Van den VII vroeden van binnen Rome

[p. 1]

Van den .vij. Vroeden van binnen Rome.

Hem allen biddic, die hier sijn,⁺
Mi te horen een luttelkijn,
Ende te maken een gestille,
Indien dat ment doen wille.
Men mach verstaen in desen boec
Some aventure scone ende goet.
Te Romen woende wilenere
Een keyser van groter ere
Die hiet Dyoclesiyen;
Ende het geviel also mettien
Dat de keyser, de grote here,
Hadde een wijf met groter ere
Lange, ene goede vrouwe;
Si sterf; dies hadde hi rouwe;
Ende hem bleef alre kinder maer een.
Die goede here Dyocliseen
Hadde ontboden haestelike
Die seven vroede van sinen rike,
Ende deed se alle, niet hem somen,
Gemeenlike voer hem comen.
Ten enen, die hiet Bauxillas,
Diere vorbaerste was
Ende best geboren van geslechte,
Sprac de keyser sine gedechte,
Die vroet was ende van herten vri:
‘Ghi heren’, seit hi, ‘ic segge u twi

+ Fol. 256.

[p. 2]

 

Dat ic u hebbe ontboden

 

Om te clagene mine noden.

 

Hier was mijn wijf, de keyserinne,

30

Ane welke ic leide grote minne,

 

Alse elc goet man soude doen an wiven;

 

Nu eest gedaen met haren live,

 

Ende mi es bleven een oer van hare;

 

Dies wil ic doen nemen ware

35

Ende wel gomen’, sprac de here,

 

‘Want allere kinder en hebbe ic mere,

 

Ende het es een knapelijn

 

⁺ Ende sal na mi u here sijn,

 

Want hets oer van den rike;

40

Bedi heb ic u waerlike

 

Ontboden, onder u, seven vroeden,

 

Te wetene wie mijn kint mach hoeden,

 

Wisen, leren met trouwen,

 

Alse ic op hem mach betrouwen;

45

Dat kint es maer seven yaer out;

 

Mijn scat, mijn silver ende mijn gout

 

Wert hem gereet die tkint sal hoeden.’

 

Doe sprac ene van den seven vroeden,

 

Dat was de here Bauxillas,

50

Die vorbarste ende rijcste was;

 

Van ouden so was hi grau;

 

Thaer scemerde hem alse .i. pau,

 

Lanc was hi ende wel gescepen.

 

Den keyser began hi toespreken

55

Ende seide: ‘Her keyser, gevet mi u kint,

 

Dat ghi met alre herten mint;

 

Ic salt wel houden ende met eren,

 

Ende binnen seven jaren leren

 

Die vroescap mijn, of binnen min’. -

60

‘Dats een scone beghin’,

+ Fol. 256 v^o.

[p. 3]

 

Sprac de keyser, ‘dat ghi mi biet;

 

Het ware onrecht dancte ics u niet’.

 

 

 

Dander sprac, die hiet Anxilles:

 

‘Here keyser, sijt seker des,

65

Wildi mi geven uwen sone

 

Te doctrineerne, ic ben degone

 

Die hem sal leren dat can mijn sin

 

Binnen .vj. jaren ende min’. -

 

‘Dits een vele scoen beheet’,

70

Sprac de keyser, ‘ende ic weet

 

U danc van dien, here Anxilles,

 

Maer niet so ne vernoy u des;

 

Ic wille vort horen uwe gesellen,

 

Dat si mi seggen selen ende tellen;

75

Ende na dat hare tale gaet

 

Sal ic hebben minen raet.’

 

 

 

Doe sprac de derde, ende hiet Tintillus,

 

Den keyser toe ende seide aldus:

 

‘Keyser, here, wildi mi geven

80

U kint te lerene, so moet ic levene,

 

Inne sal hem in der jare vive,

 

Behoud mi God den sin in live,

 

Leren de vroescap die ic can,

 

Ende boven desen nochtan

85

De vroescap der gesellen mijn’. -

 

‘Daeraf mocht ic blide sijn’,

 

Sprac de keyser, ‘here Tentillus,

 

Ware mijn soen geleert aldus

 

Alse ghi mi hebt geseit alhiere.

90

Ic wille verstaen ane dandre vire

 

Wat si mi tandworden geven,

 

Ende daerna so wil ic leven’.

[p. 4]

 

Doe quam de vierde vort gegaen;

 

Dat was, alse ic hebbe verstaen,

95

Die wel spotten conste ende sceren,

 

Ende was geheten onder de heren

 

Maelquidart, de lustege rode.

 

‘Keyser here’, seit hi, ‘bi Gode,

 

Dit en segge ic in genen scerne,

100

Wildi mi geven te doctrineerne

 

Ende te lerene uwes selves kint,

 

Dat ghi lief hebt ende sere mint,

 

Ic wille u dies wel houden scire

 

Dat ic hem in der jare viere

105

Sal leren de vroescap die ic can,

 

Also vele als er mi God an.

 

Vorder en vermete ic mi niet

 

Van gere dinc die mi gesciet’.

 

Doe seide de keyser: ‘Here Malequidart,

110

Mijn herte wil weten ende begart

 

Te horen spreken uwe gesellen;

 

Ende na dat si mi tellen

 

Ende seggen sal ic nemen raet

 

Wat mi best te doene staet’.

 

 

115

Mettien quam vort de vifte,

 

Die blide, metten sconen ansichte,

 

Die grau hadde al thaer;

 

⁺ Van ouden hadde hi menich yaer;

 

Dat was van Romen Cathoen de wise,

120

Die vroet was van groten prise.

 

Hi seide: ‘Keyser, lieve here,

 

Onsti mi te doene de ere

 

Dat ghi mi wout uwen sone geven

 

Te leren, ic soude u al mijn leven

125

Met goeder herten weten danc.

+ Fol. 257

[p. 5]

 

Binnen drie jaren, dats niet lanc,

 

Soude ic hem leren dat ic weet

 

Van vroetscapen, gerne ende gereet;

 

Maer van der vroetscap miere gesellen⁽¹⁾

130

En wil ic mi vermeten no tellen⁽²⁾

 

Dat ic se hem lere, ende⁽³⁾ segge u twi,

 

Inne weet hoc groet hare vroetscap si,

 

Ende wat verstannessen es ant kint;

 

Bedi wil ic mi vorder twint

135

Niet onderwinden dan van mi’.

 

Die keyser sprac: ‘Ic hore di

 

Grote redene seggen, Cathoen,

 

Maer inne weet noch wat ic sal doen

 

Eer hebben dine andre gesellen

140

Geseit, ende na dat si mi selen tellen

 

Ende seggen, de gesellen dine,

 

Sal ic keren de herte mine’.

 

 

 

Doe quam de seste⁽⁴⁾ vort gegaen.

 

Dat was een scoen, wel gedaen

145

Ende wel gescepen over al;

 

Lanc was hi, in midden smal,

 

Wit hadde hi de huut ende claer,

 

Kersp ende ghelu hadde hi thaer,

 

Dogen alse een valke grau,

150

Sijn lijf scemerde alse een pau;

 

Wit was hi als een snee.

 

Genaemt was hi Jesse,

 

Ende hi ne hadde grane no bart.

(1) Hs. gasellen.

(2) Hs. telleen.

(3) Hs. en.

(4) Hs. sette.

[p. 6]

 

Den keyser sprac hi toe ter vart

155

Ende seide: ‘Hore na mi, keyser, here,

 

Wildi mi nu⁽¹⁾ doen de ere

 

Dat ghi mi gavet uwen sone

 

Te lerene, ic ware degone

 

Die daertoe dade mine macht,

160

Te wisene hem met miere cracht

 

Ende te leren binnen .ij. yaren

 

Die vroetscap die ic can, te waren.

 

Ic soude so wel sijns plegen,

 

Also lange alse ghi sout leven

165

So soudijs mi weten danc’.

 

Die keyser andwerde over lanc:

 

‘Jesse, laet uwe gesellen seggen,

 

Ende daerop willic minen raet leggen’.

 

 

 

Mettien quam vort Mamas,

170

Die de sevende was.

 

Hi sprac dus den keiser toe:

 

‘Ay here, ende ic ware herde vroe

 

Ende blide, lieve here,

 

Wildi mi nu doen de ere

175

Dat ghi mi gavet u kint te leerne.

 

Ic sout ontfaen herde gerne

 

Ende wesen hem van herten hout,

 

Ende pinen mi menichfout

 

Dat icken soude leren,

180

Dat ghi mi dancken sout der eren

 

Die ic dore u soude hebben gedaen’.

 

Die keyser andwerde saen,

 

Alse een die blide was ende vroe:

 

‘Ic versta wel’, seit hi, ‘hoe

(1) Hs. Wildi mi mi; vs. 174 staat ook Wildi mi nu.

[p. 7]

185

Dat ghi mi sijt van herten hout;

 

Des hebt alle danc menichfout.

 

Dat ghi gerne daet minen wille

 

Al daer ghi mocht, lude ende stille,

 

Wilde ics u allen gehingen;

190

Maer daertoe wille ict nu niet bringen

 

Dat ic u wille doen so lede

 

Dat ic u geselscap scede;

 

U allen sevenen, alse ghi sijt,

 

Wil ic leveren op desen tijt

195

Minen sone gemeenlike,

 

Ende bidde u herde vriendelike

 

Dat ghijs alle gomet soe⁺

 

Dat ics mach wesen vroe’.

 

 

 

Doe ontfingen de .vij. vroede

200

Dat kint daer in hare hoede,

 

Ende gingen tenen rade

 

Wat men best metten kinde dade,

 

Des avonts spade ende smergens vroe.

 

In haren rade vonden si doe:

205

Lieten si tkint binnen der stat,

 

Het ware quaet, twi ende omdat

 

Tkint mocht sinen sin slaen

 

Ane vrouwen ende ane joncvrouwen⁽¹⁾ saen,

 

Die hem therte ter ydelheit spoen,

210

Of raet gaven (2) om quaet te doene.

 

Des namen de heren haren raet

 

Wat best daermede te doene staet.

 

 

 

Buten Rome stont een vrijthof;

 

De vroede bedachten hem daerof

+ Fol. 257 v^o.

(1) Hs. ionvrouwen.

[p. 8]

215

Dat si daer souden ene sale

 

Doen maken; daer mochten si wale

 

Den kinde wisen ende leren

 

Al dat si wilden, de seven heren.

 

Die vrijthof stont bore wat

220

Meer dan eene mile van der stat.

 

In dien vrijthof, in dat vergier,

 

Daer ic u af⁽¹⁾ telle hier,

 

So mocht men sien ende nemen goem⁽²⁾

 

Staende wel menegen boem,

225

Ende sien wassen menich cruut,

 

Ende horen meneger vogele geluut,

 

Lude⁽³⁾ singen ende claer,

 

Omdat was so scone daer.

 

Die seven vroede bespraken

230

Daer te doene ene sale maken,

 

Alsi daden eer yet lanc,

 

Omdat daer was niemens ganc.

 

Ende alse de sale was gemaect,

 

(Die scone was ende wel geraect.)

235

Si daden an wegen ende an doren

 

Bescriven, achter ende voren,

 

In allentalven, in allen siden,

 

Der manen loep, der sonnen scinen;

 

Die seven arten mocht men daer

240

Wel sien bescreven openbaer:

 

Astronomie ende fizike,

 

Ingromancie ende arismatike,

 

Gramarie ende rethorike,

 

Ende oec stont daer bescreven musike.

(1) Hs. al.

(2) Hs. goen.

(3) Hs. ludde.

[p. 9]

245

Alle dese seven arten

 

Stonden daer bescreven met begarten

 

Ende gemaelt vele scone.

 

Daeraf leerde men skeysers sone

 

Ene lesse in elken dage.

250

Die meestre haddens goede behage,

 

Ende wel, dat hem bequam,

 

Dat dat kint so wel vernam;

 

Want alse dene meester liet,

 

Dander en liets niet.

255

Dit dreven si so lange stont

 

Dat tkint was wijs ende verstont

 

Van alrehande wijshede

 

Alse enech siere meester dede.

 

Het disputeerde wel in latine

260

Jegen elken meester sine,

 

Van vroescapen, van menegen saken.

 

Die meestre onderlinge si spraken

 

Dat si dat kint proeven souden,

 

Oft hem soude mogen houden

265

Van vroscapen⁽¹⁾ ende iet verstoede.

 

Eens nachts laget kint sonder hoede,

 

Ende sliep op sijn bedde vaste.

 

Doe quamen, alse vremde gaste,

 

Die meestre sijn, dats niet en wiste,

270

Ende hadden gepeinst ene liste

 

Die si mickeden te doene.

 

Si namen .xvj. blader groene

 

Ende leidenre vier onder elken stapel

 

Des drachbeds, onder elken apel,

275

Of siere gewassen stoeden.

(1) Hs. vrotscapen.

[p. 10]

 

Alse hem tkint began⁽¹⁾ bevroeden

 

Ende het ontwiec ende wart geware,

 

⁺ Ende om hem sach haer ende dare,

 

Alse een die sceen tebarenteert,

280

Die meestre vrageden wat hem dert?

 

Ende het andwerde ende sede:

 

‘Daer ic ligge, op dese stede,

 

Duncket mi wesen aldus

 

Dat de vorste van den huus

285

Es gedaelt, of derde verhoget,

 

Of dbedde mijn es opgetoget

 

Daer ic op te liggen plie;

 

Over waer duncket dus mie’.

 

 

 

Alse de meestre verstoeden

290

Dat hem tkint dus began vroeden,

 

Doe wisten si waele hoet hem stoet,

 

Dat het wijs was ende vroet,

 

Ende het wel soude connen met eren

 

Andworden allen heren,

295

So wat dat men hem vragede,

 

Wel, dats hem behagede.

 

Doe gevielt also daer

 

Dat, cortelike daernaer,

 

Ten keyser quamen de lantsheren,

300

Ende rieden dat hi met eren

 

Huwen soude ende nemen een wijf,

 

Daer hi mede leiden mochte sijn lijf,

 

Ende die wel ware sijn gevoech;

 

Bedi hi ware rike genoech.

305

Al hadde hi kinder drie,

(1) Hs. bigan.

+ Fol. 258.

[p. 11]

 

Rike genoech bleven sie.

 

Dus mach bliven ewelike

 

Den rechten oere tkeyserike,

 

Ende rike genoech van allen goede.

310

Doe sprac die keyser vroede:

 

Hi⁽¹⁾ soude doen dat hem rieden

 

Siene man⁽²⁾ ende sine⁽³⁾ liede,

 

Indien dat sijt pinen mochten

 

Dat si hem een wijf sochten.

 

 

315

Doe brachten een wijf die baroene.

 

Dat was ene vrouwe scone,

 

Die de here nam te wive,

 

Ende dreef met haren live

 

Sijn delijt ende sijne gevoechte;

320

Dus hadden si beide hare genoechte

 

Te gader, ene lange stont.

 

So dat ter vrouwen was gedaen cont

 

Dat de keyser, hare here,

 

Hadde enen sone, die al dere

325

Ende al tgoet van den keyserike

 

Behoerde⁽⁴⁾ te hebben gemeenlike

 

Na sijn lijf, alse hi ware doet.

 

Dies hadde de vrouwe rouwe groet;

 

Bedi si hadde verstaen

330

Dat met hare ware wel vergaen

 

Ware hi doet skeysers sone.

 

So stont met hare wel ende scone

 

Wilde haer God der eren onnen

(1) Hs. hie.

(2) Hs. nan.

(3) Hs. sinen.

(4) Hs. behocerde.

[p. 12]

 

Dat si een oer hadde gewonnen

335

Bi haren here, den keiser rike,

 

So sout oer sijn van den rike

 

Dat kint, of sijt bi hen hedde

 

Doe si te samen lagen opt bedde.

 

Die vrouwe sprac den keiser toe:

340

‘Wach, here, twi eest mi soe

 

Lange verholen, dat ghi hebbet

 

Enen sone ende ghijs mi niet en segget?

 

Ende hets leden, te waren,

 

Nalijc bi den drien yaren

345

Dat ghi mi naemt te wive.

 

Ic segge u wel, bi minen live,

 

Dat ic wille uwen sone sien’. -

 

‘Vrouwe’, sprac de here mettien,

 

‘Mergen vroe, alse wi op sijn,

350

Salic senden om den sone mijn’.

 

 

 

Des mergens, alse den dach

 

De keyser met ogen sach,

 

So riep hi te hem .ij. boden

 

Ende hiet se varen te .vij. vroeden,

355

Seggen den lieven sone sijn

 

Dat hijt niet liete hi ne quame te him,

 

Ende sine meestre met hem brochte.

 

⁺ Die boden voeren wat si mochten

 

Ende rusten niet si ne quamen

360

Daer si den jonchere vernamen

 

Met sinen meestren in de sale,

 

Die de boden ontfingen wale.

 

Die boden seiden wat si sochten

 

Ende wat boetscapen si brochten;

365

Hoedat hem ontboet sijn vader

 

Dat hi quame ende sine meestre algader.

+ Fol. 258 v^o.

[p. 13]

 

Die vroede gingen te rade,

 

Na den etene, savents spade;

 

Si gingen in de mane sien

370

Of enege maniere soude gescien

 

Nuwelinge, die si niet en wisten;

 

Dat kint met hem, dat vol van listen

 

Ende van vroetscapen was.

 

‘Wat sie ic?’, seit hi, Banxillas,

375

Ic sie ene wonderlike dinc

 

An de mane, an den ommerinc’. -

 

‘Wat eest’, sprac dandre, ‘dat ghi siet?’ -

 

‘Ondoet u ogen, en siedijs niet?

 

Die sterre’, seit hi, ‘neven de mane,

380

Doet mi weten ende verstane

 

Dat dit kint, teerste dat sal comen

 

Daert den vader sal hebben vernomen,

 

Ten iersten worde, dat sal spreken,

 

Sal hem in tween therte breken;

385

Dats jammer vele groet’. -

 

‘Laet mi sien’, meester, ‘ic hebs noet’. -

 

‘Sie’, lieve kint, ‘siestuut so daer?’ -

 

‘Ja ic’, meester, ‘ghi segt waer;

 

Maer mi seget dandre sterre,

390

Die van der mane staet niet verre,

 

Mach ic mi van spreken onthouden

 

Vij. dage, ic sal dlijf behouden.

 

Maer sere salt mi sijn te sure

 

Sal mi ghescien de aventure

395

Dat ic behouden sal dat leven.

 

God moete mi sine hulpe gheven,

 

Dat ics boven moete comen.

 

Meester hebdijt so vernomen?

 

Duncket u waer wesen alsoe?’

400

Doe saecht sijn meester, ende seide doe:

[p. 14]

 

‘Wel lieve kint, du segs waer;

 

Wi sijn wi sevene, hebt genen vaer;

 

Elc sal di dragen enen dach,

 

Hem en ga sine vroescap af

405

Die di te lerene hevet ontfaen;

 

Elc sal di enen dach vervaen

 

Om di te helpene ende wesen di neven’. -

 

‘So mach ie wale behouden⁽¹⁾ dleven’,

 

Sprac dat kint; ‘meester, doet soe’.

410

Ende alle geloveden sijt hem doe,

 

Elc over hem, dat sijt hem souden

 

Wel ende ghestede houden.

 

 

 

Des mergens, doet dach wart,

 

Gereiden hem te vart

415

Die boden, ende de jongelinc,

 

Die te sinen vader ginc.

 

Van der teren, diere was gedaen,

 

Waest wel ter meester wille gegaen,

 

Die den kinde volgeden naer,

420

Om wien si hadden groten vaer.

 

Tkint en ruste niet vore dat quam

 

Daert den vader sijn vernam;

 

Diene blidelike ontfinc,

 

Dat was de keyser den jongelinc.

425

Hi hieten willecome sijn:

 

‘Sijt willecome, sone mijn’,

 

Dat sprac de vader toten kinde,

 

Dat hi met alre herten minde

 

Boven alle creaturen.

430

Ende aldoe, ter selver uren,

(1) Hs. beuden.

[p. 15]

 

Neech tkint den vader metten hovede.

 

Dat was de vader, de sere droevede,

 

Dat sijn kint niet spreken mochte⁽¹⁾;

 

Dat dede hem vele onsochte

435

Ende dwancken int herte sere.

 

Doe sprac de vrouwe toten here,

 

Die hadde vernomen niemare

 

Dat sijn sone comen ware,

 

Ende hi verloren hadde sine sprake.

440

Wel luttel wassijs tongemake.

 

Nochtan ginc sine besien.

 

Te keyser ginc si mettien

 

Ende seide: ‘En sijt niet tonghemake,

 

Laet mi bewerden ende den knape⁽²⁾;

445

Ic salen⁽³⁾ vele wel doen spreken,

 

Bi miere lust, bi minen treken,

 

Dat segic u, sprac hi nie’. -

 

‘Wel gerne, vrouwe’, seide hie,

 

‘Nemten hier, ic leveren u,

450

Doeter mede uwen wille nu’.

 

 

 

Die keyserinne nam te hant

 

Den jonghelinc bi der hant,

 

Ende deden allene met haer gaen

 

In ene camere, vele saen,

455

Daert eenlec was genoech.

 

Dat was wel der yrouwen gevoech.

 

Op een⁽⁴⁾ bedde gengen si sitten bede,

 

Ende de vrouwe sprac gerede:

(1) Hs. mothe.

(2) Hs. kape.

(3) Hs. sallen.

(4) Hs. en.

[p. 16]

 

‘Lieve kint’, seide die vrouwe,

460

‘Ic hebbe di, bi miere trouwe,

 

Gemint, herde lange eest⁽¹⁾ leden;

 

Noit const ic comen ter stede

 

Dat ic metti gemene

 

Verholenlike mocht sijn allene,

465

(Over waer make ict u cont)

 

Sonder nu op dese stont;

 

Minen magedoem heb ic di gehouden.

 

Van dinen vader hadde ic noit scouden.

 

Ic wille dat wi nu, op dese tijt,

470

Te gader driven onse delijt;

 

Boven alle dinc minne ic di,

 

Ende hieromme so pijnde ic mi

 

Dat ic gewan dinen vader

 

Om van di te hebben algader

475

Mine begerte ende mijn gevoech’.

 

Den kinde si in dogen loech,

 

Ende hare arme sloech si bede

 

Den kinde om den hals ende sede:

 

‘Wel, suete amijs’, sprec jegen mie,

480

Datti geluc ende ere gescie’.

 

Si waende tkint daer ter stont

 

Hebben gecust an sinen mont;

 

Maer hi ontrac hare thovet

 

Ende dies wachti, dies gelovet,

485

So hi best conste ende mochte.

 

Doe was der vrouwen te moede onsochte,

 

Dat si gevorderen niet can de dinc

 

Daer si wel dompelike toe vinc.

(1) Hs. ees.

[p. 17]

 

Alse de vrouwe dit sach

490

Dat hare gehelpen niet en mach

 

Die dinc, die si hadde bestaen,

 

Si scamets hare ende wart onttaen

 

Dat sijs so verre hadde geliet

 

Dat si den knape hadde gevriet;

495

Si wanets wel gewroeget wesen,

 

Ende hevet gepeinset binnen desen

 

Sulke list⁽¹⁾ ende sulc baraet,

 

Mach si, dat men dat kint verslaet.

 

Si ginc haer scrauwelen. wel gedichte

500

Met haren nagelen in haer ansichte,

 

Ende wranc haer hande ende sleet haer haer,

 

Ende began driven groet mesbaer,

 

Ende maecte haer selven al een bloet,

 

Ende riep wel lude, daer si stoet,

505

Hulpe, ‘Wacharme! hare hare!

 

Hier es een duvel, een mordenare,

 

Die mi wil mordren ende vercrachten!’

 

Doe quam daer al, met machten,

 

Die keyser gelopen, ende sine liede

510

Van der salen, die masniede,

 

Si quamen daer gelopen toe,

 

Ende den keyser began soe

 

Te clagene over sinen sone dare;

 

Ende si seide dat hi een duvel ware,

515

Die se te morden hadde geacht,

 

Ende oec wilde hebben vercracht,

 

Ende haers ondancs bi hare gelegen.

 

Dat kint en⁽²⁾ seider niet jegen.⁺

 

Si mocht wale clagen dat si wilde.

(1) Hs. lust.

(2) Hs. en.

+ Fol. 259 v^o.

[p. 18]

520

Die keyser hiet dat men tkint hilde

 

Ende ment uter stat lede,

 

Daer men hem de doet gerede.

 

 

 

Den baroenen van den lande

 

Jammerets, ende quamen te hande

525

Ten keyser, haren here, gegaen,

 

Ende baden hem dat hijt liete staen

 

In versten toten andren dage,

 

Ende dade vonnesse na hare clage,

 

Ende daerna wreken soude.

530

Die keyser lovet houde

 

Ende hieten in de gayole doen.

 

Die vrouwe seide: ‘Mi die duvel spoen

 

Dat ic nie ane u quam,

 

Ende so menich hoge man

535

Mi wilde hebben gehadt te wive,

 

Die mi soude te minen live

 

Hebben gedaen al mijn gevoech⁽¹⁾;

 

Ende ghi, van dat mi een keytijf sloech

 

Ende mi wilde hebben gemort,

540

Dore dinc die ghi hebt gehort.

 

Ne wildijs mi doen gene bate;

 

Hets wel recht dat ic u hate;

 

Ende hebbe ics mergen gene wrake,

 

Ic ben de nemmermere genake

545

Uwen bedde no uwer side.‘ -

 

‘Ja ghi, vrouwe, merghen betide

 

Sal ic vergaderen al mijn hof,

 

Ende sal u wrake doen daerof.’

 

 

 

Der vrouwen tornede in den moet,

(1) Hs. gevoch.

[p. 19]

550

Dat de here verversten doet,

 

Hi ne hadde tkint te hant verdaen.

 

Al noch waent⁽¹⁾ sijt wel gegaen,

 

Bidien dat sire toe sal seggen;

 

Hare herte sal sire soe toe leggen,

555

Mach si, dat haer niet en sal ontvechten.

 

Hare tale begonst si dus rechten,

 

Dat hi dade dulheit groet

 

Hi ne brachte tkint ter doet,

 

Bedi si seide, dat hi soude

560

Ontervet sijn bi skints scoude;

 

Ende soude hem wel seggen hoe

 

Dat hem gevallen soude also,

 

Ende also sout hem sijn vergouden

 

Alse de lopelinc gout den boem ouden.

 

 

565

‘Here’, seit si, ‘ghi wert ontervet,

 

Ghi ne siet den raet dat hi stervet,

 

Die knape, die ghi heet u sone.

 

Ghi sult doen alse dede degone

 

Die enen pijnboem⁽²⁾ hadde in sijn hof,

570

Ende bi enen lopelinge daerof;

 

So wert int ende de pijnboem

 

Verdorven, dat mens nam goem;

 

Also alse ic wel tellen soude

 

Waert⁽³⁾ dat ict vertellen woude

575

Ende hets te seggene hoechede mie.

 

Maer Gode bidde ic, dat u gescie,

 

Of ghi dat kint nie ne verdoet

 

Ende mi nie ne coelet minen moet,

(1) Hs. want.

(2) Hs. pijnboen.

(3) Hs. w^s.

[p. 20]

 

Also alst dengene dede’. -

580

‘Hoe was dat, vrouwe?’ de keyser sede,

 

‘Ic moet weten sekerlike’. -

 

‘Ende ic salt u seggen waerlike’,

 

Sprac die vrouwe, ‘hoe dat gevel.

 

Nu hort er na, so doedi wel’.

 

 

585

Hier int lant woende wilenere

 

Een rijc porter, een rijc here,

 

Die hadde enen sconen boengart,

 

Dien hi lief hadde ende wert,

 

Want daerin stont menich boem.

590

Die rike man nam van allen goem,

 

Maer ane enen, diere stont int hof,

 

Leide de here meest sinen lof,

 

Dat was ane enen pijnboem;

 

Daeraf hiet hi nemen goem

595

Sinen boengardre, die thof helt.

 

Op enen tijt so gevelt,

 

Dat de here quam te sinen boem,

 

⁺ Dat hi versach ende nam goem

 

Dat van den boem wies .i. lopelinc,

600

Die uter erden recht opwart ginc,

 

Bede so slecht ende so rechte

 

Dat de here meer⁽¹⁾ sine gedechte

 

An den sconen lopelinc lede

 

Dan hi an den sconen boem dede.

605

Doe mochts die here niet ontbaren

 

Hi ne most daer riden ende varen

 

Tere stede, daer hi sijn woude.

 

Sinen knape riep hi boude

 

Te hem, ende boven alle dinc

+ Fol. 260.

(1) Hs. meest.

[p. 21]

610

Den pijnboem ende den lopelinc

 

Beval hi hem tachterwarne.

 

Die knape seide, hi sout doen gerne.

 

Die here, die sinen wech nam,

 

Ende niet en ruste vore hi quam

615

Ter stede daer hi woude sijn,

 

Ende merrede langer een luttelkijn

 

Dan hi geacht hadde te doene.

 

Ende eens dages quam degone

 

Den boem ende den lopelinc besien,

620

Ende vant den lopelinc mettien

 

Gewassen crom, die opwart ginc,

 

Bi enen telge datter boven hinc.

 

Binnen desen was de here comen

 

Ende hevet also vernomen.

625

Doe vragede de here den knape te hant

 

Of hem yet ware becant

 

Waerbi het was ende wat hem dert?

 

‘En⁽¹⁾ siedi niet, here, wat hem wert?’

 

Sprac de knape, ‘nu nemet goem

630

Dat dat telch van den ouden boem,

 

Dat hanget daer boven, es al te lanc

 

Ende benemt hem sinen ganc.’ -

 

‘Nem ene axe ende slach dat af,

 

La sien of men hem yet helpen mach’.

635

Die knape seide: ‘Here, jaet,

 

Sider meer dat men dat telch afslaet,

 

Te beteren ganc hevet de lopelinc.’ -

 

‘Here, nu hort vort de dinc,

 

Dat seide de vrouwe toten here.

640

‘Die lopelinc vervroide so sere

 

Doe hi mochte hebben sinen ganc,

(1) Hs. en̄.

[p. 22]

 

Hi wart so groet ende so lanc

 

Dat doude boem, die tierst hadde gewelt,

 

Bederf ende moste sijn gevelt

645

Ende geroedt, dore slopelijns wille’.

 

Dit horde de keyser ende sweech stille,

 

Ende verstoet wel wat si seide.

 

‘Here’, sprac de vrouwe, ‘dus gout met leide

 

Die jonge sprute den ouden boem.

650

Op dese exemple nemet goem,

 

Alsus sal u voeren⁽¹⁾ u sone;

 

Mach hi, hi sal boven u comen

 

Ende u verstoten van uwer ere’. -

 

‘So ne salt niet comen’, sprac de here,

655

‘Ic salen⁽²⁾ morgen vroe uutwart

 

Doen leiden ende verdoen ter vart.’

 

 

 

Des mergens wart de here in wake

 

Ende riep te hem sinen knape,

 

Ende hiet hem nemen tkint te vart

660

Ende vaste leiden uutwart,

 

Ende dat ment emmer verdade.

 

Nu geet metten kinde te quade.

 

God en borget selve, alse here,

 

Hen levet langer mere,

665

Hen si dat God wille behoeden.

 

Doe quam dierste van den vroeden,

 

Die des kints meester was,

 

Dat was de vroede Banxillas.

 

Hi quam met sporen geslegen toe;

670

Toten keyser reet hi doe,

 

Ende ontboet hem goeden dach.

(1) Hs. voerren.

(2) Hs. sallen.

[p. 23]

 

Die keyser lelec op hem sach,

 

Ende sprac weder: ‘In groete u niet.’ -

 

‘Here, dats mi leet, wats u gesciet?

675

Wat hevet jegen u mesdaen

 

U sone, dat ghine wilt verslaen?’ -

 

‘Ja’, sprac de keyser, ‘ghi ne wetes oec niet;

 

Also evel werde u alse hem gesciet,⁺

 

Ende allen uwen gesellen den vroeden.

680

Ghi hadt mijn kint in uwer hoeden,

 

Ghi ende uwe gesellen, te lerene

 

Ende in dogeden te bekerene;

 

Nu hebdi hem genomen dbeste,

 

Dats de sprake; nochtan, int leste,

685

Wildi mijn wijf hebben vercracht

 

Ende bi haer gelegen met siere macht.

 

Dese overdaet sal hi becopen;

 

Gere genaden ne dorvedi hopen,

 

Noch enich van uwen gesellen,

690

Ghi ne sult alle de doet bequellen’.

 

 

 

Alse dit Banxillas horde,

 

Vroedelike gaf hi andworde:

 

‘Here, ic en bewane mi niet des

 

Dat dese dinc yet waer es

695

Die men u doet fe verstane;

 

Hets logene, na minen wane,

 

Ende sonder waen ict oec wel weet;

 

Van allen dinge weet God dbesceet;

 

Al hevet dat kint de sprake verloren,

700

Ja en sprac niet alst was geboren;

 

Ende alst onsen Here tijt dochte

 

Gaf hi hem sprake, alse hi wel mochte.

 

So mach hi noch, alst sijn wille es.

 

Maer groet jammer dunct mi des;

+ Fol 260 v^o.

[p. 24]

705

Al hevet dat kint de sprake verloren,

 

Salt bedi de doet becoren,

 

Dats grote jammerheide,

 

Van dien dat de vrouwe seide

 

Dat hi se vercracht hebben woude?

710

Ic weet wel, en hads noyt scoude’. -

 

‘Hoe mocht dat wesen?’ sprac de here,

 

‘Ic sach mijn wijf mesmaket sere,

 

Thaer geroept ende bloedech wesen,

 

Te mere bewane ic mi van desen’. -

 

 

715

‘Ay here’, seide Banxillas,

 

‘Dies wives list⁽¹⁾ hoe groet si was,

 

Dat wetti algader niet;

 

An hare wet ict wel ende siet,⁽²⁾

 

Dat sine noyt onsochte en droech,

720

Alset kenlec es genoech;

 

Sine droegen noyt in haren lichame

 

Der maende negen; het ware blame;

 

Die dinc en ware bat inscine,

 

Dodijt doere de stiefmoeder⁽³⁾ sine,

725

Uus selves eer, uus selves kint,

 

Ere ghi dwaer bat ondervint.

 

So moet God geven, daer men toe sie,

 

Van u dat also ghescie

 

Alst dede den ridder groet,

730

Die daeran coelde sincn moet

 

Alse hi, met onrechte groet,

 

Sinen hasewint sloech doet’. -

 

‘In wat manieren quamt daertoe?

(1) Hs. lust.

(2) Deze twee verzen zijn op dezelfde lijn geschreven.

(3) Hs. stiefmoder.

[p. 25]

 

Ic moet weten’, sprac de keyser ‘ende hoe

735

Datten riddere so gesciede’. -

 

‘Here, ondanc hebbe hi diet u bediede,

 

Noch late weten emmermeer

 

Ghi ne laet versten heden meer

 

Die doet van den jongelinc’. -

740

‘Ic salt doen’, sprac de coninc,

 

‘Gaet ende doeten weder halen’.

 

Ende metter selver talen

 

Begon doe tellen Banxillas,

 

Die vroede, die skinds meester was,

745

Hoedat geviel den ridder goet

 

Die an den hasewint coelde sinen moet.

 

Here Banxillas doe sede:

 

‘Het geviel in ene stede,

 

Op enen belokenen Sinxendach,

750

Alst God wilde ende hi gelach,

 

Dat een ridder gaf tetene vele lieden,

 

Ende na etene si hem berieden,

 

Diere comen waren gemeenlike,

 

Dat si onder hem vriendelike

755

Buten souden, op de stonden,

 

Varen houden ene tafelronde.

 

Dit was ene waerlike dinc.

 

De muer, de om de sale ginc,

 

Hi was out ende van ouden tiden,⁺

760

Ende daerin was ene clove wide,

 

Ende in de clove een serpent,

 

Dat lach ende lutoerde onder went,

 

Ende hoerde al dat geluut

 

Also de ridderen voeren uut;

765

Ende selve de here van der stede,

 

Die hem ten wapenen gerede mede,

 

Alse een die justeren wilde,

+ Fol. 261.

[p. 26]

 

Bede met spere ende met scilde,

 

Dat was sijn gepeins ende sijn gemeen;

770

Die here hadde kinder maer een,

 

Ende tselve lach in de wiege naect;

 

Ende de wiege was so gemaect,

 

Staende op stapele viere,

 

Al waer si omgevallen sciere,

775

Des kinds ansichte heds niet beseven,

 

Dat in de wiege lach beneven.

 

Die voestre hadde dat kint verleit

 

Te slapene, ende hadde hare gereit;

 

Ten venstren es si liggen gegaen,

780

Ende liet dat kint allene staen

 

In de sale bi enen hasewint.

 

Die wiege stont onder wint,

 

Sodat opt serpent, in de broke,

 

Sloech van den kinde de roke.

785

Dat serpent stac thovet uut

 

Ende hoerde de sale sonder geluut

 

Van lieden, ende en sach niemen daerin.

 

Het croep uut ende verboude him,

 

Ende soude ten kinde hebben gegaen.

790

Alst de hasewint hadde verstaen,

 

Doe wart ginder een wijch groet;

 

Int ende wart verbeten doet

 

Dat serpent van den hasewinde;

 

Sonder deren van den kinde

795

Verbeet de hasewint doet.

 

Maer de wiege wart al bebloet

 

Also de hasewint daerover stoet,

 

Doe tusschen hem tween de wijch was groet,

 

So wart omme gewelvet de wiege.

800

En waent niet dat ic u liege.

 

Die wigestapele waren hoech.

[p. 27]

 

Al waest dat de wiege omvloech,

 

Des kints ansichte quam niet ter erden,

 

Omdat de wiegestapele werden,

805

Ende tkint bleef slapende alse te voren.

 

Nu mogedi van den here horen,

 

Die wederkeerde van den spele.

 

Doe hi quam in die zele,

 

So hordi roepen de voestre sijn:

810

‘Verbeten hevet dat kint mijn

 

Dese hasewint, hi verwoet,

 

Siet hoe hi es bebloet!’

 

Metter haest trac de here tswert⁽¹⁾

 

Ende sloech hem thovet af ter vart,

815

Omdat hi waende dat ware waer.

 

Ter wiegen liep hi daernaer,

 

Ende kerese omme ende vant dat kint,

 

Nieweren gequetst een twint,

 

Dat lach ende wimpelgreen.

820

Doe was de ridder der droefster een

 

Die in de werelt mochte sijn;

 

Hi ginc bat vort een luttelkijn

 

Ende vint dat serpent doet gebeten,

 

Dat wel waende tkint hebben geten.

 

 

825

Doe hi wiste de waerhede

 

Te sinen wive ende ter voestren hi sede:

 

‘Ghi hebt doen slaen te doet

 

Den hasewijnt, hen was gene noet;

 

Dats mi leet, maer hets te spade.

830

In wille niet dat men mi lade

 

Penitentie daeraf, sonder ic selve,

 

(Mine roect wiere om belge)

(1) Hs. tsw'rt.

[p. 28]

 

Ic sal allene gaen mijn lijf

 

Tormenten, alse een keytijf,

835

In exil, daer men niemen en weet,

 

Gedogen arbeit ende leet.’

 

Die voervote sneet hi of

 

Van sinen cousen ende rumede sijn hof,

 

⁺ Wollen ende bare voet.

840

‘Here keyser, God geve dat so moet

 

U gescien alse hem dede,

 

Of ghi bi⁽¹⁾ uwer inloephede

 

U kint aldus verslaet,

 

Dore siere stiefmoeder raet!

845

Des onne u God, daer wi toe sien,

 

Dat met u so moete gescien

 

Alset metten goeden riddere dede!’ -

 

‘Hen sal niet’, sprac de keyser mede,

 

‘Hi ne stervet heden mere’.

850

Dat hof sciet; doe ginc de here

 

Te siere vrouwen vele sciere,

 

Die hem togede leleke siere,

 

Ende alst de here aen haer vernam

 

Vragede hi twi si ware so gram?

855

Si seide: ‘Here, niet en eest om mie

 

Dat ic gram ben, maer dat ic sie

 

U verlies grote, dat es mi leet’. -

 

‘Waeran?’ seit hi. ‘Ic, here, wel weet

 

Dat ghi ontervet noch sult wesen,

860

Ende allene bi desen

 

Die men seit dat es u sone.

 

So ic u meer daeraf vermone,

 

So ghijs min dore mi doet.

 

God geve datter u af comen moet,

+ Fol. 261 v^o.

(1) Hs. b alleen.

[p. 29]

865

Ende so gevalle ende gescie

 

Alst dede den ever, daer ict gesie,

 

Die al crauwende was verslegen!

 

So salt, ghi ne wacht u daerjegen’. -

 

‘Hoe gesciede den ever’, vrouwe,

870

‘Dat wil ic weten, bi miere trouwe’. -

 

‘Here, seit si, ic salt u seggen,

 

Te siene of ghire sin an moget leggen.’

 

 

 

‘Ane dit lant was wilen een foreest,

 

Dat men wiste alre bossche meest;

875

Men wiste geen mere in geen lant;

 

Wilder beesten men daer vele in vant,

 

Herde fel ende putertieren;

 

Dore de beesten ongehiere,

 

Die int foreest waren menichfoude,

880

En dorste niemen genaken den woude.

 

In midden dwout stont een dan

 

Ende een vele scone plain.

 

Te middewarde ene eke stoet,

 

Die ekelen op hadde menegen hoet;

885

Ende int wout woende een everswijn

 

Dat, bi costumen, de lijfnere sijn

 

Plach te halen onder den boem.

 

Een herde dies nam genen goem;

 

Hadde tere tijt ene beeste verloren

890

In den bossche (dies hadde hi toren);

 

Die herde ginc de beeste soeken

 

Onder eyken ende onder boeken;

 

Also alsen aventure brochte,

 

Onder de grote eyke hi gerochte,

895

Daer hi vele ekelen onder vant.

 

De herde gaderde al te hant

 

Der ekelen vol den boesem sijn.

[p. 30]

 

Mettien quam dat everswijn.

 

Doe hijt versach, hi ne wiste wat doen,

900

Maer clam saen op den boem;

 

Daer waendi best sijn lijf onthouden.

 

Ende de ever began verbouden,

 

Die hongerech was, ende wilde hem saden;

 

Ende die herde hadde geladen

905

Van ekelen vol den boesom sine.

 

Hi liet se vallen den everswine,

 

Ende die ever began versaden.

 

Nochtan was hi niet verladen

 

Hi ne hief thovet op ende sach den knecht,

910

Die vrese hadde ende vrecht,

 

Die dekelen gaderde vort ende weder,

 

Ende werp se den ever neder.

 

Doe peinsde hi ene liste groet

 

Die hom helpen uter noet,

915

Al werpende de ekelen neder;

 

Die ever en sach niet weder.

 

Doe clam de herde van den boem,

 

Die wel sach ende nam goem

 

⁺ Dat dever sat was ende ginc slapen.

920

De herde began hem naken

 

Ende gincken crauwen harentare.

 

So dat hijs wert gheware

 

Dat die ever vaste sleep⁽¹⁾.

 

Stillekijn hi sijn mes gegreep

925

Ende stacken daermede in sijn herte,

 

Ende sneet hem ontwe die sterte.

 

Dus wart daer sijn lijf genomen

 

Den ever crauwende. Dus salt u comen.

 

Die seven vroede selen u crauwen

+ Fol. 262.

(1) Hs. slep.

[p. 31]

930

Met worden, smeken, ende gelauwen

 

Ende nemen u tlijf. Ic bidde u, care,

 

Op dese exemple nemet ware,

 

Ende hout u crachtech ende stijf,

 

Ende si u niet en nemen dlijf

935

Al crauwende, alse men den ever dede’. -

 

‘Neen si niet’, sprac de keyser mede,

 

‘Mergen wert verdaen, te waren,

 

Mijn soen, daer es geen langer sparen,

 

Ende die . vij . vroede selen bewerven

940

De doet ende des lives derven’.

 

 

 

Die nacht⁽¹⁾ leet, de dach quam,

 

Ende alse de keyser vernam

 

Den dach ende hijs wart geware:

 

‘Gaet’, seit hi, ‘doet mi comen hare

945

Den sone mijn, ic salen⁽²⁾ doden’.

 

Doe moesten halen sine boeden,

 

Ende de here hieten uutwart leden,

 

Metter spoet hem de doet gereden;

 

Ende alse men uutwart leden soude,

950

Quam dander vroede gereden boude;

 

Dat was sijn meester Anxillas.

 

Hi reet dare de keyser was,

 

Ende boet hem goeden dach.

 

Die keyser lelec op hem sach,

955

Ende sprac, alse hine hadde vernomen:

 

‘Ghi ne sijt mi niet willecomen’. -

 

‘Waerom here?’ sprac Anxilles.

 

‘Ja, ghi ne wet niet twi dat es’,

 

Sprac de keyser. ‘Here, neen ic’.

(1) Hs. nach.

(2) Hs. sallen.

[p. 32]

960

‘Ghi lieget; hets leden goet stic

 

Dat ic u gaf mijn kint te lerene,

 

Ende uwen gesellen, om te bestierene

 

In dogeden ende in vroetscepen.

 

Nu hebdi jegen mi mesgrepen.

965

Want de sprake⁽¹⁾ hebdi hem benomen;

 

Ende also herde mach mi mescomen

 

Dat hi mijn wijf wilde vercrachten.

 

Ghi ne selets u nemmermeer so wachten

 

In sal u allen sevene

970

Verdoen ende roven van den levene’. -

 

 

 

‘Ay here’, sprac Anxilles,

 

‘Dore God, gelovet niet des,

 

So doedi wel, her keyser, rike,

 

Het es al logene waerlike

975

Wat dat seget uwe vrouwe

 

Van vercrachtene, bi miere trouwe;

 

Si doet u logene verstaen,

 

Omdat si tkint wille hebben verdaen.

 

Si weet wel, ware tkint doet,

980

So ware hare bliscap groet.

 

Mocht si dan een oer bi u gewinnen

 

So bleve hoer tkeyserike met minne;

 

Bedie soude sijt gerne sien,

 

Mocht se, dat se u brecht in dien

985

Dat ghi verdaet u kint.

 

Al eest dat ghire gene sprake an vint

 

Alse nu, te desen stonden,

 

Het wert in andren poente vonden

 

Dat spreken sal wel haestelike.

990

Nu, onne u God van hemelrike,

(1) Hs. spraken.

[p. 33]

 

Of ghi dus tkint verdoet,

 

Dat met u also gescien moet

 

Alse Ypocras van den neve sijn’. -

 

‘Hoe was dat? Ic wille weten den fijn,

995

Ende dat ment mi make cont’.

 

Anxilles sprac daer ter stont:

 

‘Here, inne segt u niet, wacrlike,

 

Ghi ne doet versten haestelike

 

U kint te dodene tote morgen,⁺

1000

Dat nu levet met groten sorgen’. -

 

‘Nu segt’, seit hi, ‘ic wilt also’.

 

Doe was Anxilles blide ende vro,

 

Ende men [ginc] tkint weder halen;

 

Ende alst leet dore der salen,

1005

Het neech den meester ende den vader,

 

Ende den lieden allegader,

 

Diere waren in de sale.

 

Ende Anxilles began de tale.

 

 

 

Anxilles seide: ‘Here, Ypocras,

1010

Die de beste arsatre was

 

Die men in de werelt vant,

 

Ende node dede hi becant

 

No lerede siere vroescapen niet;

 

Sijn neve ne liet bedi niet

1015

Hi ne leerde ane hem dat hi mochte.

 

Nochtan, alsi yet ane hem sochte

 

Daer vroetscap ane lach ende was,

 

(So putertieren was Ypocras)

 

Hi ne wilds den neve niet bevroeden.

1020

Te gader gingen si ende stoeden

 

Altoes, die neve ende die oem,

 

Ende Ypocras nam wel goem

 

Dat sijn neve was wijs ende vroet.

+ Fol. 262 v^o.

[p. 34]

 

Dies verwies hem herde sijn moet,

1025

Bedi hi waende weten ende verstaen

 

Dat hi boven hem soude gaen;

 

Des haddi sorge groet doe.

 

Op enen tijt gevielt alsoe

 

Dat van Hongerien de coninc

1030

Sende enen bode, die te Ypocrase ginc,

 

Dat hijt en liete in gere maniere

 

Hi ne quame te hem sciere;

 

Sijn sone was siec ende ongesont;

 

Hi wilde weten hoet met hem stont,

1035

Wat hem mesquame ende ware.

 

Dies hadde de coninc grote begare,

 

Want alre kinder en hadde hi mere,

 

Bedi ontsach hi hem sere.

 

 

 

‘Ten neve sijn sprac Ypocras:

1040

‘Ganc ende sich wat hem es;

 

Van dat hem es, wes hem te rade’.

 

Die knape antworde dat hijt dade.

 

Sinen wech dat hi nam

 

Toten sieken, dat hi quam,

1045

Ende ginc sine orine besien.

 

Geware wart hi wel in dien

 

Wat hem was ende mesquam.

 

Die moeder bi der hant hi nam,

 

Ende ten coninc, te wien hi scide

1050

Dat hi wilde hare orine beide

 

Besien; so mocht hi weten te bot

 

Wat siecheden dat hem let.

 

Hare beider orine hi besach,

 

Ende des knapen, die daer siec lach.

1055

Doe riep hi stille te rade

 

De vrouwe, in ene kemenade.

[p. 35]

 

Hi seide: ‘Vrouwe, mi lieget niet;

 

Wies es dit kint dat ghi hier siet?’ -

 

‘Here, mijn ende mijns heren’. -

1060

‘Entrouwen, vrouwe, hets sceren;

 

Ic gelove wel dat u si,

 

Maer een ander man was daerbi

 

Dan die coninc, daer ment wan;

 

Ic segge u dat niet genesen en can

1065

Ghi ne liet wi die vader si;

 

Ende ic vare wech ghi ne liets mi,

 

Die coninc en want emmer niet’.

 

Alse dit de vrouwe hort ende siet

 

Dat sijs hem emmer lien moet:

1070

‘Here’, seit si, ‘mijn scat, mijn goet

 

Es u gereet, helet minen lachter,

 

So mach ic leven vele te sachter;

 

Ic sal u tellen de waerheit daerof:

 

Op enen tijt quam hier int hof,

1075

Van Naveers de rike grave;

 

Daer had ic minen delijt ave;

 

Bi hem was gewonnen tkint;

 

In hebbe gelogen niet een twint;

 

Ic bidde u helet desen dinc⁺

1080

Jegen minen here, den coninc’. -

 

‘Vrouwe’, seit hi, ‘so sal ic doen,

 

Maer ic moet hem maken pusoen

 

Ende volgen der naturen sijn

 

Met scerpen loke, vleesch conijn.

1085

So gevet hem, alse hi eten wille,

 

Ende laetten dus liggen stille

 

Tote dat leden sijn negen dage;

 

Ende dit pusoen drinken alle dage

 

Altoes alse hi drinken wille;

1090

Ende doetten emmer liggen stille’. -

+ Fol. 263.

[p. 36]

 

‘Ay meester’, seit si, ‘hoe mach dat wesen

 

Dat hi hierbi sal genesen?’ -

 

‘Ic segt u, vrouwe, hijs aventronc,

 

Ende sire nature es so blonc

1095

Dattet also daertoe bestaet’.

 

De vrouwe te haren scatte gaet

 

Ende gaf hem, in selvere ende in goude,

 

Also vele als hijs hebben woude.

 

Ende hi voer wech, ende quam te hant

1100

Te sinen oem, daer hine vant,

 

Die hem vragede hoe hi hadde gevaren?

 

Hi vertellet hem al te waren,

 

Hoe hi hem hadde geheten

 

Coninenvleesch met loke eten.

1105

‘Ja’, sprac Ypocras, daer hi stont.

 

‘So was hi dan aventronc?’ -

 

‘Ja hi’. - ‘Dat was wel gedaen’.

 

Doe hadde Ypocras wel verstaen

 

Van der vroetscap sijns neven,

1110

Ende hadde sorge, moeste hi leven,

 

Dat hine verhogen soude.

 

Om verraetnesse peinsde hi houde

 

Te sinen nevewart te doene.

 

Op ene aventstonde scone

1115

Dedi hi den neve met hem gaen

 

In een proyeel wel ghedaen.

 

 

 

‘Alsi waren in den boemgart bede,

 

Ipocras ende de neve, (sic) seide:

 

‘Ay, ic rieke so goet een cruut’.

1120

Hi stont op ende tract te hant uut,

 

Ende plucte dat cruut ende seide: ‘Siet hier’,

 

Ende gavet den oem, diet an sine lier

 

Ende ane sine nese leide.

[p. 37]

 

Doe ginc de oem bat vort ende seide:

1125

‘Een beter cruut gerieke ic echt’.

 

Die neve wanet plucken; hi nam den hecht

 

In de hant ende trac den knijf;

 

Hi stac den neve ende nam hem dlijf.

 

Alse dit gedaen was, ginc hi socken

1130

Ende vergaderen sine boeke,

 

Ende quam gelopen tenen vire

 

Ende verbernse alle sciere.

 

Ende alse hi dit hadde gedaen,

 

Saen daerna wart hi gevaen

1135

Met ere siecheden groet,

 

Alse een die emmer sterven moet;

 

Hem quam ane dat menisoen.

 

Hi ne const gestelpen, hi ne wiste wat doen.

 

Doe dede hi nemen een ydel vat,

1140

Ende met borne vulde hi dat,

 

Ende ontboet sine gebure te hant,

 

Die hem woenden omtrant,

 

Ende in dat vat dede hi steken

 

Wel . xx . gate, daert bi mach leken;

1145

Ende alsi liepen alrebest

 

Hevet hi hem ansins bewest;

 

Een luttel polvers hi nam

 

Ende toten vate hi quam,

 

Ende werpt int vat; het stelpte te hant.

1150

Den lieden togede hijt omtrant

 

Ende seide: ‘Ghi liede, groet wonder siet;

 

Mi selven can ic gestelpen niet;

 

Allen den tappen van desen vate

 

Doe ic wel haer lopen laten

1155

Ende dit vat stelpet hem;

 

Nu weet ic wel dat ic doet ben.

 

Ende wist wel ende seide waer,

[p. 38]

 

Want hi sterf cortelike daernaer. -

 

⁺ Her keyser, sprac Anxillas,

1160

Nu es doet meester Ypocras,

 

Ende de neve doet, ende de boeke verbrant;

 

Ende of si bleven waren int lant

 

Die goede boeke, wat mocht hem daren,

 

Ende sijn neve levende ware?’

1165

Die keyser sprac: ‘Het ware vrome’.

 

Anxillas seide: ‘Nu peinst hierome,

 

Dat u niet also gevalle;

 

Ghi sout nu meer sijn sonder galle,

 

Bedi ghi sijt cranc ende out,

1170

Ende u en gebrect silver no gout,

 

Ende ghi ne hebt kinder maer een;

 

Ende doedi dat, so ne haddi gheen;

 

No ghi ne hebt suster no broeder;

 

Ende of ghijt doet, dore sijn stiefmoder,

1175

U kint, ende ghi hem nemt sijn leven,

 

So moet onse Here geven

 

Dat ghi also vart daermede

 

Alse Ypocras metten neve dede,

 

Die wel gekeert ware ter baten

1180

Hadde hi den neve levende gelaten,

 

Ende sine boeke oec gehouden;

 

Hi hedde wel dlijf behouden;

 

Ende moest besterven, alse hi dede’. -

 

‘Ic weets u danc’, de keyser sede,

1185

‘Dat ghi mi hebt bevroedet des;

 

Ende wel sijt seker, her Anxilles,

 

Hi ne bestervet heden mere’. -

 

Doe keerde ter vrouwen de here,

 

Die hem toende droeve gelaet

1190

Ende haer al wenende verslaet

 

Van rouwen ende van sere.

+ Fol. 263 v^o.

[p. 39]

 

‘Wat hebdi?’ De vrouwe sprac: ‘Here,

 

Ic hebs den rouwe’, seit si ‘so groet,

 

Dat emmer comen moet ter noet

1195

Dat ghi ende ic moeten sceden’. -

 

‘Twi es dat, vrouwe?’ - ‘Men mach u leden,

 

Here, ende vertroesten alse . i . kint;

 

Ghi sijt kerende alse de wint.

 

Dat es de rouwe, die mi verslaet,

1200

Dat ghi tevallet ende tegaet,

 

Ende noch meer tevallen selt,

 

Beide van eren ende van gewelt,

 

Van enen die u nemmer goet

 

(Dies ben ic seker) en doet.

 

 

1205

‘Noch wil ic u, here, wederspreken.

 

Ic sie wel, ghi sult u gebreken

 

Ende willen onterven van den rike,

 

Ende oplopen elker daghelike

 

Doer enen, dien si u doen verstaen,

1210

Die u sone es; si wille daen

 

Opheffen ende u verstoten,

 

Bede van eren ende van ghenoten;

 

Ende ghi willes hem mede volgen;

 

Ende dies ben ic meer verbolgen,

1215

Ende ic bidde Gode, daer ict gesie,

 

Dat u daeraf so gescie

 

Alst dede den goeden man

 

Dat hem also tleven nam,

 

Dat hiet werpen op de messine

1220

Sijn hovet’. - ‘Dat wil ic weten, vrouwe mine,

 

Wie was de goede man?’ -

 

‘Mijn seggen holper niewet an’. -

 

‘Maer, vrouwe, ic moet emmer weten’. -

 

‘Gerne, here, laet u niet vergeten;

[p. 40]

1225

Maer merct daerop, ghi moget daeran snime,

 

Bi aventure exemple nemen,

 

Die u wel mach vromelec sijn,

 

Dat mi dunct wort u anscijn.

 

 

 

‘Wileneer, in dit keyserrike,

1230

Woende een vorbaer man rike,

 

Die hiet de keyser Octavien;

 

Die was altoes in dien

 

Dat hi scat gaderde menichfout,

 

Ende tgoet was hem mede so hout

1235

Dat hi den scat wan so groet

 

Dat hijs enen torre vol loet.

 

Alse hijs den torre hadde geladen,

 

Ghinc hem de here beraden

 

⁺ Wien hi sinen scat best gave in hoeden.

1240

In sijn lant woenden . ij . vroeden;

 

Dene was so wreet (sic), so rike,

 

Int lant was niet sine gelike;

 

Dander was so hovesch, so milde,

 

Dat hi geen goet sparen en wilde.

1245

Hi ne was niet rike van haven,

 

Maer sere tachter ende bescaven.

 

Hi hadde . iij . sonen ende . ij . dochtere,

 

Die hem wel hilden, sonder lachtere.

 

Van cledren, van scoen, wel te gereke,

1250

Hilt se de vader ende suverleke,

 

Ende al sijn ander goet verdede

 

Die vroede milde, in hoveschede.

 

De keyser, die den scat hadde groet,

 

Dese twe vroeden hi ontboet,

1255

Ende gaf hem sinen scat in hoeden.

 

Den vrecken riken, den milden vroeden;

 

Den milden vroeden waest leet,

+ Fol. 251.

[p. 41]

 

Omdat hi hem becommert weet,

 

Ende wel te doene hadde van goede.

1260

Den scarsen riken was bat te moede

 

Dant was den milden vroeden,

 

Alsi den scat hadden in hoeden.

 

Op enen tijt de vroede milde

 

Bepeinsde hem, dat hi doen wilde

1265

Ene verholenlike dinc.

 

Tote enen sone dat hi ginc,

 

Ende seide: ‘Sone, ic hebbe gedacht

 

Dat ic ende⁽¹⁾ ghi selen te nacht

 

Gaen jegen den torre van stene;

1270

Nemt ene picke, ende ic neme ene,

 

Ende laet ons picken een gat

 

Daerneven dat es de scat,

 

Ende laet ons nemen van den goede

 

So vele dats ons wel si te moede,

1275

Daer wi ons bi mogen onthouden’. -

 

‘Ay vader, nu lates Gode gewouden;

 

Dor God! dit en segt niet mere;

 

Ic hebbe vele liever, here,

 

Te dogene armoede

1280

Ende tontberene van den goede

 

Dan wi ende onse geslachte

 

Daeraf mochten hebben lachter’. -

 

‘Swijch, sone, God en wils niet

 

Dat men op ons bewaent yet’. -

1285

‘So laet ons gaen’, sprac de sone.

 

Mettesen ginck er toe degone,

 

Die vader, die best wiste de wike,

 

Ende die soen, elc met ere pike,

 

Ende maecten in den torre .i. gat,

(1) Hs. en.

[p. 42]

1290

Rechte neven daer was de scat;

 

Daer namen sijs also vele alsi mochten

 

Met pinen gedragen, ende thuus brochten.

 

 

 

Alse hi thuus hadde dat goet,

 

So wat dat sijns te pande stoet

1295

Dat ginc de milde quiten te hant.

 

Smergens ane den torre so vant

 

Dat gat⁽¹⁾ die wrede vroede,

 

Die den scat hadde in sine hoede.

 

Wel wart hi geware das

1300

Dat tsheren scat gemindert was.

 

Hi ginc thuus ende deeds geen gewach,

 

Ende dede den raet dat hi besach,

 

Dat hi gewan eens verwers cupe,

 

Ende deed se dragen ter selver stupe

1305

Daer de dieve in waren comen.

 

Lijm, pec, loet hevet hi genomen,

 

Ende deet smelten over een.

 

In derde dede hi delven mettien

 

Enen groten diepen pit,

1310

Daer hi de cupe in hevet geset,

 

Ende dede maken van ere horde

 

Een decsel, ginc van borde te borde;

 

Die dede hi met erden decken,

 

So dats niemen mochte vertrecken

1315

Dat decsel, no van der cupen sceden.

 

Alse hijt dus hadde doen gereden,

 

Hi liet also staen de cupe,

 

Ende elcs dages ginc hi ter stupe,

 

⁺ Die vroede vrecke, de cupe besien,

1320

Die wel wiste dat noch soude gescien,

(1) Hs. gad.

+ Fol. 264 v^o.

[p. 43]

 

Die tierst den scat hadde genomen

 

Dat hi noch soude wedercomen.

 

Doe geviel also daer.

 

Dat wel haestelike daernaer

1325

Die milde sijn goet al hadde verdaen.

 

Ten sone seide hi: ‘Laet ons gaen

 

Ende halen noch meer van den goede.’

 

Des was den sone wee te moede,

 

Maer dat hem de vader hiet

1330

Dat en dorste hi laten niet.

 

Doe geraecten si ter selver stupe

 

Daer de hulle lach op der cupen.

 

Die vader, die hem vorderst trac,

 

Al toten halse hi daerin stac

1335

Eer hijs yet wart geware.

 

Hi began wankelen hare en tare,

 

Maer met hem waest so gesciet

 

Hem en halp sijn wankelen niet,

 

Want dat pec ende dat loet

1340

Dwancken so, dat hi, dore noet,

 

Moeste roepen: ‘Ay soen, ic sterve!

 

Staet bat achter, ic bederve’. -

 

‘Ic sal u helpen, vader mijn’. -

 

‘Neen, soen, hem mach so niet sijn;

1345

Doere God, stant wel van der stupen,

 

Ende wachti van der cupen;

 

Valstu daerin du beste verloren

 

Also wel alse ic; vant [wilt?] mi horen,

 

Dat ic die wise soutu bestaen:

1350

Du soute mi thovet ave slaen,

 

Dat es verre de beste raet,

 

Sone, na dat gescepen staet.

 

Werde ic bekennet, du⁽¹⁾ beste verloren,

(1) Hs. di.

[p. 44]

 

Ende al onse geslecht te voren

1355

Dat wert onteret ende ontervet.

 

Oec eest beter dat een bestervet

 

Dan alle degene die ons bestaen.’

 

Die soen sach wel hi moste afslaen

 

Den vader thovet; hi nam tswert

1360

Ende sloecht hem af te vert,

 

Ende hi droecht an ene side.

 

Doe keerdi weder, vele onblide,

 

Ende ginc toten susteren sine,

 

Ende seide haer al dat was anscine.

1365

Des dreven si groten rouwe doe.

 

Ende des anders morgens vroe

 

Was de vrecke vroede opgestaen

 

Ende es toten torre gegaen;

 

Ende alse hi quam gegaen ter stupe,

1370

Daer degene stont in de cupe

 

Sonder hovet, hi ne wiste wiet was,

 

Maer groet wonder hadde hi das

 

Dat hi vant sonder hovet den man,

 

Ende hine bekinnen niet en kan.

1375

Hi deden ute trecken met repen,

 

Ende met perden dede hine slepen

 

In al die straten van der port,

 

Groet ende clene (here, mi hort),

 

Ende telker straten dede hi houden

1380

Degene diene slepen souden;

 

Ende of si yeweren horden roepen,

 

Daer hiet hi se ingaen ende besoeken

 

Wie datter riepe, ende vaen te hant

 

Alle die men daer vant.

 

 

1385

Doe vingen si an ende gingen slepen,

 

Met handen, met perden, met repen,

[p. 45]

 

In allen straten van der port;

 

Ende alsi quamen daer vort,

 

Daer de here te wonen plach,

1390

Ende een sijn dochter den vader sach,

 

So ne mocht si hare onthouden niet;

 

Ende alse hare broeder dit versiet

 

Ende de suster roepen horde,

 

Gereedlike, metten selven worde,

1395

Nam hi een mes ende stact in sijn die,

 

Ende seide: ‘Swiget, suster, wat hebdie?

 

In hebbe geen arch’. Ende si swegen.

 

Diegene quamen ingeslegen

 

Ende vrageden wat daer ware ghesciet?⁺

1400

Diere gewont was seide: ‘Here, siet,

 

Ic waende sniden ende hebbe mie

 

Wel sere gewont in mijn die;

 

Ende doe mijn suster sach mijn bloet,

 

Waende si wale dat ic ware doet;

1405

Die wijf sijn jammerhertech sere’. -

 

‘Du segs waer, vrient’, sprac de here.

 

Die baliu hiet vareh vort.

 

Si slepeden dengenen uter port

 

Ende maecten enen put ende groven daer.

1410

Dit seide de vrouwe. Here, hort er naer:

 

Die sone verquam ende wart rike,

 

Ende wilde niet gedincken waerlike

 

Van den vader, ende en achtes niet.

 

Wacht, here, dat u niet en gesciet

1415

Van uwen sone, dat hi niet ere

 

U en onterve van der ere;

 

Want mach hi gecrigen u rike

 

Ende here sijn waerlike,

 

Hem sal luttel om u sijn’. -

1420

‘Ghi segt ware, vrouwe mijn,

+ Fol. 265.

[p. 46]

 

Maer, of God wilt, men salt niet sien

 

Dattet also sal gescien

 

Met mi, want morgen betide,

 

Gevet mi God dat ic ontbeide,

1425

So micke icken te verdoene’. -

 

‘God, die Here es van den trone’,

 

Sprac de vrouwe, ‘gever u toe cracht’.

 

Ende alse leden was de nacht,

 

Ende dander dach toe quam gegaen,

1430

Es de keyser opgestaen,

 

Ende riep te hem sine knapen

 

Ende hiet hem skints een ende maken.

 

 

 

Die knapen dorsten laten niet

 

Te doene dat hare here hiet.

1435

Si scoten ant kint ter vart.

 

Tintillus, die skints meester wart,

 

Quam te gemoete den jongelinc,

 

Die te siere doetwart ginc.

 

Toten keyser ginc Tintillus

1440

Ende groeten, ende seide: ‘Jhesus,

 

Der maget sone Marien,

 

Moet u, here, benedien

 

Ende geven u, keyser, goeden dach’.

 

De keyser lelec op hem sach,

1445

Ende den vroeden en gruete hi niet,

 

Om datten kinde dat es gesciet.

 

Maer hi seide: ‘Tintillus, here,

 

Ic en an u doget noch ere⁽¹⁾’. -

 

‘Here’, seit hi, ‘waerbi es dat?

1450

Hebbe ics verdient?’ - ‘Ja ghi, Gods hat

 

So moetti hebben! ic segge u twi:

(1) Hs. here.

[p. 47]

 

Ghi hebbes verdient wel jegen mi.

 

Mijn kint hebdi so geleert

 

Dat bi u sal sijn onteert’. -

1455

‘Waerbi, here?’ - ‘Hets so comen

 

Dat ghi hem de sprake hebt benomen,

 

Ende arger noch, dat mi mach rouwen,

 

Hi wilde vercrachten miere vrouwen

 

Ende bi hare hebben gelegen.

1460

Ghi ne wacht u nemmermeer daerjegen,

 

Noch uwe gesellen, ghi ne selet besterven.’ -

 

‘Here, laet mi doch dese werven

 

Jegen u spreken, ende hort er toe.

 

God, onse Here, noch so vele doe,

1465

(Die vele meer doen mach)

 

Dat hets bate gewinne noch;

 

Maer dat ic u seggen hore

 

Van vercrachten, ic segge wel vore

 

Dats onghelovelike dinc.

1470

Dies bidde ic den hoechsten coninc,

 

Of ghire an coelet uwen moet,

 

Dat ghi tkint tonrecht verdoet,

 

Sonder vonnesse van den hove,

 

Dat u moete gescien daerove

1475

Alse den ridder dede van sinen wive’. -

 

‘Hoe was dat? Bi minen live’!

 

Sprac de keyser, ‘dat moet ic weten’. -

 

‘Here keyser, al hebdi u vermeten

 

Om tlijf te nemen, inne segs u niet,⁺

1480

Ghi ne doet versten of ghijt gebiet

 

U kint te doden heden mere’. -

 

‘Ende ic lovet’, sprac de here;

 

‘Gaet, doeten wederkeren in,

 

Heden meer verste ict hin,

1485

Omdat ic wil weten daventure

+ Fol. 265 v^o.

[p. 48]

 

Van dien wive ende van dien vantsuere’.

 

 

 

Tentillus seide: ‘Hort, keyser here,

 

Hier int lant woende wilenere

 

.I. vantsuer, die en hadde kint no wijf

1490

Die sijn goet hilde achter sijn lijf,

 

Waret so dat hi bleve doet.

 

Dies hadden sijn manne rouwe groet.

 

Ende het vernoyde hem wel sere.

 

In talen setten si haren here,

1495

Ende baden hem alle boude

 

Dat hi wel dede ende huwen soude

 

Ende name een scone wijf,

 

Met welker hi suverlec sijn lijf

 

Wel mochte leden al sijn leven.

1500

Hi seide: ‘Wien wildi mi gheven,

 

Daer u dunct dat ic wel ane doe?

 

Ic bens willich ende vroe’.

 

Si haddens hem te voren versien,

 

Ende ene scone vrouwe; mettien

1505

Hebben si se hem bracht te hant.

 

Si was scone ende achemant,

 

Ende hi nam se ende hilt se alse sijn wijf

 

Met eren al sijn lijf;

 

Van allere dine hadde si genoech,

1510

Sonder van ere dinc tghevoech.

 

Daeraf wetti wel wat ic mene;

 

Daeraf hadde si de bliscap clene,

 

Dat was van den sueten spele

 

Dies jonge liede plegen vele

1515

Die wile si in jogeden sijn.

 

Die vrouwe was jonc ende fijn,

 

Die here was gedaget ende out,

 

Dus was deene heet ende dander cout.

[p. 49]

 

.I. costume men doe plach

1520

In meneger stat, alse men doet noch,

 

Dats alse men te bedde gaet

 

Dat men ene clocke slaet

 

Ende ludet se, ende dan gescist

 

Der liede wandelen; ende dan mist

1525

In elker avontstonden niet.

 

Daerna wacht men ende spiet

 

Dat niemen en ga in dien stonden;

 

Ende wie achter de clocke wert vonden

 

Sonder gelede ende lanterne,

1530

Hi es smorgens gedreven te scerne,

 

Ende lachters es hem vele gedaen.⁽¹⁾

 

Die vrouwe es te bedde gegaen

 

Bi haren man; si maecte haer siec,

 

Ende haer man lach ende wiec.

1535

Si waende dat hi hadde geslapen.

 

Van haren bedde quam si geraken

 

Ende ginc ter dore thoren amijs.

 

Die here wart geware dies

 

Ende ginc achter hare wel lise;

1540

Daer sach hi se met haren amise

 

Driven solaes ende deduut.

 

Hi loec de dore ende sloet se uut,

 

Ende ginc ter solrevenster staen,

 

Ende seide: ‘Vrouwe, nu eest so vergaen;

1545

Mergen werdet al den lieden becant

 

Dat ic u bi uwen amijs vant’. -

 

‘Genade, here’, seit se, ‘ghi ne deet niet’. -

 

‘Ic dede, hets wel kenlike gesciet’. -

 

‘Ay, here, genade, laet mi ingaen,

1550

Die clocke sal luden saen’. -

(1) Hs. Gadaen.

[p. 50]

 

‘Dats mi lief’, sprac de here.

 

‘So werde ic onteert van miere ere’,

 

Sprac de vrouwe, ‘ghi ne laet mi in;

 

Dat wert u een clene gewin.

1555

Ic sal mi selven vele saen

 

Doden ende van den live verslaen’.

 

Vore de dore een putte stont,

 

Dat was kenlec ende cont,

 

⁺ Van ouden tiden hadde hire gestaen.

1560

Nu hort wat de vrouwe hevet gedaen.

 

Vore dien putte lach een stien;

 

Het was so donker, niemen mocht sien;

 

Den steen hief op de vrouwe doe

 

Ende sprac haren man noch toe

1565

Ende seide: ‘Ghi ne laet mi in, entrouwen,

 

Ic sal doen het sal u rouwen

 

Also langhe alse ghire om sult dinken’. -

 

‘Wat suldi doen?’ - ‘Ic sal mi verdrinken

 

In desen putte, die hier staet’. -

1570

‘Ic wilt wel, vrouwe, nu gaet’. -

 

‘Nu blivet te Gode,’ sprac de vrouwe,

 

‘Ic wane ghijs noch sult hebben rouwe,

 

Bedi gode herte mach niet liegen’.

 

Die goede man wachte hem niet daerjegen,

1575

Ende de vrouwe nam te hant

 

Den steen, die sie voer haer vant⁽¹⁾,

 

Ende ginc ten putte ende warpen daerin.

 

Die here horet ende ontsach him

 

Si ne ware in den putte gevallen.

1580

Ter dorewart ginc hi wallen,

 

Ende die vrouw sloep in ene side

 

Ende liet den here neven haer liden,

+ Fol. 266.

(1) Hs. vamt.

[p. 51]

 

Die de dore liet open staen.

 

Die vrouwe es gereet ingegaen,

1585

Ende loec de dore ende ginc se sluten,

 

Ende den goeden man daerbuten,

 

Die riep ten putte nederwart,

 

So hi luudste mochte ter vart:

 

‘Soete lief, sidi in den pit?

1590

Wach arme! Twi dadi dit?

 

Ghi seit waer, bi miere trouwen,

 

Ghi wist wel mi souts berouwen;

 

So doet nu, ic wils wel lien,

 

Ic waende u daerbi castien;

1595

Nu sidi doet, bi miere scoude.’

 

Ende die vrouwe andworde boude:

 

‘Daer ben ic niet, maer hier ben ic;

 

Nu suldi daerbuten staen een stic

 

Ende gedogen u ongevoech;

1600

En was ic u niet scone genoech

 

Ghi ne moest uwe puterie gaen,

 

Dese tijt nachts elre beslaen?

 

Ghi wout wel gerne dat ic daer ware;

 

Nu eest kenlec ende openbare

1605

Van uwer puterien genoech’. -

 

‘Ay, vrouwe, laet mi in doch,

 

Die avontclocke sal luden saen;

 

Werde ic hier vonden ic werde ondaen,

 

Ic werde gevaen ende onteert’. -

1610

‘Dats dat mijn herte gert,

 

Dattet si allen den lieden becant.’

 

Die⁽¹⁾ clocke lude te hant.

 

Die wachters gingen achter straten;

 

Si vonden den here, si ne dorstent laten,

(1) Een voorafgaande Dat is doorgestreept.

[p. 52]

1615

Ende eer de clocke liet haer slaen

 

So quamen si ter vrouwen gegaen

 

Ende seiden: ‘Vrouwe, wi ne horden nie seggen

 

Van uwen man quade vleggen;

 

Ontfatene ende laetten in met vreden,

1620

Of wi selenen voer ons leden’. -

 

‘En wistijs noyt eer?’ sprac de vrouwe.

 

‘Neen wi niet, bi onser trouwe’,

 

Spraken de wachters: ‘So wettijt dan’,

 

Seit de vrouwe. ‘Wat soude een man,

1625

Die van dagen es so out,

 

Elre soeken sijn gewout?

 

Ende was ic hem niet scone genoech

 

Mede te drivene sijn gevoech,

 

Hi ne moste elre puterien plien’?

1630

Die wachters leiden wech mettien,

 

Ende smorgens over al de stede

 

Vele lachters men hem dede

 

Eer die goede man quam thuus. -

 

‘Keyser, here’, sprac Tintillus,

1635

‘Dus voerde haren man de vrouwe;

 

So sal doen, bi miere trouwe,

 

U u vrouwe, of arger vele;

 

Dat seg ic in ernste, niet in spele;

 

⁺ Ghi ne sult niet mogen ontgaen;

1640

Doet si u dit kint verslaen

 

U salre vele arger af gescien’. -

 

‘Hen sal niet’, sprac de here mettien,

 

‘Heden meer salt in verste staen

 

Dat niet sal sijn gedaen’.  

1645

Dus leet de dach. De here quam

 

Te siere vrouwen; hi vant se gram,

 

Ende si togede hem lelec schyere.

+ Fol. 266 v^o.

[p. 53]

 

Doe mocht niet langer swigen de here

 

Hi ne vragede: ‘Vrouwe, wat hebdi?’ -

1650

‘Ic ben gram, here’. - ‘Op wien?’ seit hi. -

 

‘Op el niemen’, sprac de vrouwe,

 

‘Dan op mi selven; bi miere trouwe!

 

Omdat mi es so gegaen

 

Dat ic onteert werde ende ondaen’. -

1655

‘In welken, vrouwe?’ - ‘Ic salt u seggen:

 

Mijn herte mach mi onsachte leggen,

 

Want ic wel weet dat ic noch, here,

 

Met lachtere ende met groter onnere

 

Sal sijn gejaget ut⁽¹⁾ desen lande.

1660

Des wert te mere mine scande.

 

Mergen wil ic wech tilike’. -

 

‘Ghi ne sult niet, vrouwe, waerlike;

 

Ghi sult bliven’, sprac de here,

 

‘Met mi, ende hebben goet ende ere’. -

1665

‘Here’, seit si, ‘dat mach niet sijn

 

Dat miere soude gescien,

 

Blevic met u hier yet lange;

 

Beter es mi dat ic gange

 

Mire varde; ic segge u twi:

1670

Scone ende jonc weet ic mi;

 

Ic sal wel vinden met wien ic blive,

 

Die mi meer sal doen te minen live;

 

Want ic ben van hogen geslachte;

 

Ic sal wel gaen daer men op mi achte.

1675

Met u mach ic hebben gene ere’. -

 

‘Twi vrouwe?’ - ‘Ic segt u, here,

 

Ic sie, al laet ic mi verdoven,

 

Dat ghi mi niet en wilt geloven

 

Van gere dinc; bi miere trouwe!

(1) Hs. u.

[p. 54]

1680

Daerom so hebbe ic rouwe;

 

Daerom moet ic doven

 

Sint ghi mi niet wilt geloven.

 

So moete onse Here geven,

 

Dat met u moet sijn beweven,

1685

Ende u oec so moete ghescien

 

Also alst gesciede dien,

 

Die om ene clene dinc

 

Sijn wijf leverde den coninc,

 

Daermede sinen wille te doene’. -

1690

‘Segt mi, vrouwe, wie was degone?

 

Dat was een wel onsalech man.

 

Sint ghi mi bracht hebt daeran,

 

Vrouwe, so ne maget niet sijn vergeten;

 

Van hem moet ict emmer weten’.

1695

Die vrouwe sprac: ‘Mi ne helpt geen seggen,

 

Ghi ne wilt genen sin an leggen’. -

 

‘Vrouwe ic sal, so ict best can’. -

 

‘So sal ict u, here, seggen dan’.

 

 

 

In Poelgen woende een coninc;

1700

Dat was waerlike dinc,

 

Dat hi sodomite was;

 

Dat was waer, sijt seker das,

 

Dat de coninc hadde wijf onwerde,

 

Ende geen wijf hi begerde;

1705

Sodat hi, bi waerheden,

 

Viel in groter siecheden.

 

Doe dede hi den raet besien

 

Dat hi wan phisisien,

 

Die hem sine orine besach,

1710

Wat hem best gehelpen mach.

 

Ende alse de phisisien

 

Sine orine hadde besien,

[p. 55]

 

Die coninc vragede hem saen

 

Of hine soude dorren bestaen,

1715

Ende oft hi dorste genendech wesen

 

Hem te helpen ende te genesen?

 

Hi soude hem, in silver ende in goude,

 

Lonen herde menichfoude,

 

Ende so groffelec sine pine⁺

1720

Dat hem wel soude mogen scinen.

 

‘Danc hebt’, sprac de phisisien,

 

‘Here, ende ic ben wel in dien

 

Dat ic u sal genesen met willen’.

 

Ende de coninc was sere teswollen

1725

Ende hadde den lichame groet;

 

Ende dede hem eten ghersten broet

 

Ende borne drinken, ende hi ontswal.

 

Ende alse hem wart de lichame smal,

 

Began hem seggen de fisisien:

1730

Dat hi emmer moeste besien

 

Dat hi bi wiven soude liggen, soudi genesen,

 

Van siere siecheit, claerlijc wesen’.

 

Sinen drossate riep hi te hant,

 

Die was berechter over al tlant,

1735

Ende hiet hem een wijf gaen soeken

 

Die scone was; hi ne hiet niet roeken

 

Om cost, hi wilde haer wel te houde

 

Lonen in selvere ende in goude,

 

Dat sijs te beter soude wesen.

1740

De drossate seide met desen

 

Dat wel soude sijn gedaen.

 

Te sinen wive quam hi gegaen,

 

Die drossate, ende tellede hare

 

Algader die gevare,

1745

Ende bat haer dat si soude

 

.Xx. merc winnen al in goude.

+ Fol. 267.

[p. 56]

 

‘Waermede?’ seit si, ‘soude ic se winnen?’ -

 

‘Ic segt u, vrouwe, ghi sout met minnen

 

Te nacht liggen bi den coninc,

1750

Ende sinen wille doen om dese dinc’. -

 

‘Genade, here!’ seit si, ‘dore God!

 

Dat ware mi een swaer gebod;

 

Dat sal emmer niet gescien’. -

 

‘Swijt’, seit hi, ‘hen sal niemen sien;

1755

Die niet wilt winnen moet verliesen.

 

Van tween quaden sal men dbeste kiesen.

 

Ja, en siedi dat ic den here

 

Diene om goet ende om ere?’ -

 

‘Here, sint ghi mi spaent daertoe

1760

Ende ghi wilt dat ict emmer doe,

 

Men mach wel seggen, vore ende achter,

 

Also wel es u alse mijn de lachter’.

 

 

 

Des avonts, alst bedeemt was,

 

De drossate wart geware das

1765

Dat sijn here was te bedde gegaen.

 

Sinen here seide hijt saen,

 

Ende bracht se geleedt doe

 

Den here te sinen bedde toe;

 

Ende si ginc bi den coninc leggen.

1770

De vrouwe dorst niet wederseggen

 

Si ne moest doen sinen wille.

 

Si gedoget ende sweech stille.

 

Des morgens, metter dageraet,

 

Der vrouwen man gereet opstaet

1775

Ende quam toten coninc geghaen,

 

Ende seide: ‘Here, wildi opstaen

 

Ende laten de vrouwe care,

 

Eer dats iemen werde geware?’ -

 

‘Neen ic’, sprac de coninc, ‘vrient,

[p. 57]

1780

Die vrouwe hevet mi wel gedient;

 

Ganc wech, ontbere diere tale,

 

Die vrouwe becomt mi wale,

 

Noch en wille icker [ick se?] niet ontbaren’.

 

Dien knape vernoiet sere, te waren,

1785

Ende hem en ginc geen spel in hant;

 

De venstre ondede hi te hant

 

Ende liet tlicht incomen te samen;

 

Die vrouwe began haer scamen

 

Ende seide: ‘Here, laet ons opstaen,

1790

Hets tijt ende wel gedaen’.

 

 

 

Die knape mocht niet langer scouwen

 

Den here te sien bi siere vrouwen.

 

Ten here sijn seide hi saen:

 

‘Here, doet wel, laet mijn wijf gaen,

1795

Hets mijn wijf dat bi u leget’.

 

Mettien dat die knape dit seget,

 

Doe sach de coninc op hem ende op hare:

 

‘Quaet scalc!’ seit hi, ‘sech mi ware,

 

Waerom brachtstu se mi ter hant?⁺

1800

Om tgoet te winnen, mi eest becant.

 

Ic sal di bi der kelen hangen’.

 

Diegene moest uten lande gangen,

 

Ende de herc dede huwen de vrouwe

 

An enen man die haer hilt trouwe,

1805

Ende met eren hilt voertane.

 

Die vrouwe sprac: ‘Here, nu hebdi verstaen

 

Van den drossate ende gehort,

 

Die dlant moeste⁽¹⁾ rumen ende de port,

 

Die bi ghierecheden was bedrogen.

1810

Bi desen exemple wil ic u togen

+ Fol. 267 v^o.

(1) Hs. meste.

[p. 58]

 

Dat ghi soe gierech sijt den vroeden

 

Te volgene van haren moeden,

 

Dat ghire bi sult ontervet sijn.

 

In segt niet dore den wille mijn.

1815

Ic salt emmer mogen verdragen,

 

Want mine⁽¹⁾ vrient ende mine mage

 

Selen mi wel huwen ende trouwen,

 

Also de coninc dede der vrouwen.

 

Ic segt op u ende om desen

1820

Dat ghi noch sult ontervet wesen,

 

Dat wetic wel ende⁽²⁾ bens vroet,

 

Dat sulc noch sal hebben u goet

 

Die u een twint en bestaet.

 

Dit wert al bi der vroede raet’.

1825

Die keyser seide: ‘Vrouwe, hi ne sal

 

Mijn goet hebben; ic micke wel

 

Dat hi mergen wert verdaen

 

Mijn sone; ic hebbe verstaen

 

Op dat ghi mi hebt geseit,

1830

Dat ict vervorste, dats mi leit’.

 

 

 

Dus lieten si de tale staen.

 

Teerst dat de sonne⁽³⁾ was opgegaen

 

Ende tlicht van den dage sceen,

 

Doe wies daer rouwe, groet geween;

1835

Want de keyser hiet uutwart leden

 

Dat kint ende hem de doet gereden.

 

Ende also alse ment leide uutwart,

 

Quam hem te gemoete Malequidart,

 

Die vroede, die sijn meester was;

1840

Ende alse hi wart geware das,

(1) Hs. mi.

(2) Hs. een̄ .

(3) Hs. sonnē.

[p. 59]

 

Hi rcet ten keyser, daer hi stoet,

 

Ende sprac hem toe met groter spoet,

 

So hi ierst mochte ende hine versach,

 

Ende seide: ‘Here, hebt goeden dach’.

1845

Ende die keyser saen andworde:

 

‘Noch goeden dach noch scone worde

 

En⁽¹⁾ an ic u, her Malequidart,

 

Noch geen goet meen ic tuwart’. -

 

‘Twi es dat, here, wats u gesciet?’ -

1850

‘Ja, her rode, ghi ne wetes oec niet.

 

Ghi wet wel, ic gaf u te leerne

 

Mijn kint ende te bestierene

 

In dogeden ende in trouwen;

 

Ghi hebt gedaen, dat mach mi rouwen,

1855

Ghi hebt hem de sprake benomen;

 

Ende noch meer, dat mach mi mescomen,

 

Mijn wijf wilde hi vercrechten.

 

Bedi wil ic daerover rechten

 

Alse ic over u allen sal,

1860

Ghi ne hebbets meer dan goet geval,

 

Her Maelquidaert; ghi ende u gesellen

 

Solet met hem de doet bequellen’. -

 

‘Here’, seit hi, ‘ghi hebts macht

 

Ons te dodene, sijt recht of cracht;

1865

Ende of ghi tonrechte verdoet

 

U kint, God geve dat u moet

 

Also gevallen binnen uwen live

 

Alst dede, van sinen wive,

 

Hier vormaels den ouden vroeden’! -

1870

‘Nu ne wert mi niet wel te moede’,

 

Sprac de keyser, ‘dat weet ic wel;

 

Ic en weet hoet hem gevel.

(1) Hs. En.

[p. 60]

 

Ic wilt oec weten, her Malequidart’. -

 

‘Ende of ghijt, here, te wetene gheert,

1875

So verstet heden mere

 

U kint te doden; ic segt u, here,

 

Ende els om gene dinc die gesciet

 

En doe ict u te wetene niet’. -

 

⁺ ‘Ende ic wilt wel’, sprac de here;

1880

‘Ic geve hem vrede heden mere

 

Dat men hem geen arch en doet.

 

Nu segt dan ende makes mi vroet

 

Hoe dat geviel, bi dinen live,

 

Den ouden vroden met sinen wive’.

 

 

1885

Maelquidart seide: ‘Hort, here,

 

So mogedi weten wat wilenere

 

Geviel enen ouden vroeden man,

 

Die rijc was ende groet goet gewan,

 

Ende sijn lijf leidde met eren.

1890

Sine manne wildens niet ontberen

 

Si ne quamen toten vroeden

 

Ende baden, dat hi hem liete gemoeden

 

Te huwen ende name een wijf,

 

Met welker hi leiden mochte sijn lijf,

1895

Met paise ende met groter minnen,

 

Ende ane wien hi mochte gewinnen

 

Een oer, dien tgoet na hem bleve.

 

‘Mi dunct dat ic wale sachte leve

 

Alsus’, sprac de vroede man;

1900

‘Ende ic wille wel doen nochtan

 

Dat ghi wilt ende mi raet.

 

Ghi sout mi node raden quaet,

 

Dies betrouwe ic mi wel op u.

 

Soect mi een wijf, dies bidde ic u’.

1905

Si spraken si souden hem daerom sien,

+ Fol. 268.

[p. 61]

 

Ende si brachten hem mettien

 

Ene jonge vrouwe te hant

 

Die scone was ende achemant.

 

Dies was de oude vroede blide;

1910

Ende hets sede der ouder liede

 

Dat si jonge wijf nemen gerne,

 

Ende menichwerf sijn si te scerne

 

Gedreven daerbi, ende rouwet hem achter.

 

Maer hets te spade alse ene hevet lachter

1915

Dat hijs hem dan wachten soude.

 

Die vrouwe was metten vroeden oude

 

Een stucke dat si niet en dede

 

Noch en peinsde te doene lichthede.

 

Te gader hadden si .ij. kinder;

1920

Dene mere, dander minder;

 

Maer so een meer maelt, so hi moeder es.

 

Bi den ouden man segge ic des;

 

Hi was geout vele sterke

 

Ende gecranket van sinen werke.

1925

Die vrouwe balch haer herde das

 

Dat hare gewoente gemindert was,

 

Al waest dat sijt scone verdroech.

 

Ene moeder had si levende nochtan;⁽¹⁾

 

Si peinsde dat si tote hare soude gaen

1930

Ende haer gepeins haer doen verstaen.

 

 

 

Ter moeder ginc si clagen hare,

 

Dat haer solaes gedaen ware

 

Van haren man, ende si soude beginnen

 

Haer gevoech sueken ende elre minnen.

1935

Die moder seide: ‘Lieve dochter,

 

Ghi ne sult niet, het ware lachter;

(1) Hs. nocht.

[p. 62]

 

Doct minen raet, proevet uwen man

 

Eer ghijt begint; mogedire an

 

Enege dinc vinden, dat hi u slact,

1940

Of mesvoert, dan bestaet

 

Te doene uus herten wille.

 

Dit soude ic doen ende swigen stille’. -

 

‘Moeder, waeran soude icken proeven?’ -

 

‘Dochter, dat sal ic u bevroeden.

1945

Hi hevet ene inte herde wart,

 

Die staet in sinen boengart;

 

Die suldi afslaen ende breken;

 

Laet horen wat hire toe sal spreken’.

 

Die dochter seide dat sijt doen soude.

1950

Te hars selfs huse kerese boude,

 

Ende haer man was van huus gegaen.

 

Haren knape riep si saen.

 

‘Com hare’, seit si, ‘knape vroet,

 

Dore minen wille het wert di goet;

1955

Nem dese aexe, ganc mi afslaen

 

Dese inte’. - ‘Vrouwe, in dars niet bestaen.

 

Dore minen here hi heeft se so wart;

 

Ic weet wel in al den boegart

 

⁺ En staet boem dien hi liever hevet’.

1960

Alse de vrouwe dat besevet,

 

Nam si de aexe in de hant

 

Ende ginc se afhouwen te hant,

 

Ende hiet se dragen int huus den knape,

 

Soude hi leven met gemake.

1965

Die knape droech se doch in huus.

 

Doe quam de here van den huus,

 

Die van der inten de rancken sach

 

Voer hem op den vloer, daer hi lach:

 

‘Vrouwe’, seit hi, ‘God hebs gewout!

1970

Wanen comt dit gehouwen hout?’ -

+ Fol. 269 V^o.

[p. 63]

 

‘Here’, seit si, ‘ic deet houwen,

 

In waende weten in trouwen

 

Dat ghi coude mocht hebben gehat’. -

 

‘Wat, vrouwe, ende mi duncket dat

1975

Ghi hebt mine⁽¹⁾ beste inte geroedt’. -

 

‘Here, ic en was niet bevroet;

 

Dore uwen wille waest dat ict dede’. -

 

‘So si vergeven’, sprac hi mede.

 

 

 

Des anders dages ginc de vrouwe

1980

Der moeder clagen haren rouwe.

 

Die vrouwe vragede hoet haer stoet?

 

‘Vrouwe’, seit si, ‘mijns mans moet

 

Die ne mach so niet verkeren’. -

 

‘Slogedi dinte af?’ - ‘Ja ic, met eren’. -

1985

‘Wat seide hijs een twint?’ - ‘Niet, vrouwe;

 

Nu wil ic minnen, bi mire trouwe!

 

Ende hebben al dat mi bederf’. -

 

‘Dochter, proeften noch anderwerf’ -

 

‘Waeran, vrouwe? dat segt mie’. -

1990

‘Wel, lieve dochter, dat seg ic die:

 

Hi hevet enen hasewint,

 

Dat es de snelste die men vint;

 

Hier int lant es geen so goet.

 

Bedi hevet hine in sinen moet

1995

Ende in sijn herte vercoren

 

Boven alle dinghe te voren.

 

Dochter dien suldi doet slaen,

 

Ende sien dan hoet sal vergaen

 

Ende hoe hi dat verdragen sal’. -

2000

‘Wel, lieve moeder, ic lovet al.

 

Ic sal mi pinen dat ict gedoe,

(1) Hs. mi.

[p. 64]

 

Mach ick er comen te slane toe’.

 

Ane de moeder nam si orlof

 

Ende keerde weder in haer hof.

2005

Avont waest eer si thuus raecte,

 

Ende doe men de bedden maecte,

 

Ende dat tvier was in berne claer.

 

Ende de here was daernaer

 

Van jagene comen altehant,

2010

Ende de scone vrouwe, achemant,

 

Si was geseten bi den viere;

 

Ende die here goedertiere

 

Hi ginc sitten bi der vrouwen,

 

Ende die hasewint, bi miere trouwen,

2015

Ginc op der vrouwen scoet doe leggen.

 

Van der vrouwen wil ic u seggen

 

Hoe si coelde haren moet.

 

Een knape, die neven haer stoet,

 

Nam si tmes ute siere hant

2020

Ende stac den⁽¹⁾ hasewint te hant

 

In de lancken, dat hi sterf.

 

Doe seide de here: ‘Vrouwe, anderwerf

 

So hebdi mi echt lede gedaen;

 

Segt, hoe dorsti dit bestaen,

2025

Daer ict toesach met ogen,

 

Te doden minen wint? Hoe mach ict gedogen?’ -

 

‘Here, en siedi niet de pelse mine

 

Hoe hi se bereit hevet, hets anscine,

 

Of mer voete ane hadde gevaget.

2030

Waendi dats mi wel behaget?

 

Ende van den bedden, die hier leggen,

 

Al en wil ick er niet toe seggen,

 

Die men telker weke moet dwaen?

(1) Hs. de.

[p. 65]

 

Here, dunct u dat goet gedaen,

2035

Tapite, bedden, lijnlaken,

 

Dat hijt al vuul soude maken?

 

Entrouwen, here, hen dunct mi niet goet;

 

Nochtan ben ic selve wel vroet

 

Dat ic een deel hebbe mesdaen’. -⁺

2040

‘Vrouwe, ic salt laten staen

 

Tote echt dat beter wesen mach,

 

Sonder stoet ende sonder slach’.

 

So leet herde wel de vrouwe

 

Dat sijs hadde clenen rouwe.

2045

Des anders dages, si niet vergat,

 

Si ne ginc echt clagen dat

 

Van haren man groet ongenoech,

 

Dat hare sere opt herte woech.

 

Doe clagede si der moeder al,

2050

Ende seide haer si emmer⁽¹⁾ sal

 

Minnen, si ne machs niet laten.

 

‘Dochter,’ seit si, ‘laet u gematen.

 

Wat segdi mi? En deedi niet

 

Also alse ic u gisteren hiet?’ -

2055

‘Ja ic, vrouwe’. - ‘Hoe eest vergaen?’ -

 

‘Moeder, hi ne hevet mi niet gedaen;

 

Hi ne gaf mi steke noch slach;

 

Nochtan, moeder, ict niet laten en mach,

 

Ic moet minnen’. - ‘Dochter, ghi ne sult.

2060

Ende mercti niet, dat ic mi hilt

 

Met uwen vader al mijn leven?’ -

 

‘Hets wonder, moeder; ghi hadt gedreven

 

Te gader uwe joget lange genoech.

 

Maer hi ne doet mi geen ghevoech

+ Fol. 269.

(1) Hs. emer.

[p. 66]

2065

Alse man soude doen sinen wive.

 

Ic moet minnen, bi minen live!

 

In machs niet laten. inne moet minnen’. -

 

‘An wien, dochter, wildijs beginnen?’ -

 

‘Vrouwe, an den pape van den dorpe.

2070

Hi heves mi te voren geworpen,

 

Ende menichwerf gebeden,

 

Hets wel lange stont leden,

 

Ende dicwile gedaen beheet

 

Dat sijn gelt mi es gereet,

2075

So welc tijt dat es mijn gevoech;

 

Ende ic ben dies vroet genoech.

 

Minde ic enen ridder, hi soude mi snime

 

Onwert hebben, so ne woude mi niemen.

 

Ende setten gereet te pande.

2080

Dus dadic sonde ende scande’.

 

 

 

Die moeder seide: ‘Dochter,⁽¹⁾

 

Ghi ne sults niet doen, het ware lachter;

 

Doch noch enewerf minen raet;

 

Ic waent di niet sal wesen quaet;

2085

Proef noch derdewerf⁽²⁾ dinen man,

 

Ende af, du moges vinden u emper daeran,

 

Ende dan doet, dochter, uwen raet’. -

 

‘Waeran vrouwe?’ - ‘Dochter, verstaet:

 

Mergen werdet Kerstdach,

2090

Ende u man sal houden hof;

 

Die vorbaerste, ic wilt wel weten,

 

Van den dorpe selen daer eten;

 

Ende alse de tafelen sijn gerecht,

 

Ende deerste gerecht voert es bracht,

(1) Hs. doechter.

(2) Hs. derdewef.

[p. 67]

2095

Ende du ten ende geseten bist,

 

Dan sult u peinsen ene list,

 

Dat in den vasen⁽¹⁾ van der dwalen

 

Stec dinen slotel, ende al omhalen

 

Al dat op de tafele staet.

2100

Besiet hoet met u vergaet,

 

Dus soutu hebben geproevet dan

 

Derdewerven dinen man’. -

 

‘Vrouwe, dit sal ic bestaen,

 

Ten besten moet mi vergaen’. -

2105

‘Des onne di God, dochter mijn’.

 

Die dochter keerde weder in

 

Tharen huus, daen si was comen.

 

De oude vroede hevet vernomen

 

Alle de boden die hi can vanden,

2110

Ende hevet se begonnen senden

 

Achter dorpe te sinen magen,

 

Omdat si souden in Kerstdage

 

Met hem alle ten etene comen.

 

Die here heeft er vele vernomen

2115

Die souden comen ten eten;

 

Ende alse men was geseten

 

Ende dierste gerechte vort was bracht,

 

Doe was de vrouwe bedacht

 

Te doene dat hare moeder hiet.⁺

2120

In de vafen der dwalen si siet

 

Dat si den slotel hevet geheecht;

 

Mettien hevet si haer opgerecht

 

Ende es hare verde gegaen.

 

Doe moest al ommeslaen

2125

Dat daer op de tafele stoet.

 

Doe verwies den here sijn moet,

(1) Vs. 2120 leest men vafen; vouwen, op zijn Brab. vaven?

+ Fol. 269 V^o.

[p. 68]

 

Ende seide: ‘Vrouwe, hiers quaet gedaen’. -

 

‘In mochts niet’, seit si, ‘Ic waende gaen

 

Halen uwen besten cop,

2130

Daerom waest dat ic stont op,

 

Ende om te halen mijn mes;

 

Mi is leet dat dus comen es’. -

 

‘In Goeds name, vrouwe, gaet ons halen

 

Gereedlike dan ander dwalen,

2135

Ende laet ons etene met gemake’.

 

Na etene hadden si hare sprake

 

So lange dat tijt was daerof

 

Te scedene. Doe sciet dat hof

 

Van dien diere comen waren.

2140

Die here woude niet langer sparen

 

Noch letten; alse quam dander dach,

 

Eer hi licht daeraf gesach,

 

Ter vrouwen quam hi gegaen

 

Ende seide: ‘Vrouwe, ghi moet opstaen,

2145

Ic wille u een luttel spreken.

 

Ghi hebt mi drie quade treken

 

Binnen deser weken gedaen,

 

Daer ic toern af hebbe ontfaen,

 

Ende ghi ne willes niet achten.

2150

Van den vierden wil ic mi wachten,

 

Mach ic, dat ghijt niet en doet.

 

Ic weet wel, u dert tquade bloet;

 

Bedi moetti gelaten wesen’.

 

Sine knapen riep hi met desen

2155

Ende hiet den bloetlatere comen.

 

‘Wat, here, wildi mi verdoemen?

 

Dat wet God, inne was noyt gelaten’. -

 

‘Vrouwe ic doet al dore u bate.

 

Ic weet wel wat u dert,

2160

Ende wat es dat ghi beghert;

[p. 69]

 

U steket herde dat quade bloet;

 

Ic weet wel ende bens wel vroet’.

 

Doe hiet hi tfier stoken saen.

 

Al waest haer leet, si moest opstaen;

2165

Ende die bloetlatere quam mettien.

 

Si sach wel si ne mochts ontvlien,

 

Si moeste haer daertoe gereden.

 

De here deed se haer cleden (sic)

 

Ende deed se slaen dat haer dbloet roet

2170

Vele liep uten armen bede,

 

Dat si vercoelen mochte daermede;

 

Ende alse si was becoelt daerof,

 

Op een bedde men se leide doch,

 

Ende liet se liggen haer sceen also⁽¹⁾.

2175

Doe quam hare moeder daertoe,

 

Ende si began wenen, roepen,

 

Ende haren here vloeken

 

Vore de moeder, daer si lach,

 

Ende maecte groet hantgeslach,

2180

Ende seide: ‘Wach arme, ic ben doet’.

 

Die moeder seide: ‘Dochter goet,

 

Hoe es u te moede? Wildi minnen?’ -

 

‘Die lede duvel moets beginnen!

 

Moeder, mi en lustes niet’.

2185

............

 

Ende seide, in ware sprake:

 

‘Dat en ware gene so ware wrake

 

Dochter, alse van den vroeden ouden’ -

 

‘Die lede duvel moets gewouden,

2190

Moeder, of ic mere wille minnen!’ -

 

‘Dochter, inne wils u niet wanconnen,

 

Ende ghi doet vroetscap, te waren;

(1) Hs. h'scen alse.

[p. 70]

 

Ic rade u dat ghijs wilt ontbaren

 

Ende nemmermere minne begert’. -

2195

‘Here keyser’, sprac Malequidart,

 

‘Nu hebdi van den ouden gehort

 

Hoene sijn wijf soude hebben gevort,

 

Die hem drie quade treken dede;

 

Van der inten, alse ic u sede,

2200

⁺ Ende van den hasewint goet,

 

Dien si stac metten messe doet,

 

Ende van dat si storte dat eten.

 

Ende, here, oec mogedi wel weten,

 

Dat vierde soude erger hebben gewesen,

2205

Hedde sijt voldaen, dan enich van desen,

 

Bedi si hadde gemint den pape;

 

Bedi dats hem de vroede dede wrake.

 

Aldus soude u, bi minen live!

 

Gescien⁽¹⁾, gelovedi uwen wive.

2210

Je toewart (sic) hevet si nu bestaen

 

Alsi u raet uwen sone te verslaen.

 

Sietter op ende nemt exemple goede,

 

Hoe scone dat hem wrac de vroede⁽²⁾.

 

En dedi niet, here?’ - ‘Ja hi, te waren’. -

2215

‘Aldus, here, sout met u varen

 

Lietti uw wijf⁽³⁾ verdoven,

 

Ende ghi hare willet geloven

 

Van dat si u te verstane doet.

 

U en comt er af nemmer goet’. -

2220

‘Neen ic niet, here Maelquidart’.

 

Die tale dus gelaten wart;

 

Want gegaen was an die nacht,

+ Fol. 270.

(1) Hs. Castien.

(2) Hs. vrode.

(3) Hs. v w. wijf.

[p. 71]

 

Ende die keyser hevet hem bedacht

 

Van sire vrouwen, ende ginc te hare.

2225

Ende de vrouwe wart sijns geware,

 

Ende togede hem een gelaet van rouwen.

 

Dat mocht hi wel ane haer scouwen,

 

Dat si was droeve in haren moet.

 

Die here vragede hoet haer stoet?

2230

Si seide: ‘Ic ben al tongemake

 

Dat ghi verraetlike sprake

 

Ende valsche so te horene begert.

 

Ghi sult er bi werden onteert,

 

Alse Crassus was, die⁽¹⁾ hadde so groet

2235

Gepeins omme gout roet,

 

Dat hijt int leste moste besterven,

 

Ende sijn lijf laten ende verderven’. -

 

‘Hoe quam dat vrouwe? segt mi’. -

 

‘Dat u lief ende goet gescie,

2240

Here, ic salt u seggen dan.

 

Bi aventuren ghi mocht er an

 

Sulke exemple nemen bi

 

Die u nutte ende vromelec si.

 

 

 

In dese port, in dese stede,

2245

Woende een clerc, here, die men sede

 

Die vroet was ende wide becant;

 

Virgilius was hi genant;

 

Hi was clerc vele goet,

 

Ende van den seven arten vroet,

2250

Van nigromancien consti vele,

 

Ende dies was hi meester wele

 

Bat dan yemen die men wiste

 

Hi maecte, bi siere liste,

(1) Hs. de.

[p. 72]

 

Een vier hier in de stede,

2255

Dat hi altoes bernen dede,

 

Over dach ende over nacht,

 

Dat vier geblusschen niet en mach,

 

Doere wint, dore regen ende doer sne,

 

Hen bernede ye lanc so mee.

2260

Aldus badent ende rieden

 

Van der stat de erme liede,

 

Die niet comen mochten te viere

 

Dore de verweende porters fiere,

 

Die smorgens so lange lagen

2265

Dat meer dan prime was van den dage

 

Eer si ontdaden hare doren,

 

Ende darme liede lagenre voren

 

Ende moesten wachten haer opstaen

 

Virgiliuse docht niet goet gedaen;

2270

Hi werp darme op haren dangiere,

 

Ende deed se met enen gemenen viere

 

Comen welken tijt sijs rochten,

 

Daer si hem bi wermen mochten

 

Hen ende hare kinder clene.

2275

Dat vier was hem allen gemene.

 

Ende bi engiene was daer nochtan

 

Van copere gemaect een man

 

Diet wachte, ende hilt enen boge

 

Ende een scicht van goeder vloge,

2280

⁺ Die geberde of hi scieten soude

 

Wie dat ware diene slaen woude;

 

Hi was gekeert ten vierewart.

 

Diet saghe mochte sijn vervart.

 

In sijn voerhovet bescreven stonden

2285

Letteren, die seiden ende orkonden⁽¹⁾:

+ Fol. 270 v^o.

(1) Hs. orkenden.

[p. 73]

 

Die mi sal slaen ic sallen scieten

 

So dat hijs cume sal genieten.

 

Een clerc van Lombardien daer quam

 

Dat wonder besien, alse hijt vernam;

2290

Hi las de letteren ende seide:

 

‘Ic sal bestaen dese coenheide

 

Te doene, radijt mi gesellen,

 

Te weten of waer de letteren spellen.’ -

 

‘Ja wi,’ seiden si, ‘dordijt bestaen?’ -

2295

‘Ja ic,’ seit hi, ‘ic gane slaen.’

 

Hi sloech ende dbeelde scoet,

 

Ende tfier bluschede; dat was scade groet;

 

Hen bernede niemene⁽¹⁾, alse te voren.

 

Doe hadt al sine cracht verloren.

2300

‘Nu segt, heer, bi uwer trouwe,

 

Dede hi niet quaet’, sprac de vrouwe,

 

‘Die clerc die tfier blusschen dede?’ -

 

‘Ja hi’, sprac de keyser mede,

 

‘Hi dede groet quaet, duncket mi;

2305

Die arme liede haddenre bi

 

Vele gemaexs ende haer gevoech’. -

 

‘Noch dede hi wonders meer genoech.

 

Tere porten van der stat

 

Hadde hi twe coperen manne gesat;

2310

Die ene hilt in de hant een scoet,

 

Ende sijn geselle, metter spoet,

 

So werp hine telken ommekere.

 

Noch hadde hi gemaket mere,

 

Virghilius, de goede clerc.

2315

Here, dat was een dire werc;

 

Op enen marbrinen pilaer

 

So hadde hi doen maken, daer

(1) Hs. neminc.

[p. 74]

 

Te stane, enen claren spiegel,

 

Daerane te siene het was de seghel,

2320

Alse yemen der stat van Romen wilde

 

Oplopen metten schilde,

 

Eer si peinsden hoet soude gescien,

 

Waren sijs in de stat voersien,

 

Ende bi den spiegel wel geware.

2325

Dan quamen si, met gemeenre scare,

 

Van der comoengen van der stat

 

Op hem, die wilde doen dat;

 

Hierbi mocht niet jegen hem staen.

 

Die coninc van Poelgen wart sere ondaen

2330

Dat die van Romen al sijn lant

 

Asselgierden ende stichten brant;

 

Hi hadde vergadert sijn volc al,

 

Te siene wat men daer doen sal.

 

Doe stonden daer twe gebroedre,

2335

Geboren van vader ende van moedren,

 

Die seiden: ‘Here, wildi ons lonen,

 

So dat ons mochte wel gesconen,

 

Wi velleden wel den spiegel van Rome.

 

Ja ic, sprac de coninc, daeromme

2340

Wil ic u geven mine houde,

 

Ende oec in selvere ende in goude,

 

Of in dorpen of in castelen,

 

Wil ic u goeds so vele bedelen

 

Alse ghi te nemene dort bestaen

2345

Of eyschen. Si seiden: ‘Het wert gedaen;

 

Wi selent op u edelhede

 

Bestaen te doene; wi sien wel bede

 

Dat ghijs herde willech sijt.

 

Nu doet ons brengen, here, hets tijt,

2350

Twe coufere gevult van goude

 

Ende van silvere, wi selen houde

[p. 75]

 

Onder ons .ij. de vart bestaen.’

 

Die coninc seide: ‘Het wert gedaen.’

 

Men dede hem dat si begarden.

2355

Die broedre voeren hare varden,

 

Den rechten wech te Romenwart.

 

Op dien tijt Crassus keyser wart

 

Te Romen, die vele ghierich was

 

Om scat te hebben (niet en⁽¹⁾ wondre u das)

2360

So leide hi al sine begherte;⁺

 

In scatte lach al sijn herte,

 

Al sijn gepeins ende al sinen sin,

 

In scatte te gaderen droecht in.

 

 

 

Die broedre leiden al hare gedachte

2365

De dinc te vorderen, ende quamen bi nachte

 

Te Romen, daer si wouden sijn.

 

Het was een ridende manenscijn;

 

Si sagen wel dat niemen ginder quam

 

Die hem belette of benam

2370

Te doene dat si hadden vore acht.

 

Hare couferen hebben si bracht

 

Vore de .ij. porten van der stede;

 

Voer elke porte men ene dede

 

In derde vele diepe delven,

2375

Ende met erden so verwelven

 

Dats niemen mochte sijn geware.

 

Smergens, alse de dach sceen clare,

 

So sijn si beide opgestaen

 

Ende sijn toten keyser gegaen;

2380

Ende gruetten, doe sine sagen.

 

Die keyser began hem vragen

 

Wie si waren ende wat si sochten,

(1) Hs. nietie wondre n das.

+ Fol. 271.

[p. 76]

 

Ende wat niemaren dat si brochten?

 

Si spraken dat si waren beide

2385

Waersagers van verholentheide

 

Van scatte, die in derde ware;

 

Daeraf wisten si al tware,

 

Dats in sijn lant waren sere vele.

 

Hi sprac: ‘Ghi sijt mi comen wele’.

2390

Die keyser seide: ‘Ic wille u onthouden’.

 

Ende si seiden⁽¹⁾ hem dat si wouden

 

De helcht hebben van dat si vonden,

 

Eer sijt te soekene bestonden.

 

Die keyser gelovet hem ende seide:

2395

‘Ic wilt wel, ghi heren, bi waerheide;

 

Ic mach niet sijn te scerne gedreven,

 

Ic en machs niet hebben ghi ne willet mi geven;

 

Die helecht ghenueget mi wel’.

 

Doe sprac dene: ‘Here, mi sal

2400

Te nacht bedromen, ende mergen saen

 

Selen wi te soekene bestaen’. -

 

‘Ter goeder tijt’, de keyser sprac.

 

Ende alse de dageraet ute brac,

 

Ende het licht van den dage wart,

2405

Quamen si gegaen ter vart

 

Ten here, ende spraken saen:

 

‘Here, wi hebben vore waer verstaen,

 

Dat ons te voren comen es te nacht,

 

Dat ter porten van Poelgen, op de gracht,

2410

Daer neven es een clene scat’. -

 

‘So gawi daer’, de keyser sprac.

 

Si gingen geredelike delven daer

 

Ende si vondent, also waer;

 

Die coufere met silver, met goude,

(1) Hs. seidem.

[p. 77]

2415

Trocken si uter erden boude,

 

Ende gingen deilen onder hem.

 

Die keyser dene helcht nam,

 

Ende dander namen de knapen.

 

Si seiden si souden gaen slapen,

2420

Besien wat dromen soude den andren.

 

Tbedde begonden si wanderen,

 

Ende dies mergens, wel vroe,

 

Ten keyser quam dander doe,

 

Ende seide: ‘Here, van opstaen

2425

Mi hevet gedroemt; laet ons gaen,

 

Ter ander porten es scat noch een,

 

Dats mijn gepeins ende mijn meen;

 

Hijs mere dan wi gisteren vonden.

 

Den here leiden si daer tien stonden,

2430

Ende gingen delven al te hant,

 

So dat men dat coufer vant

 

Metten selvere, metten goude.

 

Doe hadde bliscap menichfoude

 

Die keyser Crassus.

2435

Hi seide: ‘Ic weet wel dat es aldus

 

Dat ghi beide gewarech sijt’.

 

Si deelden tgoet, het was tijt.

 

Die keyser nam dene helt

 

Ende dander bleef in hare gewelt.

2440

Die waersagere spraken doe:⁺

 

‘Here, weest blide ende vroe,

 

Noch weten wi enen scat;

 

Over waer so seggen wi dat⁽¹⁾

 

Hi is so groet, here, de scat,

2445

Dat half de parde van der stat

 

Ne souden niet mogen verslepen’. -

+ Fol. 271 v^o.

(1) Het woord dat is in de pen gebleven.

[p. 78]

 

‘Waer jegen es hi? doet mi weten’. -

 

‘Neven den spiegel, here, in der stat’. -

 

‘Neen, sprac de keyser, in wille niet dat

2450

In gere manieren gedogen

 

Den spiegel te vellen, want wi ne mogen

 

Ons in gere manieren ontsien

 

Datter stat evel mach gescien,

 

Also lange alse de spiegel staet’. -

2455

‘Wi willens hebben goeden raet,

 

Dat wi den spiegel niet en vellen,

 

Also wi u mogen tellen;

 

Wi selen so wel ondersetten,

 

Eer wi beghinnen, sonder letten,

2460

Dat hi en sal hebben geen arch’.

 

Dat halp den keyser in sijn merch;

 

Hi seide: ‘Wildijt doen also,

 

Ic lovet wel’. Si seiden doe:

 

‘Ja wi, here, mergen betide

2465

Beginnen wijs sonder beide.’

 

 

 

Terst dat dach was si opstonden;

 

Delven ende preken si begonden

 

Ende wrachten dat begonde spaden.

 

Helden began hi bi haren daden

2470

De spiegel; hen was geen wonder,

 

Si hadden so gecot onder,

 

Met bicken, met delven onder hemlieden,

 

Eer si van den werke scieden,

 

Dat sijt wel weten wouden

2475

Dat sine eer dach vellen souden.

 

Si lieten werc ter middernacht.

 

Doe gingen si weder ende hebben bracht,

 

Met hare behendechede,

 

Vele meer heldende dan hi dede.

[p. 79]

2480

Doe si van den werke scieden

 

Namen si vier onder hemlieden,

 

Ende stakent al omtrent

 

Beneden onder tfondament,

 

Ende stoptent wel; het wart in berne.

2485

Doe stont hem daer niet te merrene,

 

Si vloen, ende waren niet verre dan

 

Alse de spiegel vallen began.

 

Si sagen vallen ende warens blide.

 

Doe quamen daer smergens betide

2490

Die hoge liede van der stede,

 

Ende de keyser Crassus dede

 

Die broedre soeken overal;

 

Daeraf en was geen gescal

 

Dat men se yet gevreischen mochte.

2495

Dat dede de keyser vele onsochte.

 

 

 

Die hoge liede van der stede

 

Wisten wel dat de ghierechede

 

Hars heren den spiegel dede vallen.

 

Doe gingen si onder hem allen,

2500

Ende vingen den keyser, haren here,

 

Ende voerdenen met groten sere

 

Ende vrageden⁽¹⁾ twi hijt hadde gedaen?

 

Hi ne wiste wat andworden saen,

 

Sonder dat hi andworde houde

2505

Dat hem rade ghierecheit van goude.

 

Doe namen sine ende leiden neder.

 

Si ne mochten hem gedoen niet leder.

 

Dan si ene yseren dore namen,

 

Ende op den buc sijns lichamen

2510

Leiden si de dore ende namen gereet

(1) Hs. wrageden.

[p. 80]

 

Gesmouten gout ende silver al heet,

 

Ende gotent hem ten nese, ten monde,

 

Ten oren, ten ogen in. Tere stonde

 

Seiden si hem: ‘Hort⁽¹⁾, woutstu gout

2515

Hebben, bedi du sout

 

Hier bi goude sterven;

 

Doer gout soutu dijn lives derven

 

Ende gesmaken de bitter doet.’

 

Nieman hadde mere noet.

 

 

2520

⁺ ‘Here’, seide de keyserinne,

 

‘Dore de begerte ende de minne

 

Van goede, alse ghi hebt gehort,

 

So was de keyser vermort;

 

Ende al quaemt hem bi der gierecheit’. -

2525

‘Vrouwe, ghi hebt waer geseit’. -

 

‘Here, alsus onsie ic mie

 

Dat u ghevalle ende ghescie’. -

 

‘Vrouwe, hen sal niet, of God wele’. -

 

‘Here, ghi beghert te vele

2530

Te horen na der vroeder tale;

 

Ghi selt daerbi, dat weet ic wale,

 

Ongoet sijn ende verliesen u ere’. -

 

‘In sal niet’, sprac de here,

 

‘Mi en selen si niet onterven.

2535

Ic sal se eer doden ende doen sterven,

 

Wel waerlike, met minen sone’. -

 

‘Entrouwen, here, ic ben degone

 

Die u qualike geloven can.

 

Waer di vroet, ghi sout doen nochtan’. -

2540

‘So sal ic, vrouwe, swiget stille,

 

Mi draget daertoe mijn wille

(1) Hs. ort.

+ Fol. 272.

[p. 81]

 

Dat ict mergen sal bestaen’.

 

Mettien sijn si slapen gegaen.

 

Die keyser ende de keyserinne.

2545

Smergens, alse hi wart dies dages inne⁽¹⁾,

 

So riep hi te hem de knapen,

 

Ende seide daer ware genoech geslapen,

 

Ende hiet hen dat si souden nemen

 

Den sone sijn, ende souden sneme

2550

Utewart leiden te verdoene.

 

Doe namen si den jongelinc scone

 

Ende souden leiden uutwart.

 

Daertoe quam gereden ter vart

 

Sijn meester, de wise Catoen.

2555

Hi reet ten keyser, des was te doen,

 

Den graet op, tote in de sale,

 

Ende grueten met scoenre tale,

 

Den keyser, ende alle de waren met hem.

 

Die keyser sprac: ‘Catoen, ic ben

2560

Herde sere verbolgen op u,

 

Ende oec op uwe gesellen nu.

 

Catoen, bedi gruet ic u niet’. -

 

‘Twi es dat, here? Wats u gesciet?

 

Waerom wildi verdoen u kint?

2565

Hets dulheit groet, mi⁽²⁾ dinct’. -

 

‘Catoen’, seit hi, ‘het wert verdaen,

 

Ende met u saelt also vergaen,

 

Ende met al uwen gesellen’. -

 

‘Twi es dat, here?’ - ‘Ic saelt u tellen.

2570

Ghi wet wel hoe ic u gaf

 

Mijn kint te lerenen; ghi hebt hem af

(1) Hs. in innc; de lijn volzet zijnde, schreef men inne boven de lijn, met bijbehoud van in.

(2) Hs. mu.

[p. 82]

 

Die sprake genomen ende de tale.

 

Noch rout mi mere, ic segt u wale,

 

Dat hi mijn wijf wilde hebben vercracht;

2575

Op dander hadde ic niet geacht’.

 

Catoen sprac: ‘Inne geloves niet

 

Dat hem dat es ghesciet

 

Van der vrouwen, alse ghi segget;

 

Mer dat ghi verloren hebbet

2580

Van hem de tale, dats mi leet;

 

Mer dander es logene, alse ict weet;

 

Ende en wildijs niet geloven,

 

So moet God geven ende gedogen

 

Dat u also gescie daermede

2585

Alst den porter van den aexteren dede,

 

Eest dat ghi tkint verdoet’. -

 

‘Catoen, nu maect mi vroet

 

Hoe metter exteren den porter gesciede;

 

Ic wille dat ment mi bediede’. -

2590

‘Here en wildijs niet onberen,

 

Doet u kint weder halen ende keren,

 

Ende vervorst hem heden mere

 

De doet, ic salt u tellen, here’.

 

Die keyser sprac: ‘Ic salt doen,

2595

Want ic wilt emmer weten, Catoen’.

 

Hi dede tkint weder halen,

 

Ende alst liden soude ter salen

 

Neecht den vader ende hem allen daer.

 

Catoen began vertellen daer

2600

⁺ Van der extren een bispel,

 

Hoet den portere daermede gevel.

 

 

 

‘Een portere woende in dese stede,

 

Die hadde een aextre, die hem sede

 

Al dat binnen den huse gesciede.

+ Fol. 272 v^o.

[p. 83]

2605

Die portere hadde ene vrouwe de spiede

 

Van allen stucken niet om sijn ere.

 

Op enen tijt, so was de here

 

Om sine comanscap gevaren,

 

Diere hi qualec mochte ontbaren,

2610

Ende die vrouwe, die wel wiste

 

Van siere comst, peinsde ene liste,

 

Dat sijt dede weten haren amijs;

 

Ende hi quam daer, alse die was wijs;

 

Ter dore en dorste hi niet incomen.

2615

Die vrouwe heveten vernomen;

 

Bi der hant⁽¹⁾ nam sine ende hieten comen in.

 

‘Vrouwe’, seit hi, ‘mi draget mijn sin,

 

Versiet mi dextre, si sal mi wroegen

 

Jegen uwen man; dat doet mi droeven,

2620

Ent dats al dat ic ontsie’. -

 

‘Comt in’, seit si, ‘ende gaet neven mie,

 

Ic sals nemen goeden raet,

 

Wat daer best toe te doene staet’. -

 

‘Gerne’, seit hi, ‘vrouwe, laet ons gaen’.

2625

Hi ginc metter vrouwen saen

 

In ene camere, ende dextre sacht,

 

Diene wel nauwe hadde gewacht.

 

Ende wel verkennet hadde saen,

 

Want hi haer quaet hadde gedaen

2630

Daer te voren, op ene stont.

 

‘Ay here’, seit si, ‘hets mi wel cont

 

Dat ghi sijt met miere vrouwen

 

In de camere; in goeden trouwen,

 

Ghi ne doet er niet wel an;

2635

Ware mijn here thuus, haer man,

 

Ghi ne hadt niet dorren bestaen

(1) Hs. Bi der hant hant.

[p. 84]

 

Met hare allene in cameren gaen;

 

Ghi ne doet wel noch hovescheit⁽¹⁾;

 

Hets wel ware, dat men seit,

2640

Alse de catte es van huus,

 

Dat dan rincleert de muus’.

 

 

 

Dese tale ende dese wort

 

Hadden si beide wel gehort,

 

Der vrouwen amijs ende de vrouwe.

2645

‘Ic wist wel, bi miere trouwe’,

 

Sprac der vrouwen amijs wel houde,

 

‘Dat si mi verkinnen soude’. -

 

Die vrouwe seide: ‘Hebt genen vaer’.

 

Haer joncwijf riep si te haer,

2650

Ende gaf haer vol waters enen pot

 

Ende seide: ‘Ic loent di, wete God,

 

Doe minen wille, nem hier te hant

 

Dit bernende licht in de hant,

 

Ende desen hamer ende dit bert,

2655

Dat es eyken ende hart,

 

Ic sal di seggen, vant⁽²⁾ wel verstaen,

 

Wattu soude anegaen.

 

Du soute gaen, hets wel tijt,

 

Ondecken thuus; maec .i. gat wijt

2660

Daerneven, daer dextre hanget;

 

Om hare doet mi herde verlanget;

 

Nochtan dar ic se doden niet,

 

Maer ic sal doen dattet gesciet,

 

Dat se mijn here doden sal.

2665

Joncwijf, datti gescie geval;

 

Nem hier dit bernende stallicht,

(1) Hs. hoveschet.

(2) Hs. wilt? Komt nog voor vers 1348.

[p. 85]

 

Ende int gat, dore de latten recht,

 

So stect daexteren omtrent haer ogen;

 

Si sal daeraf te male verdoven,

2670

Ende si waent dat dlicht

 

Blixeme es; dan soutu echt

 

Metten hamere slaen opt bert,

 

Dat eyken es ende vele hart;

 

Het sal berte op hare scinen

2675

Ende met hare alse donder scinen;

 

Ende giet haer dwater van boven,

 

Ende maec se nat ende laet se bedoven;

 

Si sal wanen dat het reint’.

 

Nu weet djoncwijf wale wat si meint,

2680

Hare vrouwe, ende salt bestaen.⁺

 

Die ledre nam se ende clam op saen,

 

Ende ontdecte ende dede also

 

Alse hare hare vrouwe hiet doe.

 

Dit dreef si al tote bi den dage,

2685

Dat de vrouwe sach hare stade

 

Dat haren amijs was tijt te gane.

 

Doe riet se hem op te stane

 

Ende te gaen siere verde,

 

Eer yemen sijns geware werde.

2690

Ende hi hevet also gedaen.

 

Der vrouwen man quam daerna saen.

 

Dies was die aextere blide sere,

 

Alsi verkende haren here;

 

Si spranc van joien op ende neder.

2695

Ende djonge wijf hadde de leder

 

Vergeten ende liet se staen

 

Ant huus; dat was quaet gedaen.

 

 

 

Die here te siere extren ginc,

 

Diene wel blidelike ontfinc,

+ Fol. 273.

[p. 86]

2700

Ende hi seide: ‘Minne, wat doedi?

 

Hebdi yet tetene? segt mi’. -

 

‘Here’, seit si, ‘luttel of niet.

 

Wetti, here, wat hier es gesciet?’ -

 

‘Neen ic, Minne, segt mi waer’. -

2705

‘Wel gerne, here, hort er naer:

 

Miere vrouwe amijs was hier,

 

Ende dreef groten daengier

 

In de camere, met mire vrouwen’. -

 

‘Ic geloves di wel, entrouwen,

2710

Een quaet wijf helpt niet gewacht’. -

 

‘Ay, here, waer waerdi te nacht?

 

Bedi waes ic wel na doet’. -

 

‘Waeraf, lieve?’ - ‘Dongewedert groet,

 

Die donre, de blixem ende de rein,

2715

Die hem mingden overein,

 

Die hadden mi na doet te nacht’. -

 

‘Nu hort, here, of ghi hebt recht’,

 

Sprac de vrouwe, ‘dat ghi hare

 

Gelovet? nu mect ende nemt ware,

2720

Oft te nacht sulc weder wrochte

 

Alsi seit’. De here hem bedochte

 

Dat si niet ware en hadde geseit.

 

‘Here’, sprac de vrouwe, ‘menich leit

 

Ende menegen toren hebdi mi

2725

Dore haer gedaen’. - ‘Hets waer’, seit hi,

 

‘Si en lieget nu nemmermere’.

 

Ende mettien greep se de here,

 

Ende hi wranc haer thovet af.

 

De vrouwe was blide, de here sach

2730

Op de gayole, daer daextre in stoet,

 

Ende noch twivelde hem de moet.

 

Bedi hi sach de ledere staen

 

An thuus gerecht, ende hi ginc saen

[p. 87]

 

Daerop clemmen, ende soude besien

2735

Wat daer gesciet ware, ende mettien

 

Vant hi metten watre den pot,

 

Ende boven de gayole tgat,

 

Ende die gayole met wasse bedropen.

 

Van gepeinse began hi wanhopen,

2740

Dat sijn wijf al hadde gedaen

 

Dat daxtre seide, ende ginc af saen,

 

Ende nam sijn wijf, daer si stoet,

 

Ende coelde daerover sinen moet.

 

Hi jagese te hant uter doren.

2745

Van rouwen began hi mesbaren,

 

Dat hi sine aextre hadde vermort.

 

‘Here’, seit Catoen, ‘nu hort.

 

Hadde hijs hem versien te voren,

 

Daextre hadde niet haer lijf verloren.

2750

Nu rouwet hem, des⁽¹⁾ es hem leet.

 

Here, so salt u, ic dat wel weet’,

 

Seide Catoen, ‘u sals berouwen,

 

Volgedi den wille uwer vrouwen,

 

Die hare pijnt den raet te doene

2755

Dat ghi verslaet uwen sone.

 

Ic segt u, here, wel te voren,

 

Ghi sult den rouwe ende den toren

 

Daerna hebben sware ende groet,

 

Dat u liever ware de doet,

2760

Dan langer te sine in dit leven.⁺

 

Ende God, onse Here, moet gheven,

 

Of ghi tkint doet, dat u ghescie

 

Also ghi nu hebbet mie

 

Horen tellen, datten portere dede

2765

Van der aextren, daer ic af sede,

(1) Hs. es.

+ Fol. 273 v^o.

[p. 88]

 

Die se tonrechte groet

 

Doedde ende sloech doet’. -

 

‘Ghi hebbets mi genoch geseit,

 

Catoen, het wert in versten geleit’,

2770

Sprac de keyser; ‘heden meer

 

En wert hem lede gedaen no seer’.

 

Doe keerde hi weder toter vrouwe,

 

Die dreef wel jammerliken rouwe,

 

Ende die seide, in grammen moede:

2775

‘Here, dat kere ic an Gode,

 

Die mi bringe ute allen sorgen,

 

Dat ic niet langer dan tote morgen

 

Niet meer met u en wille wesen’. -

 

‘Waerom, vrouwe?’ - ‘Ghi sijt in desen

2780

Begrepen, dat ghi mi niet wilt horen,

 

Wat ic u werpe te voren;

 

Ende omdat ic sie,

 

Soete here God, so bidde ic die,

 

Dat⁽¹⁾ ict met minen ogen sien

2785

Dat u also moete gescien

 

Alst den coninc Herodes dede,

 

Die tlicht van sinen ogen bede,

 

Bi rade der seven vroede, verloes,

 

Wanneer dat hi in porre was

2790

Te varene uter stat van Rome’. -

 

‘Vrouwe, dat u God geve vrome!

 

Waerbi waest, dat segt mie’. -

 

‘Wat holpe mijn seggen, here? ic sie

 

Dat ghire u niet en keret an’. -

2795

‘Vrouwe, ic sal, het mach so coemen dan,

 

Hets beter geseget dan gelaten, vrouwe;

 

Na bliscap comt dicke rouwe,

(1) Hs. daet.

[p. 89]

 

Ende na rouwe bliscap guet’. -

 

‘Ghi segt ware, here, wet God,

2800

Bedi ict aventuren sal

 

Te tellen hoet Herodes gevel.

 

 

 

Die coninc Herodes was wilenere

 

Een prence, een rijc here.

 

Seven vroede waren in sijn lant,

2805

Die verre ende wide waren becant.

 

Ene costume hadden si opbrocht,

 

Daer si vele af waren bedacht

 

Ende hem groet goet daeraf quam in de hant,

 

Dat was, dat si, om enen besant⁽¹⁾,

2810

Elken man spelden sinen droem,

 

Diet ane hem sochte, sulc was haer loen.

 

Sovele goeds wonnen si daermede,

 

Dat men, overwaer, van hem sede

 

Dat hare scat mere was

2815

Dan sconincs scat Herodes.

 

Die coninc, hare here,

 

Droech een evel, dat hem mesquam sere

 

Ende ic segge u, here, wat hem was.

 

So welken tijt hi in porre was

2820

Ende waende uter stede riden,

 

Sine ogen int hovet, in beden siden,

 

Verdonkerden hem so sere mettien

 

Dat hire niet mede coste gesien.

 

Hierom ontboet de keyser goede

2825

Van sinen lande de seven vroede,

 

Om te wetene twi het ware

 

Dat hem gebrake sijn licht clare

 

Alse hi uter stat wilde varen.

(1) Hs. bsant.

[p. 90]

 

Si spraken: ‘Here, wi begaren

2830

Te hebben onsen verst daerane’.

 

Die keyser sprac dat hine hem gave;

 

Acht dage verst waert hem genoech?

 

Si seiden dat ware niet genoech,

 

Maer viertien dage, ende binnen dien

2835

Souden si hem so versien⁽¹⁾

 

Dat sijs hem souden bevroeden.

 

Die keyser sprac: ‘Nu vaert⁽²⁾ gespoeden,

 

Ende ic late u wel daertoe staen.

 

Dus scieden si, ende sijn gegaen

2840

⁺ In elc lant soeken raet

 

Na dat horen here staet.

 

 

 

Doch vernamen si te hant,

 

Dat een kint in Ingelant

 

Ware geboren sonder vader,

2845

Dat gave andworde van algader

 

Dat men ane hem besochte.

 

Doe peinsden si in hare gedochte,

 

Dat si te⁽³⁾ hem souden trecken daer,

 

Te siene of dat ware waer.

2850

Si voren so lange stonden,

 

Dat si de waerheit ondervonden

 

Ware dat kint was ende hoet hiet.

 

Het seide ende loechens niet:

 

‘Den menegen es cont de name mijn,

2855

Ic ben gheheten Meerlijn.’

 

Doe quam daer te hant

 

Een man, bracht enen bisant

 

Den vroeden, om te weten tware

(1) Hs. vesien.

(2) Hs. vant.

+ Fol. 274.

(3) Hs. ter.

[p. 91]

 

Wat sijn droem ware.

2860

Merlijn toten genen ginc

 

Die bracht den gulden penninc:

 

‘Vrient’, seit hi, ‘ic bens vroet

 

Watti herwart pinen doet.

 

Du soekes de vroede, hets mi becant,

2865

Dat du hem brenges enen bisant.

 

Ende oec so weet ic wel waerome;

 

Om tondervinden van dinen drome,

 

Daeraf dattu beste in vare.

 

Ic sal di bad seggen dware

2870

Dan, si, kere weder thuus te hant

 

Ende behout dinen bisant.

 

Di dromede dat .i. borne claer

 

Spronge daer dine messine waer,

 

Die so goet ware ende so fijn

2875

Dat alle de gebure dijn

 

Mochten daeraf gedrencket wesen.

 

Du moges wel seker sijn van desen:

 

Die borne betekent enen scat.

 

Nu kere thuus ende wes niet lat,

2880

Ende doe delven in dine messine;

 

Di⁽¹⁾ wert geloent wel dine pine;

 

Du soute den scat vinden so groet,

 

Ende so rike werden, dat dijn genoet

 

Nieweren sal sijn omtrent.

2885

Ende die goede man ginc thuus te hant.

 

Die vroede met hem ende Merlijn,

 

Die hem wisede waert soude sijn

 

Dat hi delven soude bestaen.

 

Grote hulpe sochte hi saen,

2890

Die hem halp delven, ende hi vant

(1) Hs. die.

[p. 92]

 

Den scat daer men hem wisede te hant.

 

Die vroede namen haer deel daeraf;

 

Merlijn wouts niet, want⁽¹⁾ hi ne plach.

 

Gheen goet en wilde hi nemen yet,

2895

Al boet met hem, hi ne wouts niet.

 

Hi seide, hi ne wiste wat doen met goede.

 

Doe vrageden hem de seven vroede

 

Of hi yet wiste, bi wat dingen

 

Den keyser sine ogen verghingen

2900

Alse hi wilde uter stat varen?

 

‘Ic weet wel sprac hi, te waren,

 

Waerom dat es ende bi wat dinge’.

 

Doe baden si hem dat hi met hem ginge.

 

Ende hi sprac, hi sout doen gerne.

2905

Doe quamen si ten coninc gevarene,

 

Vore den keyser, haren here,

 

Die se ontfinc met groter ere.

 

Si seiden: ‘Here, wi sijn comen

 

Ten dage dien wie hebben genomen

2910

U te vroedene twi u de ogen

 

Verdonkeren ende verdelven mogen

 

Alse ghi wilt varen buten Romen;

 

Ende hier es een kint met ons comen,

 

Dat over ons bedieden sal’.

2915

Die keyser seide: ‘Ic lovet al;

 

Dragedijt an u wat dat seit?’ -

 

‘Ja wi, here’. - ‘So segge gereit’,

 

Sprac de keyser, ‘ic hoert gerne’.

 

Meerlijn sprac: ‘Ic en warne

2920

⁺ Nieme te bevroeden dat ic can,

 

Maer ic segge u wat ghi doet dan.

 

Leit mi, here, met u allene

(1) Hs. wat.

+ Fol. 274 v^o.

[p. 93]

 

In ene camere gemene’. -

 

‘Ic doet gerne’, die keyser seide.

2925

Doe gingen si in ene camere beide,

 

Merlijn ende die coninc.

 

‘Hets ene wonderlike dinc’,

 

Sprac Merlijn, ‘here, dat u dert,

 

Ende dat ghi te wetene beghert.

2930

Here keyser, bi miere wet,

 

Het staet in derde, onder u bet,

 

Een ketel, die spelet ende wallet

 

Met seven walmen; ende alst gevallet

 

Dat ghi wilt yeweren uutwart riden,

2935

Buten der stat, in eneghen tiden,

 

Die seven walmer⁽¹⁾ u en laten

 

Bekennen wech no straten,

 

Die u dogen doen vervaren;

 

Want seven duvele sijnt, te waren;

2940

Ende oec en werdes u nemmermeer

 

Bate engeen, keyser, here,

 

Die walmer en laten haer spelen staen,

 

Die ketel en si wech gedaen;

 

Ende die ketel moet emmer enwoch.

2945

Ende ic segge u meer noch:

 

Ghi sult verliesen haestelike

 

U sien, ghi ne doeten wech, waerlike;

 

Ende al eest bi den seven vroeden,

 

Dore de costume, die si hoeden,

2950

Ende hebben opbracht in u lant,

 

Dat elc gevet enen bisant

 

Wien dat enege dinc droemt,

 

Si hebben gewent, so dat hi comt

 

Te hen, te wetene sine drome,

(1) Hs. walmet. Zie ook vs. 2942 en 2993.

[p. 94]

2955

Ende si brengen hen daerome

 

Enen guldenen penninc;

 

Omdat ghi hem doget dese dinc,

 

So verblinden u de ogen’. -

 

‘Wel, soete vrient, hoe sal men mogen

2960

Den ketel wech doen? gevet mi raet’. -

 

‘Ic segge u, here, dat u bestaet

 

Wech te doene dat bet;

 

Niet langer beit no ne let,

 

Ghi ne doet delven daer dbedde stoet;

2965

Ghi sult wel haestelike sijn vroet

 

Ende lien of ic segge waer’.

 

Doe dede de keyser delven daer,

 

Ende vant den ketel, ende seide:

 

‘Nu weet ic wel dattu waerheide

2970

Mi segs ende gewarech best;

 

Bedie willic, bi diere list

 

Werken, ende bi dinen rade’. -

 

‘Wel, suete vrient, segt mi, op genade,

 

Hoe sal ic benemen, ende met wat doene,

2975

Dese sevene wallende bolione?’ -

 

‘Ic segt u, here; ghi sult nemen

 

Den outsten vroeden ende doet hem snieme

 

Thovet afslaen; ende comt daernare

 

Ten ketel, ghi sult werden geware

2980

Dat de meeste boelioen saen

 

Sal stelpen ende laten sijn wallen staen;

 

Dan mogedi wel weten bi dien

 

Hoet metten andren mach gescien’.

 

 

 

Den outsten⁽¹⁾ vroeden dede vaen

2985

De keyser ende hem thovet afslaen.

(1) Hs. ousten.

[p. 95]

 

Ende daerna hi toten ketel ginc

 

Ende vant⁽¹⁾ al ware de dinc

 

So alst hem Merlijn hadde geseit.

 

Alle dede hi se vaen gereit,

2990

Ende dede hem thovet afslaen⁽²⁾

 

Dene na den andren, ende hi ginc saen

 

Ten ketele scouwen ende besien,

 

Ende al de walmere mettien

 

So lieten haer sieden ende haer wallen,

2995

Ende dwater in den ketel wart met allen

 

Cout alse ijs, dat was heet.

 

Den ketel dedi hi wech gereet,

 

Ende Merlijn seide: ‘Nu mogedi gaen,

 

Here, in den ketel u hande dwaen;

3000

Dwater es cout, hen mach u niet deren.⁺

 

Ic segge u wel, dese . vij . heren

 

Si souden u hebben u licht genomen

 

Waer ic u niet te hulpen comen,

 

Ende al u lant dat ware verloren.

3005

Nu sit op, here, ende vart voren;

 

Siet of ghi sult ter porten uut mogen,

 

Dat u niet verdonkeren dogen’. -

 

‘Ende ic salt doen’, de coninc sede;

 

‘Merlijn, ghi sult varen mede’. -

3010

‘Ende ic doet gerne, wet te waren’,

 

Seide Merlijn. Daer en was gheen⁽³⁾ sparen,

 

Die keyser uter porten reet;

 

Lichtelike daerna gereet

 

So volgeden hem⁽⁴⁾ na sine man.

3015

Ende Merlijn, die hem wel an,

(1) Hs. van.

(2) Hs. haf slaen.

+ Fol. 275.

(3) Hs. ghen.

(4) Hs. hm.

[p. 96]

 

Vragede hoet hem stoede?

 

‘Mi es’, sprac hi, ‘wel te moede,

 

Ende mi ne mescomt niet’. -

 

‘Nu merct hier op, here, ende besiet’,

3020

Sprac de keyserinne,

 

‘Wat vrienscapen ende minne

 

Herodes an de seven vroede

 

Hadde geleit, ende wat goede

 

Hem daeraf soude sijn comen;

3025

Si souden hem tlicht hebben benomen

 

Ende int ende onteert van sire ere.

 

So selen si u, keiser, here,

 

Dese seven vroede, verblenden,

 

U licht nemen, ende in ende

3030

U onterven van alre ere,

 

Wildi hem geloven, here’.

 

Hi seide: ‘Vrouwe, neen ic niet,

 

Want tierst dat men mergen den dach siet

 

Sal emmer mijn soen sijn verdaen,

3035

Ende ic sal se alle . vij . doen vaen

 

Die vroede, ende haers lives roven⁽¹⁾’. -

 

‘Ay here, mach ic u geloven?’ -

 

‘Ja ghi, vrouwe, ic mict also’.

 

Dus bleeft tote des morgens toe.

 

 

3040

Des ander dages es opgestaen

 

Die keyser selve, ende hevet gedaen

 

Sinen sone vortbringhen,

 

Ende sonder vonnesse van dinghen

 

Hevet hi ne gemict te verdoene.

3045

Doe quam daertoe gereden degone

 

Dat was de vroede Jesse.

(1) Hs. reven.

[p. 97]

 

Int herte deet hem vele wee

 

Dat hi den jongelinc ute sach leden.

 

In de sale quam hi gereden,

3050

Vore den keyser, ende sprac:

 

‘God, onse Here, die noyt en wrac

 

Sijns selves doet, hi moet u geven,

 

Here, wel te varene al u leven,

 

Ende allen die sijn in dese sale!’

3055

Die keyser andworde te dien male:

 

‘Inne groete u niet’. - ‘Waerom?’ sprac Jesse.

 

‘Om mijns kints wille; mi es so wee

 

Ter herten daer ic u, Jesse, sie,

 

Dat al de herte twivelt mie

3060

Hoe ic best van u neme wrake.

 

Ghi hebt minen kinde de sprake

 

Ghenomen, ende bracht daertoe,

 

Al eest dat ict node doe,

 

Dat ic hem nemen sal sijn lijf.

3065

Het wilde vercrachten mijn wijf

 

Ende bi haer hebben gelegen;

 

Dat mach mi sere int herte wegen;

 

So doet oec hets wel racht’. -

 

‘Here, ghi ne sijt niet wel bedacht;

3070

Bi miere trouwe’, sprac Jesse,

 

Si ne hadder nie omme wee

 

Van dat si u doet te verstane;

 

Hets al om tkint te verslane

 

Dat si u met rade opleget;

3075

Ende met u eest niet wel bewevet

 

Dat ghi haer so wilt geloven

 

Ende, sonder vonnesse, wilt beroven

 

Uwes selves kint van sinen leven.

 

Ende of ghijt doet, God⁽¹⁾ moete geven

(1) Hs. goed.

[p. 98]

3080

⁺ Dat u hieraf so gevalle,

 

Daer wijt sien moeten alle,

 

Alst den man de van rouwen

 

Omdat hi wonde siere vrouwen,

 

Sijn wijf, een luttel in haer hant’.

3085

Doe sprac de keyser al te hant:

 

‘Jesse, dat moet ic emmer weten;

 

Dies en wil ic niet vergeten’. -

 

‘Ic salt u seggen’, sprac Jesse;

 

Doet vorsten heden mee

3090

U kint te dodene, ende laet borgen

 

Toten dage die comt morgen;

 

Ic salt u gerne tellen dan’. -

 

‘Ende ic lovet, bi sente Jan!’

 

Sprac de keyser; ‘doet om hem senden’.

3095

Men dede den jonghelinc ontbenden,

 

Ende alst in vreden was gedaen,

 

Began Jesse tellen saen

 

Ende seggen sine aventure;

 

Ho dat geviel, op ene ure,

3100

Dat het was een rijc man.

 

Die den rouwe so groet gewan

 

Omdat hi bloetresede sijn wijf,

 

Dat hire om verloes sijn lijf.

 

 

 

Jesse seide: dat wilenere

3105

Was in Lorreine .i. hertoge here,

 

Die hadde ene der scoenster vrouwen

 

Die men dorste met ogen scouwen.

 

Hi had se liever dan sijn lijf;

 

Omdat se was so scoen een wijf,

3110

Bequam si hem vele te bet.

 

Al sijn gepeins haddi geset

 

Hars willen te volgen ende haren moet.

+ Fol. 275 v^o.

[p. 99]

 

Op enen tijt, in sine sale, stoet

 

Die here, ende hilt in de hant een mes,

3115

Daer de hecht af was cypres,

 

Ende enen stoc in dander hant,

 

Ende die vrouwe ginc hem omtrant,

 

Sodat hem, an sinen danc⁽¹⁾,

 

Dat mes uter hant ontspranc,

3120

Sodat hi bloetresede de vrouwe.

 

Ende hi ontfincs so groten rouwe

 

Dat hi sijn wijf hadde gewont,

 

Dat hi beswalt aldaer ter stont,

 

Ende nemmermeer daeraf genas

3125

Voer smergens dat hi doet was.

 

Dat quam⁽²⁾ van vroetscapen niet

 

Dat met hem so was gesciet;

 

Maer ic wane dat moste gescien.

 

Des morgens hevet men den raet besien

3130

Dat hi in derde wart geleit.

 

Dat was der vrouwe herde leit,

 

Ende si ontfincs den rouwe so groet

 

Dat men wel waende dat si doet,

 

Van rouwen, mede soude sijn bleven.

3135

Den rouwen, dien si hevet gedreven

 

Op sijn graft, mocht niet sijn vertelt.

 

Si swoer, bi Gods⁽³⁾ gewelt,

 

Dat men se niet daerave

 

En⁽⁴⁾ soude bringen, van den grave

3140

Metten live, si ne waer doet;

 

Bedi dat haer here goet

(1) Hs. dan.

(2) Hs. quan.

(3) Hs. goeds.

(4) Hs en.

[p. 100]

 

Ware doet dore haren wille.

 

Haer mage hieten se swigen stille

 

Ende laten haer mesbaren staen,

3145

Ende haren rouwe te nieute gaen;

 

Sidermeer dat hi ware doet

 

Haer en holpe geen rouwe groet;

 

Verdroecht, so si scoenste mochte,

 

Dat waer haer best in allen gedochte.

 

 

3150

Die vrouwe seide hen holpe niet;

 

So hoe dat met haer gesciet,

 

Si ne keert nemmer van den grave,

 

Si ne sal des lives wesen ave

 

Ende opt graf daer bliven doet.

3155

Haer mage haddens rouwe groet,

 

Maer si ne wisten wat daerom bestaen.

 

Der vrouwen daden si maken saen

 

Ene loge boven den graven,

 

Ende daerna keerden si daerave

3160

⁺ Ende lieten de vrouwe allene daer,

 

Haren rouwe ende haer mesbaer,

 

Ende si brachten haer vier ende hout,

 

Mede te wermene, want het was cout,

 

Alst in den winter soude sijn.

3165

Nu hort, hoet geviel mettien.

 

Het waren .iij. dieve tien stonden

 

Met hare dieften bevonden,

 

Ende gevaen daer int lant,

 

Die men hinc ende verdede te hant,

3170

Si waren vele wel geboren;

 

Ende een ridder, alse ghi moget horen,

 

Had se genomen in sine hoede;

 

Want het bestont te sinen goede,

 

Te sinen live waest geset,

+ Fol. 276.

[p. 101]

3175

Ende op sijn hovet waest gewet,

 

Wat manne dat men hinc.

 

Dat was hem ene sware dinc.

 

Hi moesten wachten den iersten⁽¹⁾ nacht;

 

Also waest daertoe gesacht’.

 

 

3180

‘Die ridder hem wapende te hant,

 

Ende nam al sijn gewant,

 

Ende hi ginc doen sine wachte;

 

Ende alst quam omtrent middernachte

 

So quam een onweder so groet,

3185

Dat hi waende wesen doet;

 

Want de hagel ende de snee,

 

Ende de regen daden hem wee.

 

Hi ne wiste wat sijns soude gescien.

 

Ende mettien hevet hi versien,

3190

Van verren, scemerende vier.

 

Hi ne makede hem niet te fier

 

Daerwart te gane.

 

Sodat hire quam ane,

 

Opt kerchof, daer hi versach

3195

Dat in de loge de vrouwe lach,

 

Die mesbaerde herde sere

 

Om haren man, om haren here,

 

Die int graf lach,

 

Daer de rouwege vrouw op lach,

3200

Die wranc haer hande ende trac haer haer;

 

Die vrouwe dreef groet mesbaer’.

 

 

 

‘Alse dit sach de here,

 

Die dat vier begerde sere,

 

Hi riep ter vrouwen: “Dor God! ondoet”.

(1) Hs. iesten.

[p. 102]

3205

Doe stont op, de vrouwe goet.

 

Ende liet den ridder incomen.

 

Alse hi hevet de vrouwe vernomen,

 

Dat si was scone ende wel gescepen

 

Ende in groten rouwe begrepen,

3210

Hi seide: “Vrouwe⁽¹⁾, het wondert mie

 

Dat ic u dus droeve sie;

 

Ghi sijt scone ende wel gemaect,

 

Ende van talen wel geraect,

 

Ende wel mochti gecrigen enen man,

3215

Daer ghi mocht gewinnen an

 

Bliscap groet ende ere”. -

 

“Ridder, ic en dade; nemmermere

 

Ne vond ic man mi so getrouwe”. -

 

Die ridder sprac: “In weet, vrouwe”. -

3220

“Noyt man was so wel gemaect,

 

Sonder God, men vant also wel⁽²⁾ geraect”. -

 

“Hoe mocht dat sijn”? - “Ja, ende⁽³⁾ sterf

 

Mijn here doere mi ende bederf.

 

Doere sinen wille wil ic sterven

3225

Haestelike ende bederven”.

 

 

 

Die ridder andworde saen:

 

“Vrouwe⁽⁴⁾, hets quaet gedaen

 

Dat ghi u selven dus verslaet;

 

Bepeinst u bat ende nemt andren raet,

3230

Ende laet u droeven wesen;

 

Die dode mach niet genesen

 

Te live, sijt sekers⁽⁵⁾ des”. -

(1) Hs. vrouwet.

(2) Hs. we.

(3) Hs. en.

(4) Hs. wrouwe.

(5) Hs. segers.

[p. 103]

 

“Here, ic weet wel dat waer es,

 

Maer in maechs mi niet onthouden;

3235

Nu sal ics Gode laten wouden”.

 

 

 

So lange bleef de ridder daer

 

Metter vrouwen, - diet hadde ommaer,

 

Dat enich mach sijn mochte geboren⁽¹⁾

 

Also goet alse haer man was te voren -

3240

Dat haer mage, die daer hingen,⁺

 

Den enen dief afsloegen ende gingen

 

Metten genen hare varden.

 

Doe liet de ridder de vrouwe gewerden,

 

Ende ginc om sijn volc besien.

3245

Sodat hi wart geware mettien

 

Dat sine viande waren comen,

 

Ende den enen hadden genomen

 

Ende hem van der galgen verstolen,

 

Die hem te wachten was bevolen.

3250

Noch en wiste hi beteren raet,

 

Na dat hem gescepen staet,

 

Dan hi wederkere ter vrouwe,

 

Hare clagen sinen rouwe,

 

Te siene of si weet enegen raet,

3255

Te siene wat hem te doene staet.

 

Ter vrouwen keerdi weder saen

 

Ende seide: “Vrouwe, ic ben ondaen

 

Ende onteert van miere ere”. -

 

“Ende waerbi” seit si, “lieve here?” -

3260

“Vrouwe, binnen dien dat ic was hiere,

 

Ende mi wermede bi den viere,

 

Lase! doe was mi dene verstolen

 

Der dieve, die mi waren bevolen.

(1) Hs. goborcn.

+ Fol. 276 v^o.

[p. 104]

 

Nu weet ic wel te voren

3265

Dat ic dlijf hebbe verloren,

 

Ende ic onteert werde van mire ere”. -

 

“Ghi ne sult niet”, seit si, “here;

 

Wildi volgen minen raet

 

So en gesciet u nemmer quaet;

3270

Wildi mi nemen te wive,

 

Ic sal u raden bi minen live

 

Dat ghi en verliest, min no mere,

 

Pennewert goeds, lijf noch ere”. -

 

“Ja ic”, sprac de ridder goet.

3275

“Ic seg u dan”, seit si, “wat ghi doet:

 

Hier leget begraven mijn man;

 

Ic wille dat wine ontgraven dan;

 

Hi es noch al gheheel

 

Ende hi ne verloes noyt een deel,

3280

Van verwen no van sire scoenheit.

 

Laetten ons gaen dragen gereit

 

Ter galgen, daer degene hinc,

 

Ende hangen over hem; dits ene dinc,

 

Die u best mach te hulpen comen”.

3285

Ende si hebbenen genomen,

 

Ende brachtenen gedragen

 

Ter galgen. Haer began wel behagen.

 

Alsi daer quamen, seide de here:

 

“Wat helpet, vrouwe, om lijf no om ere,

3290

Al te verliesene? in come daeran

 

Dat ic hange uwen man.

 

Ic wille u waer seggen van desen;

 

Ewelec soude ic te bloder wesen”. -

 

“Here”, seit si, “inne roecs niet

3295

Dat ghire emmer ane comt yet;

 

Ic sallen selve hangen gerne;

 

Uwes en staet mi niet tontberne”. -

[p. 105]

 

“Ghi segt wel, vrouwe; nu vat er an”.

 

Die vrouwe gegreep haren man

3300

Ende hincken in deselve stede

 

Daer dander hinc; de here sede:

 

“Vrouwe, hiermede eest niet gedan”. -

 

“Waermede here?” - “Daer es meer an.

 

Diegene diere te voren hinc,

3305

Dat was ene kenlike dinc,

 

Hi was int hovet sere gewont,

 

Also alse hi, vrouwe, wederstont

 

Hem te vane”. - So wonten, here’. -

 

‘In does niet, vrouwe, min no mere;

3310

Maer selve moettine wonden’. -

 

‘So gevet mi swert’, seit si, ten stonden.

 

Hi gaf haer tswert, ende si sloech sere

 

Den man int hovet, haren here.

 

‘Eest nu wel’ seit si, ‘u gevoech?’ -

3315

‘Neent, vrouwe, hets noch niet genoech’,

 

Sprac de here; hi hadde oec voren

 

Int hovet .ij. tande verloren’. -

 

‘So gaet se hem, here, uteslaen’. -

 

‘Vrouwe, inne wils niet bestaen,

3320

Maer slaet se hem ute, of ghi wilt’. -⁺

 

‘Gherne, here, heb ics gewelt;

 

Gevet mi den steen’, seit soe.

 

Metten stene sloech si hem doe

 

Ute sinen hovede twe tande.

3325

Ten ridder seide si, te hande,

 

Al lachende, in hare tale:

 

‘Her ridder, nu mogedi wale

 

Sien ende merken, lieve here,

 

Dat ic u minne sere’. -

3330

‘Ja’, sprac de ridder, daer hi stoet,

 

‘Ic weet wel ende bens wel vroet,

+ Fol 277.

[p. 106]

 

Ghi sout mi al datselve doen

 

Dat ghi hem daet, bi sente Symoen!

 

Om enen andren, waer ic doet,

3335

Die wesen soude u genoet.

 

So ware ic dan wel berecht.

 

Ic dorste wel wisen, over recht,

 

Dat men u, vrouwe putertiere,

 

Waer sculdech te bernen in enen viere,

3340

Bat dan enege dievinne,

 

Omdat ghi van dusdanen sinne

 

Sijt, dat ghi dus sane hebt vergeten

 

Uwen man. Ic dar wel weten

 

Dat ghi also sout doen mie.

3345

Ondanc moet hebben hie,

 

So wi dat es, die al sine daet

 

Laet te beteren op wives raet.

 

Bi u seg ic al dit, vrouwe;

 

Ghisteren haddi den meesten rouwe,

3350

Dien nie wijf hebben mochte;

 

Nu sidi in andren gedochte;

 

Qualec loendi uwen man,

 

Dat hi u ye lief gewan’.

 

 

 

Alse de vrouwe dit verstoet,

3355

Tornech ende gram was haer de moet,

 

Ende si scamets haer so sere,

 

Dat si vloe ende liet den here

 

Allene staen, ende ginc hare verde.

 

Daer viel si van .ij. stoelen op derde,

3360

Dat haer dede int herte wee.

 

‘Ay’, sprac de vroede Jesse,

 

‘Aldus sal u voeren u wijf,

 

Gelovedi ane haer bose lijf.

 

Ic dert wel seggen, overwaer,

[p. 107]

3365

Ghi sult haestelike daernaer

 

Weten mogen wiere onrecht hevet

 

Of recht, van dat de vrouwe seget,

 

Weder dat logen es - so waer.

 

Het wert u kenlec openbaer,

3370

Eer liden sal de derde dach,

 

Welc haerre onrecht hebben mach’. -

 

‘Ay God’, sprac de keyser doe⁽¹⁾,

 

‘Mocht ict weten, ic souder af soe

 

Rechten ende so scerpelike,

3375

Men souder af spreken ewelike,

 

Also lange alse de werelt stoede’. -

 

‘Ghi sullet weten’, sprac Jesse, de vroede,

 

‘Vele sciere latet ontbiden,

 

Eer de derde dach sal liden’.

3380

Daer bleef de tale. Doe ginc de here

 

Ter keyserinnen, die met sere

 

Ende met rouwen was bevaen,

 

Omdat tkint niet was verdaen.

 

Si ginc te bedde, de here also.

3385

Alset quam des mergens vroe,

 

Al grimmende⁽²⁾ de vrouwe seide:

 

‘Segt mi, here, op hovescheide,

 

Dat ic u vrage, sidijs vroet,

 

Twi men der dommer feeste doet?’ -

3390

‘Vrouwe’, seit hi, ‘ic en weets niet

 

Twi dat es ende waerom dat gesciet’.

 

Si green ende seide: ‘Ict wel weet’. -

 

‘Vrouwe, so segget mi dan gereet’. -

 

‘Ic segt u, here, twi dat gesciet;

3395

Maer mijn seggen en helpt niet’. -

(1) Hs. doee.

(2) Hs. gimmende.

[p. 108]

 

‘Vrouwe, ghi ne wet oft dieden mach’. -

 

‘So sal ict u, here, seggen doch.

 

 

 

Die stat van Rome was wilenere

 

Beseten met groten here,

3400

⁺ Bidie .vij. coninge rike

 

Haddent beseten waerlike,

 

Ende wilden, alse ic u mach seggen,

 

Sente Peters stoel nederleggen.

 

Den paus ende al kerstenhede

3405

Wilden si ter neder werpen mede.

 

Die commonie van der stat

 

Gevreschede ende wiste wel dat;

 

Ende daerop si haren raet namen

 

Hoe si best te wraken quamen.

3410

In die stat woende een out man vroet,

 

Die seide: ‘Ghi, heren, siet wat ghi doet;

 

In dese stat siwi seven vroede;

 

Ic wille dat elc sinen dach hoede

 

Ende wachte jegen de Serrasine,

3415

Die ons doen grote pine,

 

Ende willen winnen onse stat.

 

Elc van den vroeden lovede dat.

 

Doe hilt elc vroede sinen dach,

 

Also alse hi hem gelach.

3420

Dus hilden si met groter pine

 

De stat jegen de Serrasine.

 

Maer sere minderde hem hare spise;

 

Si ne mochtent verdragen in gere wise,

 

Si ne haddenre ander hulpe toe.

3425

Ghemeenleke gingen si doe

 

Tote enen ouden, ende hiet Janijn,

 

Ende seiden: ‘Here, nu moet so sijn,

 

Morgen moetti de wacht bestaen.

+ Fol. 277 v^o.

[p. 109]

 

Die vroede Janijn andworde saen:

3430

‘Ter goeder tijt moet dat sijn;

 

Nu wil ic dan dat ghi morghijn

 

U berecht alse te houden dlijf;

 

Ic sal⁽¹⁾ voertbringen, sonder blijf,

 

Ene lust vele wonderlike,

3435

Die ic gepeinst hebbe sekerlike;

 

Dat engijn, alse ic wane,

 

Sal ons helpen wederstane

 

Die Serrasine ende die Piersanden,

 

Dat wi niet vallen in haren handen.

 

 

3440

Die vrode Janijn hadde doen maken

 

Ende berecken sine saken

 

Wel behendelike ende scone,

 

Alse elken vroeden staet te doene.

 

Hi dede verwen een vestiment,

3445

Swert alse een atriment,

 

Ende meer dan dusent dede hi nemen

 

Scurvele ende eencoerne snieme,⁽²⁾

 

Al levende, ende hechte se ant vestiment.

 

Daer dede hi nemen altehant

3450

Twe scone baniren groet,

 

Ende tongen, die alle bloetroet,

 

Ende oec dedi setten daernaer

 

Daerboven enen spieghel claer,

 

Die scemerde ende gaf claerheit groet

3455

Jegen de sonne; het was wel noet.

 

Die engiene dedi oprechten

 

Een luttel voer der midder nachten,

 

Eer dats yemen wart geware.

(1) Hs. Ic salt.

(2) Hs. sniere.

[p. 110]

 

Die sonne die ginc⁽¹⁾ op clare,

3460

Ende die vroede Janijn ginc saen

 

Ten torre boven den engijn staen,

 

Ende droech met hem der swerde drie,

 

Ende te scermene began hie

 

Metten swerden, ende wijch maken,

3465

Dat tfier spranc uten sparken.⁽²⁾

 

Ende dit versagen de Serrasine

 

Van buten, daert was anscine,

 

Bi den scurvelen, die alle sprongen

 

Ende nieweren stil en stonden.

3470

Doe waenden wel die Serrasine

 

Dat de God der Kerstine

 

Dies nachts ware uten hemel comen,

 

Ent hem niet en soude vromen

 

Dat si met wige wilden bestaen.

3475

Ter vlucht maecten si hem saen,

 

Ende lieten de stat ende voeren hare verde.

 

Ende als de Romeine geware werden

 

Dat si vloen, si volgeden hem naer,

 

Ende versloeger vele daer.

3480

⁺ Alse vluchtech es een here,

 

Mach ment slaen sonder were;

 

Si wonnen daer op hem groet goet;

 

Si waren dom ende niet vroet,

 

Dat si vloen ende te scerne gedreven.

3485

Bedi waren si staende bleven,

 

Tgewerke hadde hem niet gedert,

 

Ende si hadden hem wel verwert

 

Jegen die van binnen ende de sca gewonnen;

 

Si waren dom, bedi was begonnen

(1) Hs. gin.

(2) Hs. spaken.

+ Fol 278.

[p. 111]

3490

Der dommer feeste, alse ic eer seide.

 

Si waren bedrogen bi haren dompheide.

 

So suldi here sijn, bi Gode,

 

Bi den rade der seven vroede.

 

Bedi ghi slacht den wenenden kinde.

3495

Ic ben die u twaer ontbinde;

 

Want alst kint weent, op de stonden

 

Stect men hem de borst in den monde,

 

Het swiget; ende so gedaen es u costume;

 

Ghi moget u gehouden cume

3500

Ene ure in enen gedachte.

 

Dit maket mi therte onsachte.

 

Ene ure wildi u kint verslaen,

 

Een andre ure wildijt laten gaen.

 

U es de dinc kenlec genoech

3505

Van uwen sone, dat hi mi sloech,

 

Bloetresede ende dede lelechede.

 

Wat bedi of het es waerhede?

 

Twi ne wildijt dan verstaen,

 

Ende siet dat hi werde verdaen?’ -

3510

‘Wel gerne, vrouwe’, sprac de here,

 

‘Hi ne levet langer mere;

 

Nu wil ic dat hi si verdaen’.

 

Doe hiet hi daeromme gaen;

 

Sinen serjanten hiet hine halen.

3515

Dus hevet de quade, met hare talen,

 

Den here so vele doen verstaen,

 

Dat hi verdoen wille ende verslaen

 

Sijn kint dore haren wille.

 

Doe waren si droeve ende stille

3520

Alle diet hoerden ende sagen,

 

Ende begondent sere clagen.

 

 

 

Binnen desen dat gescien soude,

[p. 112]

 

Quam daertoe gevaren, boude,

 

Die sevende vroede, de hiet Mauras,

3525

Die dies kinds meester was.

 

Hi was jonc man ende vroet.

 

Van den orse beette hi te voet,

 

Ende ginc toten keyser te hant,

 

Ende groete alle die hi daer vant.

3530

Den keyser, teerst dat hine sach,

 

Die hem gene andwerde en gaf;

 

Maer hi sweech ene lange stonde

 

Eer hi sprac, doe hi begonde;

 

Doch sprac hi ten vroeden man:

3535

‘Gheen God houden! ic u an,

 

Noch genen danc geve ic u nu’,

 

Sprac de keyser, ‘dat seg ic u,

 

Here Mauras, ende al bedi

 

Dat ghi dus hebt bedroevet mi’. -

3540

‘Ic, here?’ seit hi, ‘ende waermede?’ -

 

‘Ghi ne wet oec niet die waerhede.

 

Ghi hebt so minen soen geleert

 

Dat hi bi u sal sijn onteert

 

Ende gerovet van den live.

3545

Hi wilde bi mijns selfs wive

 

Hebben gelegen ende vercracht;

 

Ende oec hebdine daertoe bracht,

 

Dat hi verloren hevet de sprake;

 

Dies es mijn herte tongemake.

3550

Ende oec en saelt niet gebreken,

 

Ic en salt op hem ende op u wreken

 

So anxtelijc, ende op uwe gesellen;

 

Men salre af spreken ende tellen

 

Hierna over langhe stont’.

3555

Alse dit Mauras wart cont,

 

Dat hem de keyser dus sprac toe,

[p. 113]

 

Vroedelijc andworde hi doe

 

Ende seide: ‘Here, ghi hebt geseit

 

Uwen wille; hets mi leit

3560

⁺ Dat kint verloren hevet de sprake;

 

Maer dat en was noyt ware sake

 

Dat ghi hem van der vrouwen antijt.

 

Sciere sal tware sijn belijt,

 

Des sijt wel seker, mogedi gebiden,

3565

Eer de dach mergen sal liden;

 

Ende en wildi beiden niet

 

U kint te doden, hets so gesciet,

 

Des biddic Gode, daer wijt gesien,

 

Dat u daeraf moete gescien

3570

Alst metten ridder dede,

 

Die bat gelovede dat men hem sede

 

Dan dat hi metten ogen sach’.

 

Die keyser doe andworde gaf:

 

‘Dat vertellet mi, Mauras,

3575

Hoe dat gesciede ende was?

 

Des begher ic ende wille weten’. -

 

‘Ja, here, waer u moet geseten,

 

Ende ghi liet versten tent morgen

 

U kint te doden, dat is in sorgen,

3580

Ic sout u gerne doen verstaen’. -

 

‘Ay God!’ sprac de keyser saen,

 

‘Ic en weet wat seggen noch wat bestaen,

 

Noch wat laten noch waertoe vaen;

 

Ic en weet niet wie hevet onrecht.

3585

Mijn vrouwe hevet daertoe bracht

 

Dat si tkint wil hebben verdaen,

 

Ende ghi wilt dat ment late staen

 

In versten ende dwaer ondervinden.

 

Maer mocht ic weten ende kinnen

3590

Wie onrecht hadde, ic sout so wreken,

+ Fol. 278 v^o.

[p. 114]

 

Men souder ewelike af spreken’. -

 

‘Here’, sprac Mauras, ‘ghi ne dorvet niet,

 

Hen es niet lange tote morgen,

 

Latet versten, ghi sult dan tclare

3595

Wel ondervinden ende dat ware;

 

Want tkint mach niet langer beiden

 

En sal spreken morgen betide’.

 

 

 

Die keyser sprac: ‘Ic salt dan laten

 

In versten staen, ende mi gematen

3600

Tote morgen; maer ic wille horen

 

Uwe redene, die ghi seidt voren,

 

Van hem de bat gelovede daeraf

 

Van dat hi horde dan dat hi sach’. -

 

‘Ic segt u, here’, sprac Mauras:

3605

‘Een vorbaer ridder, die was

 

Ten wapene goet ende fier,

 

Int conincrike van Montogier,

 

In drome hem te voren quam

 

Ene vrouwe, die hem benam

3610

Sinen slaep met hare minnen.

 

Die ridder en wiste waer beghinnen,

 

Die vrouwe te suekene, no wie si was,

 

No waer si woende; hem wonderde das

 

Dat hi se⁽¹⁾ niet vergeten mochte.

3615

Haer minne dwancken so onsochte

 

Dat hijs niet langer mochte ontbaren,

 

Des morgens, hi ne most se varen,

 

Die vrouwe soeken, wiste hi waer.

 

Op aventure haerentare

3620

Micte hi te varen, alse hi dede,

 

In vremden lande, in vremder stede,

(1) Hs. hire.

[p. 115]

 

Te soekene waer hi vinden moge

 

Die vrouwe, daer hem de sin toe droege.

 

 

 

Doe stichte de ridder sine vart,

3625

Ende loet bede mule ende part,

 

Bede met silver ende met goude,

 

Ende over bossche ende over woude,

 

Alsone daventure droech,

 

Te soeken siere herten gevoech,

3630

Over lanc ende over breet.

 

So lange voer hi ende reet,

 

Dat hi quam in een lant

 

Daer hi was vremde ende onbecant,

 

Ende daer hi vant enen casteel,

3635

Van grouwen merber al geheel.

 

Die here daeraf was een grave,

 

Die rike was van⁽¹⁾ groter have;

 

Hi hadde ene der scoenster vrouwen

 

Te wive, die men mochte scouwen,

3640

Ende dore de scoenheit van hare⁺

 

So was hi haers lives so care

 

Ende so jaloers, dat hi daeraf

 

Elken man wantroude ende ontsach.

 

In enen vasten torre van stene

3645

Dede hi de vrouwe sluten allene;

 

Ende oec betroude hi niemen daerave

 

Dat hi hem den slotel gave

 

Van drien vasten yseren doren,

 

Die ten sterken torre behoren.

3650

Die here selve haer droech

 

Van al dat si hadde behoef.

 

Dus was de vrouwe daerin besloten

(1) Hs. wan.

+ Fol. 279.

[p. 116]

 

Allene, ende de venstre stont open.

 

Daer lach de vrouwe ende sach uutwart.

3655

Die ridder haers geware wart,

 

Die soeken voer sine aventure.

 

Alse hi se versach, recht op de ure,

 

So waende hi des wel wesen vroet

 

Dat sijt was daer sijn herte an stoet.

3660

Daer die vrouwe ten venstren lach

 

Ende si den ridder comen sach,

 

Int herte hi haer wel bequam.

 

Op haren man wart si so gram,

 

Dat hi se so besloten hilt,

3665

Dat si niet mocht hebben gewilt

 

Te spreken jegen den ridder goet;

 

Bedi haer was in haren moet

 

Bedroemt te voren al die ghelike,

 

Dat den ridder was waerlike;

3670

Haerlijc wart doe met anders minnen

 

Begrepen so int herte binnen,

 

Dat hi wel waent dat de vrouwe es

 

Daer hi om bedromet es,

 

Ende si waent wel van hem also.

3675

Die ridder began wesen vroe,

 

Ende sanc een liedekijn van minnen.

 

Hadde hi niet haren man daer binnen

 

Gewaent wesen, hi ware bat nare

 

Den torre gevaren, te spreken hare.

3680

Die vaer belette hem ende benam

 

Dat hijs niet dede no en volquam.

 

 

 

Der vrouwen man, de grave,

 

Hadde oerloge; wel wiste daerave

 

Die vremde ridder, die daer quam;

3685

Die ten castele saen opclam

[p. 117]

 

Ende ginc den here saluteren;

 

Ende hi hem, weder, met eren.

 

Die ridder vragede den here houde:

 

Of hine onthouden wilde in soude?

3690

Hi soude hem helpen te siere orlogen,

 

Te winnen ende te bliven boven.

 

Die here andwerde: ja hi, gerne,

 

Dies en stoede hem niet tontberne.

 

Doe bleef de ridder daer onthouden,

3695

Metter vrouwen man in soude.

 

Wat holpe dat ick er vele af seide?

 

Die ridder, bi siere manlecheide,

 

Halp den here, der vrouwen man,

 

Dat hijs al boven quam

3700

Van siere orloge, ende nam ent.

 

Doe wart de ridder wide bekent,

 

Met al dengenen van den lande,

 

Ende de here gaf hem in hande

 

Van sinen lande de vogedie.

3705

Dus gevoert, alse ic u lie;

 

Die vrouwe was int herte vroe.

 

Op enen tijt gevielt also,

 

Dat de ridder ginc neven den torre dare,

 

Ende die vrouwe wart sijns geware,

3710

Ende nam ene biese, ter vart,

 

Ende scoet se van boven nederwart.

 

Die biese was lanc ende smal,

 

Ende oec was se binnen hol;

 

Dat meeste ende quam nederwart.

3715

So dat de ridder geware wart

 

Van der biesen, dat si was hol;

 

Hi wart peinsende ende wiste wel

 

Dat dit die vrouwe dede,

 

Bi enegerhande behendechede,

[p. 118]

3720

⁺ Ende dat sijt meende te hemwart.

 

In groten gepeinse so wart

 

Die ridder ter vrouwen, nacht ende dach,

 

Hoe hi haer te spraken comen mach.

 

 

 

Op enen tijt gevielt also,

3725

Dat de ridder den here sach vroe

 

Ende blide wesen. Doe seide hi:

 

‘Here, bi uwer genaden si

 

Dat ic sal bidden ene bede,

 

Dats om te hebben ene hofstede

3730

Daer ic een huus op maken mach,

 

Mine wapene al den dach

 

Daerin te doene behoudenlike’.

 

Die here andworde hem goelike:

 

‘Segt waer ghi wilt henen’. - ‘Niet verre,

3735

In dat slechte neven den torre’. -

 

‘Hets mi lief’, sprac de here,

 

‘Doet dat ghi wilt ende spoedt sere;

 

Ic gheves u orlof ende ghewelt;

 

En spaert daerjegen engeen gelt,

3740

Gout noch silver, u werdes genoech;

 

Gaet ende doet maken u gevoech’. -

 

‘Danc hebt, here’, sprac de ridder goet.

 

Doe dede hi maken metter spoet

 

Thuus, so hi naest den torre mochte.

3745

Die here luttel daerom dochte

 

Om wat dat de ridder dede.

 

Daer woende een metser in de stede,

 

Die was geboren van vremden lande;

 

Dien ontboet de ridder te hande

3750

Ende seide: ‘Vrient, hore mine tale:

 

Ic sal di dinen dienst so wale

 

Lonen ende dine pine,

+ Fol. 279 v^o.

[p. 119]

 

Di stond er rike af te sine

 

Mochstu gedoen in gere manire:

3755

Dattu dorebickes dese maysire

 

Van desen torre, die hier staet,

 

Ende enen ganc maken ende enen graet,

 

Van den huse in den torre te gane;

 

Dorstu dit nemen te bestane,

3760

Te doene so verholenlike

 

Dat mens niet worde waerlike,

 

Ic sal di goeds so vele geven

 

Du soute te bat mogen leven’.

 

 

 

Die metsere andworde haestelike

3765

Dat hijt soude so behendelike

 

Doen, dats niemen sal werden geware

 

Die van buten den torre ware.

 

Die metsere was vroet ende genendech

 

Van sinen ambachte ende behendech.

3770

Hi dede dat de ridder wouwe.

 

Alst was volmaect, so quam wel houde

 

Die ridder toten metsere gegaen,

 

Ende trac tswert ende gincken slaen

 

Van den lichame thovet af.

3775

Dat was daerbi, dat hi ontsach

 

Dat hijs mochte gewroeget sijn.

 

Ende een porter, diet hadde gesien

 

Den metser maken, de verholenthede,

 

Dies liede den ridder ende sede:

3780

Dat hi wel wiste van sire affare.

 

Die ridder, die wel wart geware

 

Datten portere niemen was bi,

 

Bi wien dat hijs gewroeget si,

 

Hi hief dat swert met beden handen

3785

Ende clovede hem thovet toten tanden.

[p. 120]

 

Dus waren si bede haers lives onblide.

 

Die ridder slepese ane ene side,

 

Daers niemen wart geware;

 

Allene waest hem kenbare⁽¹⁾.

3790

Hi clam den torre op toter vrouwen,

 

Diere hijt dede bescouwen

 

Wat hi dore haer hadde gedaen.

 

Met haer was hi wel ontfaen

 

Ende si met hem, harelijc met andren.

3795

Alst tijt was, wilde de ridder wandren,

 

Ende wederkeren danen hi quam.

 

Ane haer al sinen wille hi nam,

 

Alse met amien soude amijs.

 

Die vrouwe was hovesch ende wijs,

3800

⁺ Ende ute haren aelmenire

 

Een vingherlijn, goet ende dire,

 

Dat haer haer man gaf,

 

Doe hi se sekerde, op dien dach,

 

Dat stac si hem an den vinger sijn.

3805

Die here seide: ‘Vrouwe mijn,

 

Met Gode blivet, ic moet gaen,

 

Ic en dar hier niet langer staen,

 

Doere minen here, uwen man.’ -

 

‘So gaet’, seit si, ‘te Gode dan!’

3810

Hi sciet van hare, ende ginc te hant

 

Daer hi haren man vant,

 

Diene wel blidelike ontfinc;

 

Ende alse hi neven hem ginc,

 

So nam die here te hant

3815

Den ridder bi derselver hant

 

Daer dat vingerlijn was an.

 

Alse hijt versach, der vrouwen man,

(1) Hs. kelnare.

+ Fol. 280.

[p. 121]

 

So wart hi peinsende vele sere,

 

Wanen dat comen mochte den here?

3820

Ende dien ridder, dient gevel,

 

Hi warts oec geware wel

 

Dat die grave, de here sijn,

 

Verkennet hadde dat vingerlijn.

 

Nochtan onthilts hem de here

3825

Dat hijs den ridder, min no mere,

 

Wilde vragen waent hem quam,

 

Alse haer gaen scheden nam.

 

Die ridder, met rouwen,

 

Maecte hem gereet ter vrouwen

3830

Ende warp haer tfingerlijn ende vloe.

 

Cume was hi uten torre doe,

 

So quam der vrouwen man gegaen

 

Ter vrouwen, ende hadde de dore ondaen.

 

Alse hi sijn wijf vant, was hi blide.

3835

Hi dede se sitten neven sine side

 

Ende began vragen hoet haer stoede?

 

Si seide: ‘Here, mi es wee te moede

 

Dat ic dus moet sijn allene,

 

Ende met niemene gemene

3840

Daer ic mede corte minen tijt;

 

So wanneer ghi van mi sijt

 

Van u waen ic wel sijn vergeten’. -

 

‘Neen, vrouwe, mogedi wel weten,

 

Hen es in de werelt wijf

3845

Die ic core vore u lijf.

 

Ic wille u vragen een luttelkijn:

 

Segt mi, waer es tfingellijn

 

Metten goeden stene diere,

 

Dat ic u gaf goedertiere

3850

Op den dach dat ic u melde?’ -

 

‘Here, ic hebt in mine gehelde.

[p. 122]

 

Twi vragedi waert soude sijn?

 

Ic hebt in de borse mijn’. -

 

‘Vrouwe’, seit hi, ‘latet mi sien’. -

3855

‘Gerne, here’, seit si, ende mettien

 

Trac dat vingerlijn wel scire

 

Die vrouwe uten aelmenire,

 

Ende togedet haren here.

 

Dus behilt si doe haer ere.⁽¹⁾

 

 

3860

Aldoe te peinsene began

 

Die here, der vrouwen man,

 

Dat dicke vingerline geleken

 

Ende onderslachten, maer hi ne wilde niet spreken

 

Daeraf, no meer doen gewach.

3865

Dien nacht hi bi sinen wive lach,

 

Ende dreef met haer sijn deduut,

 

Alse een man met sire bruut.

 

Des morgens es hi opgestaen,

 

Alst tijt was, ende es ter kerken gegaen,

3870

Ende met hem ginc de ridder stout,

 

Die met hem onthouden was int sout.

 

Ende alse de dienst was gedaen,

 

Die here seide: ‘Laet ons gaen

 

Int wout een luttel jagen,

3875

Ons sal vele te bat behagen

 

Tetene’. - ‘Neen, here’, sprac de ridder fijn,

 

Of ghijt gebiet, dat mach niet sijn;

 

Ic moet te miere herbergen gaen.

 

Mi es nuwelec doen verstaen

3880

⁺ Bi boetscapen van minen lande,

 

Dat mijn pais es jegen mine viande

 

Gemaect, ende ic te lande come;

(1) Hs. here.

+ Fol. 280 v^o.

[p. 123]

 

Ende ic bidde u daerome,

 

Here, dat ghi etet met mi heden,

3885

Alse ghi een stucke hebt gereden

 

Int wout ende ghejaget,

 

Omdat u te bad behaget,

 

So suldi keren ende eten met mi,

 

Eer dat wi keren, ic ende⁽¹⁾ ghi,

3890

Ende mine amie van minen lande

 

Hent⁽²⁾ mi de boetscap bracht te hande

 

Dat ic met hare te lande kere’. -

 

‘Ende ic doet gerne’, sprac de here.

 

 

 

Die grave voer jagen

3895

Met siere maysniden, die sijns plagen

 

Wel ende scone, alsi souden,

 

Ende die ridder, diere was onthouden

 

Met hem, ginc ter herbergen sine,

 

Achemeren de vrouwe fine

3900

Met sulken cledren die si noyt ere

 

Hadde gedragen voer haren here,

 

Die gemaect waren van andren snede

 

Dan van dies lans sede.

 

Ende alsi scone was gepareert,

3905

Met andren gewaden gehacemert,

 

So quam si van den torre gegaen

 

Ontekent ende andersins gedaen,

 

Met diren gewaden, met andren cleden

 

Dan haer man hadde doen gereden.

3910

Doe sceen si hondert werven mere

 

Scoenre dan si dede ere.

(1) Hs. en.

(2) Hevet?

[p. 124]

 

Die ridder hadde haer vorseit al

 

Van wat gelate si wesen sal,

 

Alsi voer haren man sal comen.

3915

Si seide: si hadt wel vernomen,

 

Hi ne dorste hem niewer af ontsien.

 

Dat eten was gereet mettien.

 

Die ridder bracht, geleedt te hant,

 

Die vrouwe ende gaf se bi der hant

3920

Den grave ende deed se met hem eten.

 

Ende alsi bi hem was geseten,

 

Lettel dranc hi ochte at,

 

Emmer in twivel dat hi sat

 

Dore der vrouwen anscijn,

3925

Die geleec den wive sijn.

 

Doe peinsde hi weder, metter hast,

 

Dat die torre was so vast

 

Dat sire niet ware comen uut;

 

Ende bander side docht hem haer luut

3930

Ane hare sprake, ane haer gedane,

 

Dat ware sijn wijf, bi sinen wane.

 

Doe peinsde hi weder om tfingerlijn,

 

Dat wive wel so gelijc mochten sijn,

 

Ende si hem also wel mochten

3935

Alse vingerline onderslachten.

 

Aldus verkeerde hem sijn gepeins

 

Menechsins hare ende gens,

 

Sodat hi luttel dranc of at,

 

Daer hi bi der vrouwen sat.

 

 

3940

Alst gheten was, men dede op saen

 

Die taflen; de here was gegaen

 

Te sinen castele gereet,

 

Ende die vrouwe hevet haer ontcleet

 

Ende afgedaen al dat si hadde.

[p. 125]

3945

Ende ane gedaen haers selfs gewade,

 

Ende bi den grade haestelike

 

Clam si den tor op vardelike,

 

Ere datter in was haer man,

 

Die de dore ontsloet ende tote haer quam.

3950

Alse hi sijn wijf vant, was hi blide.

 

Hi ginc sitten bi hare side

 

Ende bleef met haer alle den nacht.

 

Dat segge ic u, hi hadde recht.

 

Ic wane hi se onlange hebben sal;

3955

Want de ridder hadde besproken al

 

Die dinc, bereet ende belopen

 

Scip ende scipman; dus mach hi hopen

 

Te hebben te beteren spoet.

 

Nu hort wat der vrouwen man doet.

3960

Tierst dat hi was opgestaen,⁺

 

Hi liet sijn wijf ende ginc saen

 

Die doren van den torre sluten,

 

Ende die riddere bleef van buten.

 

Alse hi wart geware das,

3965

Dat sijn here uten torre was,

 

Ende sijn wijf hadde allene gelaten,

 

Hi ginc bi der verholenre straten

 

Ter vrouwen, ende deed se opstaen.

 

Die selve cleder dede hi haer aen

3970

Die si sanderdaechs hadde an

 

Doe si at met haren man,

 

Die hare dicke dede ere,

 

Ende daerom peinst min no mere

 

Dat sine sal te scerne driven.

3975

Maer de lust es groet van wiven,

 

Daer en helpt jegen wachten negeen.

 

Die ridder ginc eer hi gefeen

 

Dat hi toter kerken quam,

+ Fol. 281.

[p. 126]

 

Daer hi sinen here vernam

3980

Seggende sine gebede.

 

Die ridder toten here sede

 

Dat hi al gereet ware

 

Wech te varene; hi bade hem dare

 

Dat hi hem dade ondertrouwe,

3985

Ende gave te wive deselve vrouwe,

 

Die sanderdages met hem at.

 

Hi hed se lange tere amien gehadt.

 

Omdat si hadde gepijnt hare

 

Om hem, dat hi te lande vare,

3990

So wilde hi haer doen de ere’. -

 

‘Het ware wel recht’, sprac de here.

 

Hi hiet se hem halen gaen gereet.

 

Het es waer, want men seet:

 

Die enen andren wil bedriegen

3995

Hem es luttel om een liegen’.

 

 

 

Die ridder ginc halen de vrouwe,

 

Ende hare man deed se hem ondertrouwe,

 

Ende gaf se hem daer te wive.

 

Nochtan van hude ende van live

4000

So docht se hem sinen wive gelike.

 

Die here bracht se te scepe haestelike,

 

Ende hiet se Gode bevolen varen.

 

Doe trac men tseil op, te waren,

 

Ten hunen toe, ende liet gaen te winde.

4005

Also lange alse de here kinde

 

So stont hi achter ende sach;

 

Ende alst hem int herte lach

 

Ende hi thuus quam, der vrouwen man,

 

Ten torre hi clemmen began,

4010

Sijn wijf te soeken, daer hi se liet.

 

Alse hire quam, vant hi se niet.

[p. 127]

 

Hi socht se hare, hi socht se dare.

 

Doe wart hi van den grade geware

 

Dien die ridder maken dede⁽¹⁾;

4015

Doe wiste hi wel de waerhede

 

Van dat hi was te scerne gedreven.

 

‘Ende aldus, here, moeti leven,

 

So suldi sijn, bi minen live,

 

Bedrogen, gelovedi uwen wive’.

4020

Doe sprac de vroede: ‘Wildi geloven

 

Uwen wive, ghi wert bedrogen;

 

Ghelovedi hare bat, van dat si seit,

 

Dan uwen ogen, dats mi leit.

 

U kint hevet gene langer beide,

4025

Het sal spreken mergen betide.

 

Dan suldi weten wiere onrecht hevet’. -

 

‘Ay God! here’, de keyser seget,

 

‘Can ict geweten, ic salt so wreken,

 

Men salre emmermeer af spreken.

4030

Heden meer werdet niet verdaen,

 

Dore al dat si mi brenget aen.

 

Ic sal desen dach laten liden

 

Ende mergen sire spraken ontbeiden’.

 

 

 

Doe ginc de keyser toter vrouwe,

4035

Die vol was van groten rouwe,

 

Dat si gevorderen niet en mach

 

De dinc de haer opt herte lach;

 

Dats de rouwe, die se verslaet.

 

Si weet wel dat haer te quade gaet

4040

Teerste dat tkint spreken sal⁺

 

Ende dat sal vertellen al

 

Die sake, also si es gesciet.

(1) Hs. dode.

+ Fol. 281 v^o.

[p. 128]

 

Die here en willet letten niet,

 

Smorgens es hi opgestaen,

4045

Ende es ter kerken gegaen,

 

Dien dienst ende de messe horen.

 

Doe bracht men hem sijn kint voren;

 

Ende al dat volc, groet ende clene,

 

Dat daer was van der stat gemene,

4050

Quam den kinde gevolget nare,

 

Om te horen ende te weten tware

 

Van hem ende van siere vrouwen;

 

Alle quamen sijt bescouwen.

 

 

 

Vore den vader, sinen here,

4055

Bracht men geleidt den jonchere

 

In ene plaetse vele wijt.

 

Alst kint vort quam, do waest tijt

 

Te swigen hem allen diere waren,

 

Om te horen die niemaren

4060

Die tkint daer vertellen soude.

 

Alst kint quam voer den vader wel houde,

 

Het knielde ende bat den vader genaden.

 

Die vader hiet hem al sine mesdaden

 

Vertellen, die hem waren gesciet;

4065

Ende het deet, ende liets achter niet,

 

Van ende torde vertellet daer

 

Sine gescienesse openbaer,

 

Ende waerbi hi hem van spreken⁽¹⁾ onthilt.

 

‘Vader’, seit hi, ‘mi dunct ghi so doen wilt

4070

Alse hier te voren een rijc man dede,

 

Daer men af tellen mach waerhede⁽²⁾.

 

Omdat sijn kind hem dede verstaen

(1) Hs. sprekent.

(2) Hs. w'hdede.

[p. 129]

 

Dat boven hem soude gaen,

 

Ende mere here sijn dan hi wart.

4075

So hadde de vader sijn kint onwert,

 

Ende riep twe knapen altehant,

 

Ende hiet hem nemen tkint te hant,

 

Ende seide dat sijt verdrinken gaen.

 

Doe sprac de keyser vele saen:

4080

‘Sone, uwe exemple wil ic horen,

 

Alse ic hebbe gedaen te voren

 

Van uwen meester al de hare,

 

Die onwille ende sorge sware

 

Doere uwen wille hebben gehat.

4085

Hets recht dat ghi hem ont te bat

 

Ende van herten te houden sijt;

 

Si hebben⁽¹⁾ u tlijf op desen tijt

 

Behouden bi hare wijsheit’.

 

Doe sprac tkint: ‘Ic bens gereit

4090

Ende willich te seggen gerne;

 

Mi en staets niet tontberne,

 

Sint dat ghijt weten wilt, vader,

 

So sal ict u seggen algader’.

 

 

 

‘Het was wilen hier te voren

4095

Een ridder rike ende wel geboren,

 

Die alre kinder en hadde maer een.

 

In een gepeins overeen

 

Vielen die man ende sijn wijf,

 

Die hi minde alse sijn lijf,

4100

Te gane tote enen eremite int wout.

 

Haer kint was hem van herten hout,

 

Alst recht was, ende ginc met hem daer.

 

Boven den here vlogen hen naer

(1) Hs. heben.

[p. 130]

 

Twe craien, die riepen lude,

4105

Swert van plumen ende van hude,

 

Ende emmer vlogen si boven den here

 

Craiende, roepende vele sere.

 

Doe sprac de vader ten jonghelinc,

 

Den sone, die neven hem ginc:

4110

‘Ic hebbe groet wonder in minen moet,

 

Ochte yemen mochte sijn vroet,

 

Die wiste wat dese vogele menen nu’.

 

Die sone seide: ‘Ic segt u:

 

Die vogele seggen⁽¹⁾, vader mijn,

4115

Dat ic so vorbaer voer u sal sijn,

 

Dat ghi waert blide dat ghi mocht staen

 

Neven mi, daer ic mine hande sal dwaen,

 

Ende op te houden mine mouwen;

 

Ende noch meer van mire vrouwen;

4120

⁺ Si souds blide sijn, wilde ic haer

 

Gestaden, dat si brachte daer

 

Die dwale, daer ic mi soude drogen’. -

 

‘Des en wert niet, so mine ogen!’

 

Sprac de vader, ‘het sal bliven.

4125

Boven mi soutu niet cliven,

 

No vorbare man sijn dan ic’.

 

Nu hort, wat nijt dede ende mic,

 

Dien de vader droech ten kinde.

 

Te verdrenkene hijt sende,

4130

Om quite daeraf te sine.

 

Drie dage doget pine

 

Op ene roke, an een eylant,

 

Daert genen troost en vant,

 

Sonder⁽²⁾ ane de vogele wilde,

(1) Hs. segen.

+ Fol 282.

(2) Hs. sond.

[p. 131]

4135

Die hem seiden dat [hijt] stille hilde,

 

Hem soude saen geholpen sijn.

 

Dat kint verstont wel haer latijn,

 

Dat in de see lach op een eylent.

 

Doe quam een visschere altehant

4140

Gevaren, diet seil streec ende vinc.

 

Dus verginc gene dinc,

 

Ende hi vercocht enen riken man;

 

.Xx. marke gouds hire ane wan,

 

Die vesschere, die tkint vercochte.

4145

Ende die coepman, die tkint brochte,

 

Was berecker van sconincs lande,

 

Ende hadde al theerscap onder hande

 

Dat den coninc toe bestoet.

 

Dat kint was lustech ende vroet,

4150

Daertoe hovesch ende wijs;

 

Wie dat sach hi gaf hem prijs.

 

Dus was tkint van hem allen gheeert.

 

Het was recht, want het was wel geleert,

 

Dat het luut van beesten verstont,

4155

Ende wel was wijs daeraf ende vroet.

 

 

 

Die daer was coninc van den lande

 

Overal hi boden sande,

 

Om de vroetste die men vonde,

 

Te siene of yemen geweten conde

4160

Twi dat ene craie ende .ij. roeke

 

Altoes hem volgen ende op hem roepen,

 

Over nacht ende over dach,

 

Dat hi gerusten niet en mach.

 

Hi dede scriven in sinen brieven:

4165

Die hem bate daeraf mochte geven

 

Hi gave hem half sijn conincrike,

 

Te vrien eygen ewelike,

[p. 132]

 

Ende na sijn lijf altegader.

 

Dus swoer hijt bi den hoechsten vader,

4170

Gode, onsen Here van hemelrike.

 

Op enen Sinxendach, waerlike,

 

Hadde hi gesworen ende geleit

 

Den dach te houden ende te sijn gereit.

 

Daer quam menich moederbaren;

4175

Ende tkint quam metten here gevaren.

 

Diet hadde gecocht, dan wonder besien.

 

Te sinen here seit mettien:

 

Wilde hem de coninc houden tghelof,

 

Hi souden wel bevroeden daerof

4180

Twi de vogele op hem riepen,

 

Die niet cesseerden noch en sliepen.

 

Doe tellet sijn here den coninc vort.

 

Doet de coninc hadde gehort,

 

Hi dede voer hém comen dat kint,

4185

Ende swort hem, so dattet vint,

 

Dat tconincrike sine werden sal,

 

Can hi dwaer daeraf seggen al,

 

Die vogele getsissen ende wech doen gaen,

 

Sijn lant wert hem al onderdaen,

4190

Ende na sijn lijf wart hire af here.

 

Dat kint seide ende rocht niet mere;

 

Het hilts hem an sijn belof,

 

Het souden wel bevroeden daerof.

 

 

 

Doe sprac tkint: ‘Hort hiernaer,

4195

Hieraf sal ic u seggen waer:

 

Die drie vogele, die daer roepen,

 

Dats ene craye ende twe roeken,

 

Die eesschen vonnesse ende recht besceet

 

Van selken dingen alse ic wale weet.

4200

⁺ Ghi wet wel, ende het es waer,

+ Fol. 282 v^o.

[p. 133]

 

Dat diere tijt was op verleden yaer,

 

Ende die meeste roec van den tween

 

Dat was der crayen genoet een,

 

Die si liet in den dieren tijt;

4205

Ende die minste, die ghi siet,

 

Voer hem bejagen ende halp se houden,

 

Met sinen bejage, ende voeden,

 

Ende es genoet nu jegen hare.

 

Nu hevet de meeste gevreescht nimare

4210

Dat die tijt gebetert es,

 

Ende int lant noch levende es

 

Die craie, sijn wijf, ende wil se hebben,

 

Bi der redenen, die ic u mach seggen,

 

Omdat si was van ierste sijn,

4215

Ende hi met hare ende si met him

 

Genoet was menegen dach;

 

So wilt hi wederkeren int gesach

 

Dat hi van ierste met haer was.

 

Die minste wil niet loven das,

4220

Dat hi se weder soude hebben,

 

Maer hi wil se hem al ontseggen,

 

Bedi dat hi se qualec liet;

 

Ende bi hem eest⁽¹⁾ bleven niet,

 

Si ne ware van honger doet bleven

4225

Alse hi se ter noet hadde begeven.

 

So stont hi haer wel bi ter noet

 

Ende bescermese van der doet,

 

Ende hevet haer haer lijf behouden;

 

Ende hierbi wil hi se hem onthouden

4230

Den meesten, ende wederseggen;

 

Ende recht vonnesse willen si hebben,

 

Here coninc, in u hof,

(1) Hs. es.

[p. 134]

 

Ende nemme hebdi pays daeraf

 

Si ne hebbens vonnesse ontfaen.

4235

Op u sijn sijs beide gegaen,

 

Dat ghijs hem recht vonnesse doet,

 

Welc hare dat se behouden moet;

 

Ende alse sijs hebben besceet,

 

Si sullen hem sceden gereet

4240

Ende vliegen hare verden,

 

Ende laten u met payse gewerden’.

 

 

 

Die coninc seide: ‘Ic segge mijn avijs:

 

Mi dunct, dat hijs bat werdech is

 

Die minste, die haer behilt dlijf;

4245

Die meeste dede alse een quaet keytijf

 

Dat hi se begaf ter noet’.

 

Dan gaf de meeste enen screem groet,

 

Ende sloech met vedren ende vloech wech.

 

Alse de minste dat versach,

4250

Dat dander wechvloech ende si hem bleef,

 

Die bliscap, die hi so groet dreef,

 

Dat u mochte vertellen niemen;

 

Ende si vlogen wech sniemen

 

Ende lieten met payse gewerden

4255

Den coninc, ende met verde.

 

Ende alse de coninc dit versach,

 

Sach hi nie so bliden dach;

 

Sine dochter dede hi vortcomen,

 

Die hevet de jongelinc genomen,

4260

Die sint coninc wart ende here,

 

Ende hadde gewelt ende groet ere

 

In sijn lant. Lange stont

 

Daerna was hem gedaen cont

 

Dat niet wel van goede ginc te hant

4265

Den vader sijn, ende was comen int lant

[p. 135]

 

Te wonen, daer hi here af was.

 

Alse hi de waerheit wiste das,

 

Die coninc, dat de vader sijn

 

Was comen wonen onder hin,

4270

Doe riep hi te hem enen serjaent

 

Ende seide: ‘Vrient, ganc te hant

 

Vragen waer⁽¹⁾ woent de here Garijn,

 

Ser Diederecs sone, ende die vrouwe sijn,

 

Die onlange sijn comen int lant.

4275

Alse duut gevreescht heves te hant,

 

Waer hi woent ende dune heves vonden,

 

So soutu hem seggen te dien stonden:

 

Dat hi dies mach seker sijn,

 

Dat [hi] binnen .viij. dagen met him

4280

In sijn huus, op desen tijt,⁺

 

Wil eten ende nemen ene maeltijt.

 

 

 

Doe ginc de bode, ende quam

 

Gegaen ter stat, daer hi vernam

 

Den here Garijn, sconines vader.

4285

Die bode vertellede hem algader

 

Dat hem de coninc ontboet

 

Met hem tetene. Hi hads bliscap groet,

 

Ende ginct vertellen sire werdinnen,

 

Sinen wive, met groter minnen,

4290

Dies int herte blide was.

 

Nochtan en wist hare geen das

 

Dat hare soen was de coninc;

 

Si ne peinsden niet om oude dinc,

 

Die hem te voren was gesciet.

4295

Al en dachten sire omme niet,

 

Die coninc wel den vader kende,

(1) Hs. waert.

+ Fol. 283.

[p. 136]

 

Ende eer de dach sal nemen ende

 

So sal hijt hem wel doen weten.

 

Die coninc hevet hem niet vergeten

4300

Hi ne quam, ter tijt die hi ontboet,

 

Tes vader huus met feesten groet.

 

Die coninc was daer wel ontfaen.

 

Alst gereet was, ginc men dwaen.

 

Wel haddi gedaen sijn berec,

4305

Sodat hem geen dinc gebrac,

 

Hi ne mocht met eren enen goden man

 

Wel ontfaen, daer hijs hem an.

 

 

 

Die coninc was daer wel ontfaen.

 

Het was gereet, men soude dwaen;

4310

Die dwale nam die vrouwe,

 

Ende die here scoet an de mouwe,

 

Ende wilde se daer ophouden;

 

Die coninc sprac wel houde:

 

Laet staen de mouwe, doet wech de dwale;

4315

En gedinct u niet der tale

 

Dat enewerf u sone seide:

 

Dat hi in so groter hoecheide

 

Boven u soude gedien,

 

Dat ghi sout blide sijn, wildijs lien,

4320

Dat ghi ophouden mocht de mouwen,

 

Daer hi sine hande dwoege, met trouwen.

 

U vrouwe, u wijf, soude blide wesen

 

Mocht si de dwale houden te desen

 

Daer hi an drogede, verliet tware;

4325

Oec hadt u herde onmare;

 

Mi dunct, nu eest daertoe comen’.

 

Die coninc hevet den vader genomen

 

Ende die moeder, bi der hant,

 

Ende sprac te hem, sonder sablant:

[p. 137]

4330

‘Ic ben dien ghi daet werpen in de zee’.

 

Hare geen wiste wat seggen mee;

 

Tebarentert waren si sere. -

 

Ende aldus wildi mi doen, here,

 

Doden sonder jugement;

4335

Ende mijn vrouwe, die hier staet present,

 

Hevet mi ane getegen sulke dinc,

 

(Daer si niet wel in en ginc)

 

Doe si mi⁽¹⁾ leide met haer allene

 

In de camere, te sijn gemene,

4340

Ende si lichte ane mi doe sochte

 

Dies si vinden niet en mochte;

 

Si woude dat ic bi haer hadde gelegen.

 

Mi ware thovet liever avegheslegen

 

Dan ic haren wille hadde gedaen,

4345

Ende die dinc waer vort⁽²⁾ gegaen

 

Dat si ane mi socht, mijn vrouwe.

 

Here het was logene, bi mire trouwe,

 

Dat si mi aneteech dat ic se sloech;

 

Si dede haer selven dat ongevoech

4350

Dat si mi aneteech, in deets haer niet’. -

 

‘Nu segt mi, sone, wat was u gesciet,

 

Op die tijt ende op die stont,

 

Dat ic gene sprake an u en vant?

 

Bi wat redenen haddi verloren,

4355

Sone, de sprake, wil ic horen’.

 

Dat kint andworde ende seide:

 

‘Vader mijn, het was waerheide;

 

Alse ghi om mi sent ende mi was cont,

 

Gingen wi op ene avontstont,

4360

Ic ende die lieve meestre mine,⁺

(1) Hs. me.

(2) Hs. vorrt.

+ Fol. 283 v^o.

[p. 138]

 

In de sterren ende in de mane sien,

 

Om te wetene ende te besiene

 

Of enege dinc stonde te gesciene

 

Cortelec, die wi niet en wisten.

4365

Bi der behendecheit van listen

 

Worden mine meestre ende ic geware:

 

Tierst dat ic vore u comen ware,

 

Ende ic mijn wort soude wanen spreken,

 

So soude mi de herte breken,

4370

Ende ic mijns lives soude derven.

 

Oec versagen wi anderwerven:

 

Mocht ic mi van spreken onthouden

 

.Vij. dage, ic sout lijf behouden.

 

Doe gaf mi elc meester ene bede

4375

Dat hi, bi siere behendechede,

 

Mi soude vervaen enen dach.

 

Omdat ict, here, dus waer versach,

 

Wildic niet spreken, mer mi onthouden,

 

Omdat ic wilde mijn lijf behouden.

4380

Hadde ic gesproken ende waert mi gesciet,

 

So ne waer mijns lijves niet.

 

Hierbi waest, lieve vader,

 

Dat ic liet miere vrouwen algader

 

Seggen dat si seggen woude.

4385

Ende ic nieweren af dede onscoude;

 

Si mochte mi anetien dat si wilde’. -

 

‘Vrouwe, wat es u onsculde?’

 

Sprac de keyser, ‘twi dadi dat?’

 

Die vrouwe en wist andwerden wat,

4390

Sonder allene dat si sede:

 

Dat sijt al van sorgen dede,

 

Dat hi den vader mochte verstoten

 

Ende ontkeren van sinen genoten;

 

Des hadde si sorge ende rouwe.

[p. 139]

4395

‘Here’, seit si, bi miere trouwe,

 

Het was al om te behouden u ere

 

Dat ic dit dede. lieve here;

 

Ic ben wel seker, en waer di,

 

Dat ic groet ere verlore daerbi,

4400

Ende ic hem vremde soude sijn.

 

Ende ghi wet wel, here mijn,

 

Dat ic vriende ende mage liet

 

Om u te hebben ende van hem sciet.

 

Alse ic hier quam int lant,

4405

Waren si mi vremde die ic hier vant,

 

Ende noch sijn, here, clene ende groet;

 

Mi en ware niet leder dan u doet;

 

An u lijf leget mijn welvaren;

 

Si ne sijn niet al doet, te waren,

4410

Die mi gerne namen doet.

 

Sijt mijns genadech, here groet,

 

Al en heb ic maech no vrient int lant

 

Diere om gave⁽¹⁾ enen bisant,

 

Weder ghi mi dodet so liet.

4415

Ic bidde u, here, of ghi ghebiet,

 

Dat ghi mi niet en nemt mijn lijf

 

Sonder vonnesse; ic ben u wijf,

 

Ende ghi mijn getroude man.

 

Laet mi vonnesse genieten dan

4420

Van uwen mannen, te hebben doch

 

Sulc alse wisen sal u hof,

 

So doedi daeran uwe ere’. -

 

‘Ende ic salt gerne doen’, sprac de here.

 

Van heden over .xl. daghe

4425

Sweer ic mijn hof, dat ic op de clage

 

Recht vonnesse u wille doen dan,

(1) Hs. gae.

[p. 140]

 

Alse wisen selen mine man’.

 

 

 

Die keyser boden ute sande,

 

Wide ende verre, ende in elken lande:

4430

Dat si op dien dach genomen

 

Alle te hove souden comen

 

Die van den keyser waren gegoet.

 

Daer was menich man gemoet

 

Te hove te comene, alse op die stont

4435

Dat hem was gemaket cont,

 

Want het liep wide mare

 

Van den baroenen, haer ende dare,

 

Dat de keyser, in vollen gedinge

 

Van sinen hove, soude doen maninge

4440

⁺ Ende vonnesse van den wive sijn,

 

Watter mede soude gescien,

 

Alse op dien dach ende op die stont

 

Dat hem was gedaen cont.

 

 

 

Alst quam ten viertechsten daghe,

4445

De keyser selve dede de clage

 

Op de vrouwe ende vragede saen:

 

Wat vonnesse daeraf soude gaen,

 

Nadien dat comen was de dinc,

 

Dat si haer van den jongelinc

4450

Hadde beclaget daer te voren,

 

Ende menich leet ende menegen toren,

 

Die si hem te voren hadde gedaen?

 

Daeraf hiet hi se te rade gaen,

 

Ende volcomenlike in sijn hof

4455

Daer te seggen vonnesse of.

 

 

 

Doe seiden si met gemenen rade:

 

Dat metter vrouwen de here dade,

+ Fol. 284.

[p. 141]

 

Dat wijsden si, sinen vrien wille.

 

Doe sweech de keyser onlange stille,

4460

Maer hi sprac verbolgenlike:

 

‘Ic hebbe gesproken so, waerlike,

 

Menich werf: ic salre over rechten;

 

Ende mi en salt oec niet ontfechten,

 

Bi hare scout en eest niet bleven

4465

In hadde mijn kint verslegen.

 

Sint si belijt hevet de dinc,

 

So wil ic’, sprac de coninc,

 

‘Dat men se hier verberne sciere,

 

Daer wi toe sien, in enen viere’.

 

 

4470

Doe dede dorne ende staken

 

Die keyser halen, ende .i. vier maken,

 

Ende die vrouwe vele sciere

 

Dede hi werpen in den vire.

 

Dat sijs verdiende was scade,

4475

Want si was wijs van rade;

 

Hadde si haer dinc te besten gekeert,

 

Si was wel wert dat men se gheeert

 

Edde ghepriset hadde te mere.

 

Doe seide te sinen kinde de here:

4480

‘Wel, lieve kint, dese overdaet

 

Hevestu bi dire stiefmoeder raet

 

Gehadt ende dese grote pine.

 

Ic gheve di de hulde mine;

 

Ende alle sevene de meestre dijn,

4485

Wil ic, dat mine vriende sijn,

 

Ende ic de hare, bi hare genaden.

 

Nemmermeer werdstu verraden

 

Van stiefmoeder jegen mi,

 

Lieve kint, dat gelove ic di,

4490

Ende ic salt di wel houden.

[p. 142]

 

Die exemple hebbe ic wel onthouden.

 

In wille niet doen alse de man dede,

 

Omdat hem sijn kint toesede

 

Dat hijt in hoecheden sien soude

4495

Boven hem, so dede hijt boude

 

Dragen ende werpen in die see.’ -

 

‘Dat dede nijt doen ende wee,

 

Vader, dat hijs int herte droech,

 

Ghi ne dorft niet wanen, al had ic genoech

4500

Also vele eren boven u

 

Alse ghi boven mi hebt nu,

 

Dat ic u soude tonwerder hebben

 

Een twint niet, dar ic wel seggen.

 

So ne soude elc goet kint, wart vroet,

4505

Die vader of moeder belgen doet,

 

Het moet hem werde te sure’. -

 

Ende hier ent de aventure

 

Ende die boec van den seven vroeden.

 

God moet se in dogeden vort hoeden

4510

Alle diere hebben gewesen

 

Daer dese rime es gelesen.

 

Des moet hem onnen de hemelsche Vader!

 

Amen segt allegader.

 

 

 

Amen. Amen. Amen.