. Het werk van Émile Boisacq (Namen 1865 - Brussel 1945), Joseph Mansion (Gent 1877 - Luik 1937) en Albert J. Carnoy (Leuven 1878 - Leuven 1961) heeft een haast exclusief taalkundig karakter, dat meer bepaald gevormd werd in de school van de historisch-vergelijkende grammatica. Daarbij is het wel merkwaardig dat zij alle drie, evenals b.v. Pieter Willems, Ph. Colinet en C. Lecoutere, buiten hun eigenlijk opleidingsveld, of naast hun vakonderzoek met toch vele en uiteenlopende leeropdrachten, toch nog belangstelling en tijd hebben kunnen overhouden om mede op modern terrein de studie te bevorderen. Boisacq is na zijn dissertatie over de Dorische dialecten (1891) beroemd geworden met zijn Grieks etymologisch woordenboek (Heidelberg-Parijs 1916, ⁴1950), maar schreef tussendoor ook kortere etymologische stukjes over Waalse dialectologie en naamkunde. Mansion, zoon van de Gentse mathematicus, promoveerde (in 1898) op een studie over de Griekse gutturalen (uitg. 1904), doceerde te Luik voor germanisten en classici en publiceerde achtereenvolgens o.m. een succesvol Oudhoogduits handboekje met gecommentarieerde teksten (Heidelberg 1912, ²1932), een baanbrekend werk over Oudgentse naamkunde met daaruit gedistilleerde klank- en vormleer van het Oudnederlands ('s-Gravenhage 1924), een historische schets van het Sanskriet (Parijs 1931) en een doordacht woordenboek van toponymische bestanddelen (Brussel 1935) dat vele jaren een veilige gids is gebleven voor de etymologie van de Vlaamse plaatsnamen. Zijn Leuvense collega bewandelde nagenoeg dezelfde wegen, en daarnaast ook vele andere, met nog wijdere blik maar minder zin voor preciesheid en bedacht-

(23.) Te Leuven door de scheutist August De Clercq (Avekapelle 1870 - Schilde 1939), blijkens de Annuaire Univ. Louvain 1910, 106. Zie voorts G. Ryckmans, IOL 16 (over J. Forget); A. Roersch, HBC 204; - voor de tevoren genoemde talen inz. V. Chauvin, MSB 216-217 (Arabisch ook in 1878-1891 te Brussel); P. Naster 1978.

[p. 158]

zaamheid. Hij werd destijds ‘Carnoy racine’ genoemd, naar analogie met zijn oom ‘Carnoy cellule’ en zijn vader ‘Carnoy chiffre’^(24.). Albert Carnoy schreef een voortreffelijke dissertatie over de klankleer, morfologische en lexicale kenmerken van de Latijnse inscripties in Spanje (1901/05, ²1906); handboeken over Griekse stilistiek (1910) en historische spraakkunst (1924, ³1946); een vergelijkende Sanskriet grammatica (Leuven-Parijs 1925, ²1937); originele werken over Iraanse mythologie (Boston 1917), Indo-europese prehistorie (Brussel-Parijs 1921), semantiek (1927); etymologische woordenboeken, van ongelijke waarde, over de Belgische gemeente- en riviernamen (1939/40, ²1948/49), dito familienamen (1953), het zgn. Proto-Indo-europees (1955), de Grieks-Romeinse mythologie (1957) en de Griekse plantnamen (1959); bovendien bijdragen over aspecten van taalpsychologie, slang, kindertaal, enz.

De systematische studie van kindertaal en taalverwerving is hier echter heel in 't bijzonder vertegenwoordigd door de oorspronkelijke en zeer gedetailleerde werken (1937, 1939, 1947) van Antoine Grégoire (Leuven 1871 - Ukkel 1955), de Luikse latinist, die tevens als oudleerling van l'abbé Rousselot reeds in 1905 begon met colleges over experimentele fonetiek, bovendien een algemeen taalkundige handleiding (Parijs 1915, ⁶1948) en, samen met de Vlaamse dialectoloog Goemans, een Franse uitspraakleer (1919, ⁶1954) met lexicon (1923, ³1938) heeft geschreven. Zijn naamgenoot aan de Universiteit te Brussel, de hellenist en vooral byzantinist Henri C.G. Grégoire (Hoei 1881 - Brussel 1964), is o.m. de oprichter van verschillende tijdschriften (inz. Byzantion 1924, La nouvelle Clio 1949), van het ‘Institut de Philologie et d'Histoire Orientales et Slaves’ (1930 samen met Jacques Pirenne) en organisator, met zijn Gentse collega Paul S.E.V. Graindor (Luik 1877 - Brussel 1938), van een Faculteit voor Letteren en Wijsbegeerte te Kaïro (1925 e.v.). Eigenlijk behoort hij niet tot de taalkundigen stricto sensu, evenmin als de briljante oriëntalisten Louis É.J.M. de la Vallée Poussin (Luik 1869 - Brussel 1938) en Étienne P.M. Lamotte, L. Théophile Lefort (Orchimont 1879 - Leuven 1959) en René Draguet (Gosselies 1896 - Leuven 1980) die van 1948 af de algemene directie van het monumentale ‘Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium’ heeft waargenomen (G. Ryckmans, IOL 18-19, 24-26). Met andere illustere vakgenoten (o.m. Gonzague Ryckmans en Georges Dossin) hebben ook verschillende van hun oudleerlingen of opvolgers onvergankelijk ontginningswerk verricht. Onder hen vermelden we nog, van de emeriti,

(24.) G. Ryckmans, IOL 21. - Vgl. terloops HBC 433-435 over de bioloog kanunnik J.-B. Carnoy, oprichter van het tijdschrift La Cellule (1884), en ibid. 393-394 over de mathematicus Joseph Carnoy (ibid. 397-399 over de Gentse mathematicus Paul Mansion).

[p. 159]

Gérard Garitte als autoriteit voor het Georgisch en het Armeens, de indoloog Adriaan Scharpé, en meer bepaald met het oog op de linguïstiek, de egyptoloog en hellenist Jozef A.L.M. Vergote, auteur van een vernieuwde Koptische grammatica. Voor de Iraanse taalkunde is het vroege overlijden van Antoine Ghilain (Petit-Roeulx-lez-Braine 1901 - Arquennes 1947) werkelijk een verlies geweest^(25.).

4.2. In de loop van deze eeuw is het arbeidsveld nog aanzienlijk ruimer geworden o.m. door actieve deelneming aan de studie van het Hettitisch en het Tochaars (Walter Couvreur, Albert J. Van Windekens), aan de ontwikkeling van keltologie, etruskologie en mykenologie, door de oprichting van secties slavistiek^(26.), indologie en scandinavistiek; intussen ook door toenemende belangstelling voor de sinologie en de afrikanistiek, waar doorgaans onze missionarissen als pioniers zijn opgetreden.

De Mongoolse en de Chinese taalkunde heeft bijzonder veel te danken aan Antoon J.E.M.J. Mostaert (Brugge 1881 - Tienen 1971), Jozef L.M. Mullie (Sint-Denijs 1886 - Korbeek-Lo 1976), Paul L.-M. Serruys en andere paters van Scheut, zoals vooral Willem A. Grootaers die het taalgeografisch onderzoek uit de school van zijn vader, de Leuvense dialectoloog L. Grootaers, eerst op Chinese en na 1950 op Japanse dialecten is gaan toepassen^(27.). Zijn confrater Louis B. De Boeck (Vilvoorde 1914 - Kinshasa 1966) deed dat sinds 1942 voor de Bantoetalen. Op dit terrein zijn in verschillende opzichten merkwaardige resultaten bereikt o.m. door Gaston (Vedastus) van Bulck S.J. (Berchem 1903 - Leuven 1966) en Gustaaf Edw. Hulstaert M.S.C., met zijn confraters Edmond Boelaert (Aaigem 1899 - Ekeren 1966) en Albert De Rop (Asse 1912 - Halle 1980); door Amaat F.S. Burssens, Achiel Emiel Meeussen (Jette 1912 - Tervuren 1978) en andere linguïsten^(28.). Anderzijds is de germanist Frans M.S. Olbrechts (Mechelen 1899 - Aken 1958) werkzaam geweest op het gebied van de Indianentalen, maar spoedig naar de etnologie overgeschakeld.

4.3. Tegelijkertijd is in de germanistiek en romanistiek het taalkundig onderzoek gekenmerkt door intensieve ontwikkeling en institutionalisering van de naamkunde en de dialectologie. Beide vormen immers een aantrekkelijk oefenterrein voor de toepassing en precisering van de historische grammatica en bovendien is de dialectologie uitermate geschikt om, bij synchronische behandeling, een beter in-

(25.) Vgl. het levensbericht door G. Garitte in Jaarboek Univ. Leuven / Annuaire Univ. Louvain 1944-1948 (dl. 87), III, 304-307. Van zijn dissertatie over het Parthisch werkwoordsysteem (1939) kon in 1966 een herdruk verschijnen. - Over de voortijdig gestorven Oegarit-specialist Robert A. De Langhe (Vinkt 1911 - Leuven 1963) schreef o.m. J. Coppens: La carrière et l'oeuvre scientifique de Mgr. De Langhe. Ephemerides Theologicae Lovanienses 40 (1964), 104-125.

(26.) Zie voor Luik J. Stiennon, LML 1967, 96-97; voor Leuven J. Scharpé, in: Van Vicus Artium tot Nieuwbouw, 550 jaar Faculteitsgeschiedenis, Catalogus van de tentoonstelling (Leuven, Acco, 1975), 179. Tevoren al in Brussel (C. Backvis, IHE, blz. XCI-XCV) en Gent.

(27.) J. Mullie 1940 en 1957; W. Couvreur 1945/49, 154-155; S. Pop 1950, 1101-1119; M.A. Nauwelaerts 1959, 174; R.-A. Blondeau 1974, 367-368. - Zie voorts W.A. Grootaers en Dries Van Coillie, Proeve eener bibliographie van de missionarissen van Scheut (Bijvoegsel aan Kerk en Missie 19, 1). Brussel 1939: rubriek Taalkunde in het register blz. 113-114; Aanvullingen en verbeteringen, 1939-1941. - P. Serruys, Philologie et linguistique dans les études sinologiques. Monumenta Serica 8 (1943), 167-219, inz. 169-171. - P. Yang Fu-mien, The Catholic Missionary Contribution to the Study of Chinese Dialects. Orbis 9 (1960), 158-185, inz. 169-172 en 182-184. - Speciaal over W.A. Grootaers: T. Sibata, in Wetenschappelijke Tijdingen 36 (1977), 47-52; H. Draye, in Onoma 21 (1977), 577-580; enz.

(28.) G. van Bulck, Les recherches linguistiques au Congo belge. Résultats acquis, nouvelles enquêtes à entreprendre (Institut Royal Colonial Belge, Mémoires, 16. Bruxelles 1948), 120-133 en passim. Voorts W. Couvreur 1945/49, 155; S. Pop 1590, 1083-1090; G. van Bulck 1962 en 1963; A. De Rop, CRD 96-105. - Vgl. o.m. de tijdschriften Aequatoria en Kongo-Overzee, opgericht door Hulstaert en Boelaert, resp. door Burssens.

[p. 160]

zicht te geven in aspecten van de taalwetenschap in 't algemeen, zoals beschrijving en interpretatie van taalstructuren, of van ruimtelijke en sociale variaties in taalsystemen. Aan Vlaamse zijde is de toponymie en antroponymie tot hoge bloei gekomen dank zij de methodisch geconcipieerde publikaties van Jan Lindemans (Opwijk 1888 - Laken 1963) en de organisatorisch-stimulerende werkzaamheid van Hendrik Jozef van de Wijer (Budingen 1883 - Leuven 1968), stichter van het Leuvens Instituut voor Naamkunde en het Internationaal Centrum voor Onomastiek - met respectieve tijdschriften en reeksen - waaraan de taalgrens-specialist Henri Draye zijn beste krachten is blijven wijden^(29.). Het systematisch dialectonderzoek werd te Leuven ingericht en geleid door Ludovic Grootaers (Tongeren 1885 - Heverlee 1956) en ten dele voortgezet door de neerlandicus J. Louis Pauwels; te Gent, door Edgard Blancquaert (Opdorp 1894 - Mariakerke 1964), initiator van de ‘Reeks Nederlands(ch)e Dialect-atlassen’ die door Willem Pée werd voortgezet^(30.). Te Brussel heeft Adolf van Loey, opvolger van Vercoullies leerling Willem Duflou (Gent 1869 - Elsene 1939), de kennis van de Nederlandse historische grammatica aanzienlijk verrijkt en o.m. gezorgd voor een nieuwe Middelnederlandse spraakkunst (I. 1948, ⁸1976; II. 1949, ⁷1976) met bijzondere aandacht voor de dialectische verscheidenheid in klank- en vormleer^(31.).

4.4. Aan Waalse zijde worden naamkunde en dialectologie, naar het voorbeeld van Feller en Haust, doorgaans niet gescheiden maar gezamenlijk beoefend. De naamkundige publikaties, zoals die van Jules Vannérus (Diekirch 1874 - Brussel 1970) en vooral Jules Herbillon, zijn hoofdzakelijk historisch georiënteerd en voorzien van onvergankelijke materiaalverzamelingen; repertoria van familienamen werden door Omer Jodogne opgesteld. De dialectologische produktie is zeer omvattend en gevarieerd, met leidinggevende onderzoekers als Élisée Legros (Jalhay 1910 - Luik 1970) en Louis Remacle, die er tevens in geslaagd zijn de uitgave van de lang voorbereide ‘Atlas linguistique de la Wallonie’ op gang te brengen (1953 e.v.). De Brusselse bibliothecaris Auguste Vincent (Oudergem 1879 - Ukkel 1962), gediplomeerd classicus zoals Haust en Legros, bezat de gave om in een meesterlijk gecomprimeerde vorm toch inhoudelijk essentiële etymologische repertoria over de plaatsnamen (1927, 1947) en de familienamen (1952) in België, daarenboven zelfs een standaardwerk over de toponymie van Frankrijk (1937) samen te stellen^(32.). In 1950

(29.) H. Draye 1944 en 1949, 20-22; M. Gysseling, GNT 271-281; - bibliografieën over Nederlandse naamkunde resp. dialectstudie in CTD I en volgende jaargangen.

(30.) L. Grootaers 1926, 1937, 1956; E. Blancquaert, CTD 226-243, WLG 137-150 en Id. 1948; W. Pée 1935; J.L. Pauwels 1941, 17-20; H. Draye 1949, 19-20; S. Pop 1950, 795-800; J. Goossens 1970, 228-231 en Id., GNT 294-296.

(31.) J.L. Pauwels 1941, 26-27; A. van Loey 1948, 121-124 en Id. 1974; C.B. van Haeringen 1960, passim.

(32.) L. Remacle, WPH 185-190; S. Pop 1950, 56-75; - uitvoerige kritische bibliografie over de Waalse filologie in CTD I en volgende jaargangen.

[p. 161]

publiceerde de Roemeen Sever Pop (Poiana 1901 - Herent 1961) als visiting professor te Leuven een tweedelig compendium over de geschiedenis van de dialectologie en de methoden van taalenquêtes in de Romaanse en andere taalgebieden binnen en buiten Europa (S. Pop 1950). Het jaar daarop stichtte hij het ‘Centre International de Dialectologie générale’ en in 1952 het tijdschrift Orbis, waarvan de redactie sinds 1962 door de classicus-oriëntalist Albert J. Van Windekens wordt waargenomen.

De filologische opleiding was blijkbaar efficiënt genoeg om naast of samen met de dialectologie en naamkunde nog de vele andere vormen van taalonderzoek, binnen of buiten de gevolgde diplomarichting, aan te leren en door persoonlijk werk te helpen bevorderen. Daarvan getuigen de gevarieerde publikaties van Eugène Ulrix (Tongeren 1878 - ald. 1936) - de eerste Vlaamse romanist, uit de school van Wilmotte - en van zijn opvolgers of latere vakgenoten Maurice Delbouille, Louis Michel (Bagimont 1906 - Aalst 1944), Guy De Poerck, Albert Henry, Louis Mourin, Jacques Pohl, Joseph (Joe) Larochette, Maurice Piron, Willy Bal.

Met hun generatie komt de romanistiek in België tot volle ontplooiing, uitdeinend over de hele Romania en inhoudelijk zich vertakkend naar verlerlei aspecten van taal en grammatica. Na de vlotte comparatistische inleiding (1947) van Pierre Groult (Lessen 1895 - Leuven 1968) wordt voortgewerkt aan de verfijning van het historisch en vergelijkend onderzoek, vooral op morfologisch gebied, maar daarnaast gaat de belangstelling ook naar taalsociologie en -psychologie (later socio- en psycholinguïstiek), naar bilinguïsme, beschrijvende syntaxis en stilistiek, fonologie en functionele grammatica en problemen uit de algemene linguïstiek^(33.). De normatieve grammatica bereikt een hoogtepunt in het werk van Maurice Grevisse (Rulles 1895 - Jolimont, Haine-Saint-Paul, 1980) en is handig opgesteld in het woordenboek van Joseph Hanse (1949).

4.5. Met een germanistische opleiding is men eveneens vele kanten uitgegaan, soms ook naar de afrikanistiek (A. Burssens), of de etnologie (F. Olbrechts). Binnen de taalgroep vond George Meir (Antwerpen 1900 - ald. 1944) de weg naar de scandinavistiek en kwam G. Gustaaf A.E. Scheurweghs (Schilde 1904 - ald. 1965) er toe om over de Engelse syntaxis nog een nieuw handboek samen te stellen dat te London zelf een internationaal erkende uitgever kon vinden (Longmans 1959, in hetzelfde jaar nog een tweede verbeterde

(33.) G. De Poerck e.a., WLG 93-119; J. Stiennon, LML 1967, 87-92; F. Pirot, WPH 164-167; vooral M. Wilmet, J. De Kock en L. Mourin, LRB 826-907.

[p. 162]

druk). De Gentse anglist Georges Ch. Van Langenhove (Lokeren 1892 - Gent 1943) trok als indogermanist de aandacht met zijn oorspronkelijke ‘Linguistische studiën’ (1936-1946). De Brusselse anglist Eric Buyssens is tevens een meester in de theorie en praktijk van de functionele linguïstiek in 't algemeen, met een klare kijk op de universele vraagstukken van de synchronie en de ermee complementaire diachronie^(34.).

5. In 1963 publiceerde zijn collega, de indo-europeanist Maurice Leroy, een werk van blijvende waarde over de grote stromingen in de moderne linguïstiek, dat een heldere en kritische analyse en syntese geeft van de ontwikkeling der methoden en ideeën en dat in verschillende uitgaven en vertalingen een wereldwijde verspreiding heeft gevonden. Sindsdien heeft zich in de taalwetenschap een explosie voorgedaan, waarvan de verblindende kracht blijft nawerken zodat de gevolgen nog niet in hun geheel te overzien zijn. De massale aangroei van de studentenbevolking dwong tot een uitbreiding van het wetenschappelijk personeel en vandaar tot een grotere differentiëring in het onderzoek. Men vond al direct een uitweg in de generatieve theorie en beschrijvingsmethode van Noam A. Chomsky, die op het gunstigste moment verscheen om onmiddellijk - ook buiten de linguïstiek - een ongehoorde weerklank te vinden. Op slag werden daardoor nieuwe vergezichten geopend voor een ambitieuze universele grammatica, waarvan de geformaliseerde beregelingstechniek soms zelfs de illusie ging wekken dat ze puur historische taalveranderingen oorzakelijk kon verklaren. De actualiteit ervan was echter zo ogenblikkelijk dat vernieuwingen zich snel opdrongen en dat spoedig ook andere richtingen werden ingeslagen. Die ingrijpende veranderingen der laatste twee decennia worden in ons land ten dele ook met participerende en kritische bijdragen eventueel mede door filosofen^(35.) op de voet gevolgd: van de generatieve grammatica en semantiek naar de linguïstische pragmatiek, vergezeld van een reeks meer specifieke ontwikkelingen in tekstlinguïstiek en valentiegrammatica, socio-, psycho- en neurolinguïstiek; studie van taalverwerving, diglossie en meertaligheid; typologie en contrastieve grammatica; toegepaste, mathematische, kwantitatieve en differentiële taalkunde; taalact- en dialoogstudie; - een lukrake opsomming die toch enig idee kan geven van de veelheid en verscheidenheid der opvattingen en standpunten waarmee de linguïst thans wordt geconfronteerd. Verschillende facetten van taalstudie zijn zo door het groter aantal

(34.) Over Van Langenhove en Meir o.m. WLG 121 (W. Couvreur), 192 (F. de Backer) en 208-210 (R. Derolez). Over Buyssens: A. van Loey 1948, 119-120 en 126; W. Couvreur 1945/49, 153; M. Wilmet, LRB 851.

(35.) Vgl. al in 1967 de uitstekende bijdrage van W.A. de Pater, Linguïstiek: de wetenschap van het taalteken. Een overzicht. Tijdschrift voor Filosofie 29, 585-642. - Voorts H. Parret, Filosofie en taalwetenschap. Assen, Van Gorcum, 1979.

[p. 163]

beoefenaars tot een groter aantal afzonderlijke disciplines aan 't uitgroeien. De toekomst zal vanzelf het verbalisme als een consumptieartikel laten verdwijnen en alleen het essentiële uit theorieën en instrumentaria overhouden. Samenvattend constateren we dat nu naast en soms door elkaar zowel de taal in 't algemeen als zowat elke taal in 't bijzonder in haar verschillende elementen, functies en structuren beschreven en onderzocht wordt volgens verschillende theorieën en modellen, met of zonder formaliseringstechnieken of computerbewerkingen. Voorzover de nieuwere inzichten en hulpmiddelen er wezenlijk kunnen toe bijdragen wordt daarvan ook gebruik gemaakt in de dialectologische, naamkundige en taalhistorische onderzoekingen die naast andere traditionele richtingen op beproefde wijze worden voortgezet en met fundamentele aanwinsten gestadig vorderingen maken. We denken o.m. voor het Nederlands aan de monumentale basiswerken en tekstedities, bezorgd door Maurits Gysseling.

De scherpe scheiding tussen de meer recente vormen van linguïstiek en de ‘taalkunde B.C.’ (= before Chomsky) is de zoveelste herhaling van een generatieconflict, dat intussen al weer voorbijgestreefd is en pas op zijn juiste waarde zal te beoordelen zijn in het ruimere perspectief van de linguïstische historiografie. Dit is - merkwaardig genoeg - een van de jongste vernieuwingen, die weer voldoet aan de blijvende noodzaak om door bezinning op de verdiensten en tekortkomingen van de voorgangers efficiënte vooruitgang te kunnen maken. Mijn taak was zo omvattend en de toegemeten tijd zo beperkt, dat in dit noodgedwongen oppervlakkige en onvolledige overzicht slechts elementen en bibliografische hulpmiddelen voor een grondiger onderzoek, in de nieuwe historiografische optiek, konden bijeengebracht worden^(36.).

(36.) Het streven naar een kunstmatige wereldtaal heeft ook in België aanleiding gegeven tot enkele experimenten, waarover summiere inlichtingen te vinden zijn in het boek van de Franse reumatoloog M. Monnerot-Dumaine: Précis d'interlinguistique générale et spéciale (Paris, Librairie Maloine, 1960), 164 e.v., s.vv. Altuta, Auxil, Ilo, Lingua European, Lugar, Mez-Voio, Mondik, Nal Bino, Verbo Steno.

[p. 164]

Bibliografische aantekeningen

Meestal volgen hier slechts verwijzingen naar de benedengenoemde retrospectieve overzichten. Zij moeten vanzelfsprekend aangevuld worden met de bio-bibliografische litteratuur die voor de respectieve personen meer in het bijzonder te vinden is in vakbibliografieën en algemene referentiewerken, de Biographie Nationale en het Nationaal Biografisch Woordenboek, de afzonderlijke feestbundels, de tijdschriften c.q. jaar- en gedenkboeken van universiteiten, academiën en andere geleerde genootschappen (inz. levensberichten).

⁺

+ [Redactie: De bibliografische aantekeningen zijn als noten aan de tekst toegevoegd.]

[p. 167]

Lijst van retrospectieve overzichten betreffende de taalkunde in Belgie.

1. Gezamenlijk verschenen overzichten, met gebruikte sigels.

CRD: Communications et Rapports du Premier Congrès International de Dialectologie générale, Louvain-Bruxelles 1960, t. 4 (Louvain, Centre International de Dialectologie générale, 1965): H. Brutin, Les premières revues de dialectologie romane en Belgique, 76-84; E. Legros, La dialectologie wallonne, 198-205; J.L. Pauwels, Rapport sur la dialectologie néerlandaise, 233-236; - vgl. ook ibid., A. De Rop, Les missionnaires et les langues du Congo, 96-105; J. Van Roey, L'activité linguistique à l'Université Lovanium de Léopoldville, 272-276.

CTD: Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie / Bulletin de la Commission Royale de Toponymie et Dialecto-

[p. 168]

logie 1 (1927): J. Feller, Toponymie wallonne, Initiation historique et bibliographique, 24-55; J. Haust, La dialectologie wallonne, 57-87; E. Blancquaert, Historisch overzicht van de Vlaamsche dialectologie tot en met 1925, 226-243. - Vgl. ook de jubileumvieringen in jaarg. 25 (1951), met overzichten over de Waalse dialectologie 1926-1951 (door J. Herbillon, 63-71) en de Nederlandse toponymie en dialectologie (door L. Grootaers, 72-84); jrg. 50 (1976), met overzichten over de naamkunde (door H. Draye, 55-72) en de Waalse dialectologie (door A. Goosse, 73-85).

GNT: Geschiedenis van de Nederlandse taalkunde, red. D.M. Bakker en G.R.W. Dibbets (Den Bosch, Malmberg, 1977): M. Gysseling, Geschiedenis van de plaats- en persoonsnaamkunde, 271-281; J. Goossens, Geschiedenis van de Nederlandse dialectstudie, 285-311.

HBC: Histoire de la Belgique contemporaine 1830-1914, III (Bruxelles, A. Dewit, 1930): A. Roersch, Philologie classique, 187-197; Id., La philologie orientale, 198-205; F. Desonay, La philologie romane, 206-219; H. de Vocht, La philologie germanique, 220-230; Id., Histoire de l'étude de l'humanisme, 231-238; Bibliographie, 239-241.

IHE: Liber memoralis de l'Institut des Hautes Études de Belgique fondé en 1894, red. A. Despy-Meyer & P. Goffin (Bruxelles 1976): M. Leroy, Linguistique - Philologie classique et orientale, blz. LXXII-LXXIII (inz. over gastcolleges); C. Backvis, Langues et littératures slaves, blz. XCI-XCV; A. Theodorides, L'égyptologie, blz. CV-CVII; A. Finet, L'assyriologie, blz. CVII-CVIII.

IOL: Universitas Catholica Lovaniensis. Trentième anniversaire de l'Institut Orientaliste - Dertig jaar Instituut voor Oriëntalistiek 1 februari 1966 (Leuven 1966): bijdragen van J. Vergote (3-8), J. Ryckmans (30-37), vooral G. Ryckmans, De oriëntalistiek te Leuven vóór 1936 (9-29) met verdere bibliografische verwijzingen; voorts Lijst der gediplomeerden in de Oriëntalistiek (57-63), Bibliothèque du Muséon (65-69). - Ten dele overgenomen uit Le Muséon 79 (1966) en ook in verkorte vorm verschenen in Lovaniensia, mei 1966, evenals in Jaarboek Kath. Univ. Leuven 95 (1964-1966), 2 [Leuven 1980], 765-777.

KVA 1911: Koninklijke Vlaamsche Academie. Gedenkboek van de feestviering van haar 25-jarig bestaan 1886-1911 (Gent, A. Siffer, 1911): C. Lecoutere, Middelnederlandsche en Germaansche philologie, 107-143; J. Muyldermans, Nieuwere taal en letterkunde, 145-176; Is. Teirlinck, Dialectstudie en Vak- en Kunstwoordenboeken, 205-219; A. de Ceuleneer, Aardrijkskunde, geschiedenis en kunst, 221-255 (inz. 229-233, over naamkunde en geplande ‘Nomina geographica Belgica’); voorts verslagen over volkskunde, de Vlaamse Beweging, het onderwijs.

KVA 1936: Kon. Vl. Acad. Gedenkboek van haar 50-jarig jubileum 1886-1936 (Ledeberg/Gent, Erasmus, s.d.): verslagen over de werkzaamheden (1911-1936) op het gebied van het Middelnederlands (J. Van Mierlo, 185-255), de nieuwere taal- en letterkunde (J. Salsmans, 257-265), geschiedenis (L. Willems, 267-274) en onderwijs (J. Jacobs, 275-291).

LML 1869: Liber Memorialis. L'Université de Liége depuis sa fondation, par A. Le Roy (Liége, Carmanne).

[p. 169]

LML 1936: Liber Memorialis. L'Université de Liége de 1867 à 1935, red. L. Halkin, I. Faculté de Philosophie et Lettres, Faculté de Droit (Liége, Rectorat de l'Univ., 1936): Introduction par P. Harsin, 1-88 (Annexes, 89-190); voorts bio-bibliografische notities.

LML 1967: Id. de 1936 à 1966, red. R. Demoulin, I. Notices historiques (Liège, Rectorat de l'Univ., 1967): J. Stiennon, La Faculté de philosophie et lettres, 81-100; B. van de Walle, L'Institut supérieur d'histoire et de littératures orientales, 105-107. - II. Notices biographiques (Liège 1967).

LRB: La linguistique romane en Belgique (1945-1974). Revue belge de philologie et d'histoire 53 (1975), 826-907: M. Wilmet, La linguistique française, 827-864; J. De Kock, La linguistique espagnole, 865-883; L. Mourin, La linguistique romane, 884-907.

MSB: Le mouvement scientifique en Belgique 1830-1905, II (Bruxelles, Société belge de Librairie (O. Schepens), 1908): A. Roersch, La philologie classique, 185-207; V. Chauvin, La philologie orientale, 208-219; A. Doutrepont, La philologie romane, 220-232; C. Lecoutere, La philologie germanique, 233-259.

VB: Vlaamsch België sedert 1830. Studiën en schetsen bijeengebracht door het algemeen bestuur van het Willems-fonds ter gelegenheid van het jubeljaar 1905, dl. V (Gent, A. Hoste, 1911): J. Vercoullie, Het hooger onderwijs, 193-207; M. Basse, De Germaansche philologie, 209-235.

WLG: Zestig jaren onderwijs en wetenschap aan de Faculteit van de Wijsbegeerte en Letteren der Rijksuniversiteit te Gent (RUG, Werken uitg. Fac. Wijsb. Lett. 114. Brugge 1952): P. Lambrechts, De wet van 1890-1891 op het hoger onderwijs en haar geestelijke achtergrond, 9-26; R. Van Pottelbergh, Klassieke philologie, 64-73 (met lijst van proefschriften, door S. De Laet, 74-86); G. De Poerck, Romaanse philologie, 87-101 (aansluitend bio-bibliografieën, lijst van verhandelingen enz., 102-119); W. Couvreur, Algemene taalkunde, Indogermanistiek en Oudgermanistiek, 120-123; P. De Keyser en E. Blancquaert, Zestig jaar Nederlandse taalkunde aan de Universiteit te Gent (1890-1950), 124-156 (inclus. lijsten van verhandelingen); F. de Backer, De Anglistiek, 189-193; R. Foncke en H. Uyttersprot, Duitse filologie 1890-1951, 194-203; R. Derolez, De Scandinavistiek 1893-1951, 204-211.

WPH: La Wallonie. Le pays et les hommes. Lettres-Arts-Culture, dir. R. Lejeune et J. Stiennon, III. De 1918 à nos jours (La Renaissance du livre, 1979): inz. F. Pirot, L'histoire littéraire et la philologie, 159-171 (met verdere verwijzingen); L. Remacle, L'‘Atlas linguistique de la Wallonie’, 185-190; L. Warnant, La Société de langue et de littérature wallonnes, 237-242.

In andere verzamelwerken of gedenkboeken verscheen slechts één soortgelijke bijdrage (zie hierbeneden o.m. R.-A. Blondeau 1974, É. Boisacq-M. Wilmotte 1933, M.A. Nauwelaerts 1959, L. Roersch 1875, P. Thomas 1922), of ontbreken dergelijke taalkundige overzichten, zoals b.v. in:

Cinquante ans de Liberté, 1-4. Bruxelles, Weissenbruch, 1881-1882: wel over onderwijs (in deel 1) en letterkunde (deel 4). - La Nation Belge 1830-1905. Conférences

[p. 170]

jubilaires... Liége-Bruxelles (s.d.): M. Wilmotte Les sciences morales en Belgique, 399-416 (zowel over geschiedenis als over filologie). - La Patrie Belge (1830-1905), dir. E. Rossel. Bruxelles, Le Soir, 1905: Philologie, 252-253 (10 regels). - La Patrie Belge (1830-1930). Bruxelles, Le Soir, 1930: o.m. letterkunde, volkskunde. - La Belgique Centenaire. Encyclopédie nationale 1830-1930, dir. R. Lyr. Bruxelles, Les Editions Nationales, 1930: La philologie, 394-396 (summier). - Livre d'or du centenaire de l'indépendance belge. Bruxelles-Anvers 1930-1931: korte bijdragen over de universiteiten, het onderwijs, archeologie en volkskunde, geschiedenis (inclus. toponymie: J. Cuvelier, blz. 217) en letterkunde.

Académie royale de Belgique: Centième anniversaire de fondation (1772-1872). Bruxelles 1872: in deel 1, verslagen over de Classe des Lettres door J.-J. Thonissen (III + 304 blz.) en over de Commissie voor publikatie van Middelnederlandse teksten, door F.-A. Snellaert (13 blz.). - Zie naar aanleiding van de 150e verjaardag: P. Thomas 1922 (hierbeneden). - J. Lavalleye, Esquisse historique (Publications du deuxième centenaire, 1). Bruxelles 1973: over de jaren 1772-1972. - Florilège des sciences en Belgique pendant le XIXe siècle et le début du XXe. Bruxelles 1968: betreft alleen de Classe des Sciences.

L'Université de Bruxelles 1834-1884, red. L. Vanderkindere (Bruxelles 1884). - Id. 1884-1909, red. Comte Goblet d'Alviella (Bruxelles 1909: Faculté de philosophie et lettres, 51-66). - Id. 1909-1934 (Bruxelles 1934: L. Leclère, Faculté de philosophie et lettres, 59-69). - Ten dele met bio-bibliografische notities. Université de Gand. Liber memorialis (Gand 1913). - Rijksuniversiteit te Gent. Liber memorialis 1913-1960, red. Th. Luykx (Gent 1960). - Telkens met bio-bibliografische notities over de afzonderlijke hoogleraren.

De Universiteit te Leuven 1425-1975. Leuven 1976 (De Faculteit van de Letteren en Wijsbegeerte en haar instituten, 360-370). - Zie vooral de reeks Academische bibliografieën, beginnend met: Bibliographie Académique [1834-1879] (Louvain 1880), tot: Bibliographia Academica XVI. 1978-1979 (Leuven 1981).

2. Afzonderlijke overzichten betreffende de taalkunde in België.

E. Blancquaert 1947/48: Huidige stand en toekomst van de Nederlandse taalkunde. Tijdschrift voor levende talen / Revue des langues vivantes 13 (1947), 209-218; 14 (1948), 368-371.

E. Blancquaert 1948: Na meer dan 25 jaar dialect-onderzoek op het terrein (Kon. Vlaamse Academie v. Taal- en Lett. III. 28). Tongeren, G. Michiels.

E. Blancquaert 1952: Les atlas régionaux de la Belgique flamande et des Pays-Bas depuis 1949. Orbis 1, 392-398. Zie ook Id., CTD 226-243 en WLG 124-156 (hierboven genoemd).

R.-A. Blondeau 1974: Taalkunde [in de 19e en 20e eeuw]. In: Twintig eeuwen Vlaanderen, red. M. Lamberty e.a., 12 (Hasselt, Heideland-Orbis), 358-368.

É. Boisacq - M. Wilmotte 1933: Philologie. In: Encyclopédie belge (Bruxelles, La Renaissance du Livre), 515-524, deel uitmakend van ‘Chapitre XIV. Notre vie scientifique. Tableau des sciences morales’.

J. Bols 1910: Schets eener geschiedenis der Zuidnederlandsche Maatschappij van Taalkunde van 1870 tot 1910. Verslagen en Meded. Kon. Vla. Academie voor Taal- en Letterkunde, 979-1020. - Zie voorts G. Degroote, in: Handelingen Zuidned. Maatsch. 24 (1970) 1, blz. XIII-XXV, met verdere litteratuur.

[p. 171]

Concours décennal de philologie. Rapport du Jury: 1e période 1880-1889, Moniteur Belge / Staatsblad 30-06-1890, blz. 1848-1850 (secr. M. Wilmotte); 2e période 1890-1899, Ibid. 5-12-1900, blz. 5471-5475 (secr. L. de la Vallée Poussin); 3e période 1900-1909, Ibid. 11-01-1911, blz. 249-253 (secr. H. Grégoire); 4e période 1910-1919, Ibid. 26-10-1922, blz. 7342-7348 (secr. H. Grégoire); 5e période 1920-1929, Ibid. 13-03-1930 en 9/10-02-1931 (zonder verslag). - Concours décennal de philologie moderne et de linguistique / Tienjaarlijks(ch)e wedstrijd...: le periode 1930-1939, Ibid. 16-07-1942, blz. 4476-4490 (secr. A. van Loey); 2e periode 1940-1949, Ibid. 2-10-1954, blz. 7060-7069 (secr. P. De Keyser).

J. Coppens 1938: L'orientalisme en Belgique. Bruxelles, Lesigne. - Vgl. Wetenschap in Vlaanderen 4 (1938/39), 102-106.

J. Coppens 1963: Nederlandse hoogleraren aan de Leuvense Universiteit vooral sinds 1834. Dietsche Warande en Belfort 108, 404-420.

J. Coppens 1971: Nederlandse hoogleraren in de theologie bij de heropgerichte Leuvense Universiteit. Wetenschappelijke Tijdingen 30, 1-12 (mede in: Folia Lovaniensia, 14. Leuven 1971). Bovendien verschillende overzichten over de geschiedenis van de bijbelwetenschap en van de Theologische faculteit te Leuven (1932, 1941, 1953). Zie meer bepaald daarover: Le V^e centenaire de la Faculté de Théologie de l'Université de Louvain, 1432-1932. Liber memorialis. Bruges 1932 (inz. G. Ryckmans, Les langues orientales, 101-117); mede in Ephemerides Theologicae Lovanienses 9 (1932) - 10 (1933). Nadien F. Neirynck (ed.), De Theologische Faculteit 1919-1969 (Annua Nuntia Lovaniensia 17. Leuven 1970); over de jaren 1962-1970: J. Coppens, in Annua Nuntia Lovaniensia 24 (Leuven 1980).

W. Couvreur 1945/49: Belgian War-time Linguistics. Acta Linguistica (Copenhague) 5, 153-156. Zie ook Id., WLG 120-123 (hierboven genoemd).

K. De Flou 1884/87: Schets eener geschiedenis der Nederlandsche taal en der taalstudie in de Nederlanden. Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle 6 (1884) - 9 (1887), betreft de periode vóór 1830.

M. Delbouille - R. Massart 1950: L'école liégeoise de philologie romane. Maurice Wilmotte, ses collègues et leurs disciples. Bulletin de l'Association des Amis de l'Université de Liège 22, 53-83.

H. Delehaye 1959: A travers trois siècles. L'oeuvre des Bollandistes, 1615-1915 (Subsidia hagiographica 13A). Bruxelles 1920, ^21959.

M. De Smedt 1979: Uit de voorgeschiedenis van het WNT. Handelingen Kon. Zuidnederl. Maatschappij v. Taal- en Lett. en Gesch. 33, 109-130.

G.A.R. de Smet 1979: Sprachgermanistik in Belgien 1945-1979. Deutsche Sprache 7, 326-345.

C.G.N. de Vooys 1943: Geschiedenis van de Nederlandse taal in hoofdtrekken geschetst, 3e druk (Antwerpen, De Sikkel - Groningen, J.B. Wolters), 160-169, 178-181 en passim. Ook latere uitgaven (^51952) en herdrukken (1975).

W. De Vreese 1904: Taalstudie in Vlaanderen in de 19de eeuw. Neerlandia 8, 86-88 (Vlaanderen-nummer).

[p. 172]

G. Dossin - R. Fohalle 1933: Le Xe anniversaire de l'Institut supérieur d'histoire et de littératures orientales. Bulletin trim. de l'Association des Amis de l'Université de Liège 5, 74-86.

G. Doutrepont 1916: Les études romanes en Belgique, 1900-1914. Journal des Savants, n.s. 14, 347-358, 406-420.

H. Draye 1944: Twintig jaar toponymisch onderzoek in Vlaanderen. In: Feestbundel H.J. van de Wijer 1 (Leuven), 61-118; ook in Mededeelingen Vla. Top. Ver. Leuven 19 (1943), 1-58.

H. Draye 1948: Les études onomastiques en Flandre pendant les années 1939-1946. Onomastica 2 (Lyon-Paris), 259-284.

H. Draye 1949: Vijftig jaar Germanistiek te Leuven. Leuvense Bijdragen (Bijblad) 39, 1-33.

H. Draye 1976: Entwicklung und Stand der Ortsnamenforschung in Flandern. Linguistische Studien, Reihe A. Arbeitsberichte 30 (Berlin), 153-165. Zie ook Id., CTD 50 (1976), 55-72, hierboven genoemd, en bovendien verschillende overzichten over de studie van taalgrens en kolonisatie (1938, 1942, 1956, 1973) en over de werkzaamheden van het Leuvens Instituut voor Naamkunde (1954, 1969, 1977).

W. Duflou 1910/11: L'enseignement de la philologie néerlandaise. Revue de l'Université de Bruxelles 16, 349-369 (inaugurele rede).

P. Faider 1939: Belgium latinum. Essai sur l'usage et l'étude de la langue latine en Belgique des origines à nos jours. Per lo studio e l'uso del latino 1 (Istituto di Studi Romani), 12-30.

J. Feller 1912: Rapport sur la philologie wallonne. In: Notes de philologie wallonne (Liège-Paris), 34-42. Zie ook id., CTD 24-55 (hierboven genoemd).

A. Goosse 1957: L'Atlas linguistique de la Wallonie. Revue belge de philologie et d'histoire 35, 176-195.

A. Goosse 1976: Les cent vingt ans de la Société de Langue et de Littérature wallonnes. Bulletin de l'Académie royale de Langue et de Littérature françaises 54, 250-255. Zie ook Id., CTD 50 (1976), 73-85, hierboven genoemd.

J. Goossens 1968a: Niederländische Mundartwörterbücher in Belgien. In: Wortgeographie und Gesellschaft, hrsg. W. Mitzka (Berlin, W. de Gruyter), 131-145.

J. Goossens 1968b: Zur Geschichte der niederländischen Dialektologie. In: Germanische Dialektologie. Festschrift für W. Mitzka (Zeitschrift für Mundartforschung, Beihefte N.F. 5. Wiesbaden, F. Steiner), 180-208.

J. Goossens 1970: Inleiding tot de Nederlandse dialectologie. CTD jaarg. 44, 105-273 (geschiedenis: 201 e.v.). Afzonderlijk: Tongeren, G. Michiels, 1972. Zie ook Id., GNT 285-311 (hierboven genoemd).

L. Grootaers 1926: Geschiedenis van het Zuid-Nederlandsch dialectonderzoek. In: L. Grootaers - G.G. Kloeke, Handleiding bij het Noord- en Zuid-Nederlandsch dialectonderzoek ('s-Gravenhage, M. Nijhoff), 27-56. Zie tevoren Id., in Dietsche Warande en Belfort 1921, 49-62; Leuvensche Bijdragen 1921, 97-112 en 1922 (Bijblad), 77-86.

L. Grootaers 1932: De taal der Vlamingen. In: Vlaanderen door de eeuwen heen, 2e druk, red. J. Denucé - J.A. Goris, 2 (Amsterdam-Brussel), 1-37;

[p. 173]

vgl. ^31951, red. M. Lamberty - R.F. Lissens, deel 1, 335-362, inz. 351-362.

L. Grootaers 1935: Het Zuidnederlandsch dialectonderzoek te Leuven sedert den oorlog. Leuvensche Bijdragen (Bijblad) 27, 61-69.

L. Grootaers 1937: De werkzaamheden van de Koninklijke Vlaamsche Academie op het gebied der Nederlandsche dialectstudie. Verslagen en Meded. Kon. Vla. Academie v. Taal- en Lett., 303-315. Afzonderlijk Leuven 1937.

L. Grootaers 1956: Vijfentwintig jaar dialectologie. Bijdragen en Mededelingen der Dialectencommissie van de Kon. Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam 16, 5-14. Zie ook Id., CTD 25 (1951), 72-84 en C.P.F. Lecoutere-L. Grootaers, Inleiding tot de taalkunde en tot de geschiedenis van het Nederlands. Leuven, De Vlaamse Drukkerij - Groningen, J.B. Wolters, ^61948, herdruk 1959.

J. Herbillon 1958: Les vingt-cinq ans des Amis de nos Dialectes (1932-1957). Les Dialectes belgo-romans 15, 89-103. Zie ook Id., CTD 25 (1951), 63-71, hierboven genoemd.

M. Hoebeke 1975: Netherlandic dialectology today. Michigan Germanic Studies 1, 47-67.

O. Jodogne 1939: Etat présent des études anthroponymiques en Belgique romane. Actes et mémoires du 1^er Congrès international de toponymie et d'anthroponymie (Paris), 136-141.

O. Jodogne 1967: Maurice Wilmotte et ses travaux de dialectologie wallonne (d'après ses lettres à Gaston Paris). CTD jrg. 41, 57-80.

J. Leenen 1952: Een kwarteeuw wetenschappelijk onderzoek in België. De Nederlandse dialektstudie. Taal en Tongval 4, 97-100.

É. Legros 1953: L'Atlas linguistique de la Wallonie. La Vie wallonne 27, 245-260, 326.

É. Legros 1956: Les cent ans de la ‘Société de Langue et de Littérature wallonnes’. La Vie wallonne 30, 181-194.

É. Legros 1958: La fondation de la ‘Société liégeoise de Littérature wallonne’ et le rôle de celle-ci de 1856 à 1897. Orbis 7, 220-238. Zie ook Id., CRD 198-205 (hierboven genoemd).

M. Leroy 1976: La philologie en Belgique aux environs de 1874. Revue belge de philologie et d'histoire 54, 421-426. Zie ook Id., in IHE (hierboven genoemd).

J. Mansion 1922: De huidige stand van het toponymisch onderzoek vooral in België. Leuvensche Bijdragen 14, 15-32.

R. Maréchal 1972: Histoire de l'enseignement et de la méthodologie des langues vivantes en Belgique des origines au début du XXe siècle. Enseignement secondaire officiel. Paris, Didier.

J. Moors 1946: De Nederlandse taalkunde 1940-1944. De Vlaamsche Gids 30, 113-124.

J. Mullie 1940: De studie van het Chineesch in de Congregatie van Scheut. Wetenschappelijke Tijdingen 5, 193-200.

J. Mullie 1957: De bedrijvigheid van de Vlaamse missionarissen op het gebied der mongolistiek (Meded. Kon. Vlaamse Academie... van België, Klasse der Letteren, 19.5). Brussel, Paleis der Academiën.

[p. 174]

P. Naster 1978: De assyriologie aan de Universiteit te Leuven. Akkadica 6, 8-16.

M.A. Nauwelaerts 1959: De taalkundigen. In: Flandria Nostra. Ons land en ons volk, zijn standen en beroepen door de tijden heen, red. J.L. Broeckx e.a., 3 (Antwerpen-Brussel, Standaard), 159-185.

H. Parret - R. van de Velde 1980: Structuralism in Belgium and in the Netherlands. Semiotica 29, 145-174 (haast uitsluitend over Nederland).

J.L. Pauwels 1941: Een halve eeuw Nederlandsche taalkunde in Vlaanderen (1890-1940). In: Het Boek in Vlaanderen, 5-62. Zie ook Id., CRD 233-236 (hierboven genoemd).

W. Pée 1935: La géographie linguistique néerlandaise. Revue belge de philologie et d'histoire 14, 1005-1031.

W. Pée 1939: Dialectonderzoek in West- en Frans-Vlaanderen. In: Album Philologum voor Th. Baader (Tilburg, J.H.A. Beuken), 73-92. Zie ook zijn ‘Woord vooraf’ in het Woordenboek van de Vlaamse dialekten, Inleiding, door M. Devos, H. Ryckeboer, J. Taeldeman (Gent-Tongeren 1979), 1-7.

P. Peeters 1961: L'oeuvre des Bollandistes (Subsidia hagiographica 24 = Mémoires Acad. roy. Belgique, Cl. des Lettres... 39.4). Bruxelles 1942, ^21961 (Mémoires Acad.... 54.5). - Vgl. [Id.,] Après un siècle. L'oeuvre des Bollandistes de 1837 à 1937. Analecta Bollandiana 55 (1937), blz. V-XLIV.

M. Piron 1971: Aperçu des études relatives au français de Belgique. Annales de la Faculté des lettres et sciences humaines de Nice 12, 31-47.

H. Plomteux 1978: Aspetti della dialettologia nel Belgio romanzo. In: La Ricerca Dialettale, promossa e coordinata da M. Cortelazzo II (Pacini editore), 169-207.

S. Pop 1950: La dialectologie. Aperçu historique et méthodes d'enquêtes linguistiques, 1-2 (Louvain/Gembloux, J. Duculot), o.m. 56-75 ‘La région wallonne’ en, voor het Nederlands, 792-834 ‘Belgique et Pays-Bas’.

L. Remacle 1972: La géographie dialectale de la Belgique romane. In: Les dialectes de France au moyen âge et aujourd'hui. Domaines d'oïl et domaine franco-provençal (Paris, Klincksieck), 311-332. Zie ook Id., WPH 185-190 (hierboven genoemd).

K. Roelandts 1942: Wetenschappelijk onderzoek der Vlaamsche persoonsnamen. Mededeelingen Vla. Top. Ver. Leuven 18, 1-14.

L. Roersch 1875: Histoire de la philologie. In: E. Van Bemmel (ed.), Patria Belgica. Encyclopédie nationale ou exposé méthodique de toutes les connaissances relatives à la Belgique... 3 (Bruxelles, Bruylant-Christophe), 407-432 (betreft de klassieke filologie inz. vóór 1830).

E. Rombauts (1974): De Germaanse Filologie te Leuven. Onuitgegeven overzicht (12 blz.) betreffende de jaren 1834-1973.

W. Rombauts 1979: De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (1886-1914), 1. Gent, Secretariaat van de Academie.

M. Rutten 1962/64: Neerlandica aan de Rijksuniversiteit te Luik. Tijdschrift voor levende talen / Revue des langues vivantes 28 (1962), 99-133 over

[p. 175]

J. Kinker; 29 (1963), 536-578 over J.F.X. Würth; 30 (1964), 35-73 over A.J. Stecher.

G. Ryckmans 1967: L'enseignement des études arabes à l'Université de Louvain. Revue des études islamiques 35, 231-234. Zie ook Id., IOL 9-29 (hierboven genoemd), met verwijzing naar vroegere overzichten.

(A. Scharpé 1966): Tentoonstelling Sanskritkunde in de Nederlanden en in Europa in historisch perspectief... Catalogus der tentoonstelling en Indisch-Nederlandse bibliografie (Werken uitg. door het Rectoraat van de Rijksuniversiteit te Gent, 21). Leuven, De Vlaamse Drukkerij.

I. Simon 1950: Soixante années de philologie germanique à l'Université de Liège. Liège, Faculté de Philosophie et Lettres (met bijdrage van E. Witmeur, Les premières années de la section de philologie germanique d'après les souvenirs d'un étudiant de l'époque, 3-14). Overdruk uit Bulletin de l'Association des Amis de l'Université de Liège 22 (1950).

P. Thomas 1882: De l'état des études philologiques en Belgique (1870-1882). Philologische Wochenschrift 2 (Berlin), 1496-1501.

P. Thomas 1922: Sciences philologiques. In: L'Académie royale de Belgique depuis sa fondation (1772-1922). Bruxelles, M. Lamertin-M. Hayez, 197-217.

V. Tourneur 1905: Esquisse d'une histoire des études celtiques (Bibliothèque de la Faculté de Philosophie et Lettres de l'Université de Liège, 15). Liège, H. Vaillant-Carmanne: blz. 61-66 over het Iers College te Leuven (periode 1616-1677).

L. Troch 1980: Tien jaar Germaanse filologie aan de Gentse Universiteit 1890-1900 (Uit het verleden van de R.U.G., nr. 11). Gent, Archief R.U.G.

M. Valkhoff 1940: De Romaanse filologie op Nederlands taalgebied. Wetenschappelijke Tijdingen 5, 15-17, 189-193.

G. van Bulck 1962: Linguistique. In: Witboek. Wetenschappelijke bijdrage van België tot de ontwikkeling van Centraal Afrika / Livre Blanc. Apport scientifique de la Belgique... (Kon. Academie voor Overzeese Wetenschappen. Brussel), 1. Inleiding, Morele en Politieke wetenschappen, 187-200.

G. van Bulck 1963: Un demi-siècle d'activité ethnographique en Afrique centrale. Histoire, langues et cultures. Académie royale des Sciences d'Outre-Mer, Bulletin des séances / Kon. Academie voor Overzeese wetenschappen, Mededelingen der zittingen, 506-543, inz. 531-532 en 540-541. Zie ook hierboven, Bibliografische aantekeningen 28, en vgl. Wetenschappelijke Tijdingen 14 (1954), 41-48.

F. Van den Weghe 1900: Geschiedenis der Nederlandsche taalkunde in Vlaanderen (1500-1886). Antwerpen, Boucherij. Wij verwijzen naar de uitgave in De Vlaamsche Kunstbode 30 (1900), 132-149, 169-182, 282-289, 323-334, 386-417, 453-469, 507-521; 31 (1901), 30-41, 60-76.

B. van de Walle 1932: Coup d'oeil sur l'état actuel de l'égyptologie. L'Antiquité classique 1, 403-409 (inz. blz. 409). Zie ook Id., LML 1967, 105-107 (hierboven genoemd).

[p. 176]

H.J. van de Wijer 1925: Wetenschappelijk onderzoek der Vlaamsche plaatsnamen. Mededeelingen Vlaamsche Toponymische Vereeniging te Leuven 1, 1-10; ook in Leuvensche Bijdragen 17, 122-131.

H.J. van de Wijer 1935: Na het tiende jaar. Med. Vla. Top. Ver. Leuven 11, 1-10.

H.J. van de Wijer 1939: Les études toponymiques en Flandre. Actes et mémoires du 1^er Congrès international de toponymie et d'anthroponymie (Paris), 159-168; ook in Revue des études anciennes 41, 147-154.

H.J. van de Wijer 1958: (Tien jaar Belgisch Interuniversitair Centrum voor Neerlandistiek.) Taal en Tongval 10, 175-187.

C.B. van Haeringen 1960: Netherlandic Language Research. Men and Works in the study of Dutch (Leiden, E.J. Brill, 1954, ^21960), passim.

A. van Loey 1948: L'activité linguistique en Belgique 1940-1945. Lingua 1, 119-126. - Vgl. Id. hierboven s.v. Concours, periode 1930-1939.

A. van Loey 1951: De l'état actuel de la philologie néerlandaise. Académie royale de Belgique, Bulletin de la Classe des Lettres... 5e série t. 37, 155-168. - Vgl. De Vlaamse Gids 35 (1951), 485-495.

A. van Loey 1974: Middelnederlandse taalkunde in België in de jongste dertig jaar. Verslagen en Meded. Kon. Academie v. Nederlandse Taal- en Letterkunde, 248-274. Zie ook A. van Loey - A. Serayen, Uit de geschiedenis van de Nederlandse taalkunde. In: Inleiding tot de studie van het Nederlands (Antwerpen, De Sikkel, ^51969), 154-159.

J. Vercoullie 1925: De taal der Vlamingen (Cultuur en Wetenschap, 3. Brugge, Centrale Boekhandel), inz. 72-95. Herdruk (ook ^31929) van bijdrage in ‘Vlaanderen door de eeuwen heen’ 1 (Amsterdam, Elsevier, 1912), 189-242. Zie ook Id., VB 193-207 (hierboven genoemd).

J. Vergote 1940: De Grieksche papyrologie in Nederland en België. Wetenschappelijke Tijdingen 5, 182-188. Zie in dit verband vooral W. Peremans, Vijfentwintig jaar papyrologie in Nederland en België (1945-1970). Brussel 1971 (Verhandelingen Kon. Vla. Academie voor Wetenschappen..., Klasse der Letteren, jrg. 33, nr. 68).

A. Weijnen 1958: Nederlandse dialectkunde (Assen, ook ^21966), 1-17: ‘Geschiedkundig overzicht’.

L. Wils 1954/55: De eerste leerstoelen Nederlands aan onze universiteiten. Nova et Vetera 32, 281-291 (o.m. over Bormans, Serrure, Heremans, David).

E. Witmeur 1950: zie I. Simon 1950.