Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (nieuwe reeks). Jaargang 1966

[p. 191]

Rouwhulde ter nagedachtenis van de heer Maurice Roelants
door E.H.J. Aerts, bestuurder

Op 25 april j.l. is onze collega Maurice Roelants na een slepende ziekte overleden. Met hem verdwijnt een talentrijke figuur uit onze letterkunde, een eminent lid van ons genootschap.

Aan de schrijver Roelants komt de historische verdienste toe dat hij, samen met enkele leeftijdgenoten, het verhalend proza in Vlaanderen heeft helpen vernieuwen. In de richting waarin Elsschot en enkele psycho-realisten van de Boomgaard-generatie waren voorgegaan, wilden enkele jongeren van de generatie waartoe Roelants behoorde nog scherper reageren tegen de overwoekering van de woordkunst, de overdreven aandacht voor het natuurbeschrijvend impressionisme of voor de folkloristische anekdotiek en alle belangstelling gunnen aan de innerlijke problematiek van de mens: de raadsels van zijn gemoedsleven en de spanningen in zijn geweten. Roelants is daarbij zijn eigen weg gegaan.

Reeds in de eerste prozaverhalen waarmee hij zijn faam vestigde, Komen en Gaan (1927) en De Jazzspeler (1928), is duidelijk dat hij zijn stof en personages in het gewone leven wil zoeken en zich ervoor inspant om die alledaagse mensen in hun alledaags leven zielkundig te doorgronden. Hij doet dat in sierlijk en limpied proza, met verfijnde en teven luciede sensibiliteit, met een intelligentie die warm en tevens scherp is.

Omdat hij het innerlijk leven van zijn personages, zowel hun psychische als hun morele problemen, weet vorm te geven zonder individualistische of anekdotische verbijzondering, krijgen zijn figuren een boventijdelijke allure die enigermate aan de klassiek herinnert.

Klassiek is in het werk van Roelants, op de eerste plaats, de psychologische methode, die traditionalistisch is en nog geen rekening houdt met de vele moderne richtingen in de psychologie, o.m. de psychoanalyse. Zijn werkwijze leunt aan bij de traditie van de Franse psychologische roman die haar vertrekpunt vindt in La Princesse de Clèves en die intellectualistisch is. Heel de innerlijke ontwikkelings-

[p. 192]

gang van de figuren wordt in de romans van Roelants geleid naar de wijsheid van de klare zelfkennis, die de mens er moet toe brengen orde te scheppen in zijn gemoedsleven en de zuivering van zijn geweten te voltrekken. De klassieke traditie volgend ziet Roelants de zelfkennis dus niet enkel als een louter intellectueel maar ook als een moreel proces. Hij is als psychologisch gericht auteur tevens een moralist. De personages die hij schept, zoeken niet enkel een rustpunt dat hun toelaat zichzelf te begrijpen maar tevens een rustpunt van moreel evenwicht. Zij zoeken dat, voortdurend weg en weer getrokken in de spanningen tussen felle levensdrift en onthechting, zelfbegoocheling en zelfontmaskering, droom en werkelijkheidszin. De mens is in het werk van Roelants de eeuwig opgejaagde door onrust en droom, de ontembare hunkeraar naar genot en geluk, maar even diep is zijn ingeboren behoefte aan ordelijk zelfbezit en morele zuivering. Zo was onze collega niet enkel een zielkundig begaafde artiest die hart en geweten ernstig wist te peilen, maar ook een hoogstaand moralist die de geestelijke traditie, zowel het Europese humanisme als het christendom, beschouwde als ordescheppende krachten die de van natuur uit onevenwichtige, onzekere mensheid ertoe helpen zich te richten naar maat en wijsheid.

Zo verliezen wij, Waarde Collega's, met Maurice Roelants niet enkel een goed stilist die onze taal zuiver beheerste en ze tot vormschoonheid kon smeden, maar ook een treffende schrijverspersoonlijkheid met eigen geestelijke gestalte.

Al treuren wij op de eerste plaats om het verlies van een voornaam schrijver, toch mogen wij niet vergeten dat Roelants daarnaast ook als Vlaming heeft geijverd om het algemeen cultuurniveau van ons volk te verheffen. Voelde hij zich als schrijver diep verbonden met de mensheid en de menselijkheid, als Vlaming leefde en streed hij mede met zijn volk. Maurice Roelants heeft er zich niet toe beperkt zijn land te dienen aan de schrijftafel, hij diende het ook als organisator en orator op het forum. Hij heeft vooral gewerkt in twee sectoren van het Vlaamse ontvoogdingsproces, die zeer belangrijk zijn en waar de moeilijkheden het dichtst liggen gezaaid: onze culturele aanwezigheid te Brussel en onze culturele relaties met Nederland. Maurice Roelants heeft levenslang, met de energie, de organisatiekracht en het enthousiasme die hem kenmerkten, op de bres gestaan om de presentie van de Vlaamse cultuur te Brussel op hoger niveau te verwezenlijken en om een beter wederzijds begrip, ook een hechtere

[p. 193]

samenwerking van Zuid en Noord tot stand te brengen. Nu hij uit onze horizon is verdwenen en alleen zijn werk en de sporen van zijn actie blijven, past ons allen, die zijn collega's waren, een weemoedig gevoel van waardering en erkentelijkheid.

Moge aan hem, die zijn ziekte heeft gedragen met de waardigheid die zijn gehele leven kenmerkte en met zelfbeheersing de dood is tegemoet getreden - ‘als vriend en als genade’, zoals hij schreef⁽¹⁾ - tevens het geluk toegemeten zijn de goedheid van zijn God te ontmoeten zoals hij in een van zijn laatste versregels hoopte: 't is goed zich uit de goedheid van een God te wensen⁽²⁾.

(1) Vuur en Dauw, Brugge, 1965, blz. 65.

(2) Ibid., blz. 61.