Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (nieuwe reeks). Jaargang 1967

[p. 87]

In memoriam Herman Teirlinck
door J. Aerts
Bestuurder van de Academie

Al is onze collega Herman Teirlinck op zeer hoge en gezegende leeftijd van ons heengegaan, terwijl wij sinds maanden wisten dat het einde naderde, toch heeft ons zijn overlijden diep getroffen.

Ons aller respect voor hem ging op de eerste plaats naar de vruchtbare en glansrijke literator, die hij, méér dan zestig jaar lang, is geweest. Hij was voor ons de rijke woordkunstenaar, die als erfgenaam van de Tachtigers en van de eerste Van Nu en Straksers, de klankrijkheid, de ritmische sonoriteit, de plasticiteit van het Nederlandse en zelfs Vlaams- dialectische- woord met innige liefde cultiveerde en in schitterende glans kon doen pralen.

Dit meesterschap in de lyrisch-evokatieve en bij pozen sterk retorische woordkunst ging bij hem gepaard met een rijke en schier onuitputtelijke fantasie, die hem toeliet de meest verscheidene gebieden van werkelijkheid, droom en mysticisme voor ons op te roepen.

Even variabel en veelzijdig was zijn stijlgevoel, dat hem ertoe in staat stelde de verschillende stijlbewegingen in de letterkunde, vele opeenvolgende decennia lang, op de voet te volgen en er vaak verrassend-persoonlijk vorm aan te geven. Door de diversiteit van zijn stijlmogelijkheden, heeft het talent van Teirlinck in méér dan één opzicht, zelfs experimenteel, tot de verruiming van onze letterkunde bijgedragen.

Doch niet enkel het creatieve talent van Teirlinck vervulde ons met grote waardering, tevens was hij voor ons een der laatste overlevenden van die grote generatie van de jaren '90, die, niet enkel in de letterkunde maar ook in ons heel cultuurbewustzijn en in onze Vlaamse Beweging, diepere zin en ruimere horizonnen heeft geschapen. Zonder ons aan de schepping van een mythe te bezondigen, hebben wij aan deze generatie terecht de piëteitvolle verering geschonken, die zij verdient. En wan-

[p. 88]

neer Herman Teirlinck in ons milieu verscheen, omglansde hem voor ons steeds iets van de glorieuze aureool, die wij graag hebben geschapen rond de figuren van hen die, aan het einde van vorige eeuw, creatief en polemisch baanbrekend, ons de weg naar het Vlaanderen der toekomst hebben gewezen. Nu ook hij, na Van Langendonck, Vermeylen, De Bom, Buysse, Van de Woestijne en Toussaint, naar het schimmenrijk der geschiedenis is vergleden, blijft in ons midden, als laatste levende apostel van het nieuwe Vlaamse verbond, alléén nog Stijn Streuvels. Aan zijn dierbare aanwezigheid onder ons, zolang zij nog duren moge, zullen wij steeds de persoonlijke waardering brengen die hij zo ruimschoots verdient, doch meteen ook getuigen van onze eerbied voor heel de groep van zijn generatie-genoten, vrienden en medestrijders, die hem in de dood zijn voorgegaan, als vóórlaatste: Herman Teirlinck.

De presentie van Teirlinck in ons Vlaamse en algeheel-Nederlandse geestesleven blijft onvolledig geschetst wanneer wij ons tot zijn letterkundige scheppingen en zijn participatie met de Van Nu en Straks-beweging zouden beperken. Hij bezat immers het talent en het dynamisme om op vele domeinen van ons geestesleven activerend, vernieuwend en leidend te werken. Als adviseur aan het Hof en in diverse officiële instellingen, of als persoonlijk initiatiefnemer, heeft hij de Vlaamse cultuurpolitiek trouw gediend op zeer verschillende gebieden: de toneelkunst, de sierkunsten, de schilderkunst, de letterkunde, enz. Vooral sinds de jaren na de tweede wereldoorlog, toen hij op de drempel van de ouderdom stond, zijn de culturele initiatieven die hij nam, bijzonder talrijk geweest. Zonder hier in opsomming te vervallen, wil ik enkel memoreren dat hij zovele jaren de leiding heeft gehad van een onzer belangrijkste tijdschriften, het N.V.T.

Ten slotte gaat ons eresaluut naar Teirlincks Vlaamsgezindheid. Hoe vooruitstrevend en zelfs bij pozen ‘experimenteel’ zijn oeuvre ook was, toch leefde in hem een kostbare traditie van de Vlaamse letterkunde voort, t.w. de diepe overtuiging dat wij als Vlamingen onze creatief artistieke vrijheid niet willen scheiden van een constante - en bij pozen combattieve - zorg voor de vrije ontwikkeling van onze taal en ons recht op culturele

[p. 89]

zelfstandigheid in dit land. Met een bestendige trouw, die slechts haar gelijke vond in zijn zin voor wellevendheid, heeft hij gepleit en geijverd voor de rechten van onze taal en de echte waarden van onze cultuur te Brussel, aan het Hof en in de stad - ‘la cour et la ville’ zoals men ze beide in het Parijs van Louis XIV noemde. Niemand van ons heeft het korte maar klemmende moment vergeten, waarop Teirlinck met zijn oude kameraad Streuvels, beide als twee vergrijsde maar ontembare leeuwen, in één fel en wijd weergalmend stemgeluid verenigd, de machthebbers in dit land hebben gewaarschuwd dat Vlaanderens grondgebied, in Brabant en elders, geestelijk onvervreemdbaar is en blijven moet. Hoe heeft dit moment ons allen met onzeglijke vreugde en eerbied vervuld!

Nu onze vereerde collega Herman Teirlinck in de geschiedenis is getreden, en zijn plaats voorgoed heeft ingenomen in de sterke falanx van zijn vroegere vrienden, die samen streden voor het nieuwe Vlaanderen, blijft ons de plicht zijn creatief werk piëteitvol in ons erfgoed te bewaren, en zijn taak - ‘de’ taak heeft Vermeylen ze genoemd - voor het volk van Vlaanderen en de Nederlandse taal, ieder naar eigen vermogen, in vrijheid en trouw voort te zetten. Hij ruste zacht.