Van minne spreken... Nederlandse mystieke teksten uit de 13e eeuw

Regelnummers proza verbergen

[p. 79]

Brieven in proza

De hier volgende teksten worden in handschrift C aangeduid als Epistole Haywigis, brieven van Hadewijch. Als geletterde vrouw heeft onze auteur zeker kennis gehad van de preceptieve traditie der briefschrijfkunst: de voorschriften die stonden geformuleerd in de handboeken van de Ars dictaminis. Het schrijven van een brief is dan het uitdrukken van een goed overwogen concept in de passende structurele vormen.

Van Hadewijch mag verwacht worden dat zij bij het schrijven van brieven in de volkstaal aandacht gehad heeft voor het organisatorisch en functioneel karakter van de verschillende onderdelen van een brief: salutatio, captatio benevolentiae, narratio, petitio, conclusio. En dan is het mogelijk dat wij vooral uit de narratio- en de petitio-gedeelten nog de reactie van Hadewijch op haar omgeving kunnen naproeven, waardoor deze teksten voor ons documenten kunnen worden. In de narratio wordt informatie verstrekt ten behoeve van de lezer: biografisch-didactische mededelingen, aspecten van spiritualiteit, meningen over het milieu, enz. In de petitio wordt gesmeekt om iets te doen of te laten; daar wordt vermaand en goede raad gegeven. Zo kunnen wij ontdekken welke informatie de geadresseerde nodig had, welke haar tekorten en verwachtingen waren, kortom, wat er aan de hand was in de omgeving van Hadewijch en hoe onze auteur reageerde.

Verder dient vermeld te worden dat volgens de toen geldende opvatting niet alle vijf genoemde onderdelen in een brief aanwezig moeten zijn, en dat ook de versvorm als een geschikte briefvorm werd opgevat.

De lezer zal merken hoe sterk de Brieven 1 en 29 onderling verbonden zijn, dat de Brieven 1 en 2 in elkaar overlopen, en dat Brief 18 een verduidelijking is bij Brief 17.

[p. 80]

Deze teksten zijn geen leerstellige betogen, maar documenten over de bezorgdheid van een geestelijke leidster om haar godzoekende vriendin te leiden en te helpen.

De belichting van dit sociale aspect van de dertiende-eeuwse mystiek mocht in dit boek niet ontbreken.

Brief 1: Leven in de claerheit van God

In deze brief beveelt Hadewijch de geadresseerde om zich te richten op de ervaring van claerheit: deelname aan de dialectische liefde in God. Belangrijk is: onszelf te beschouwen in God, zien wat God is, de Drieëenheid begrijpen. Ook het thema dat het ogenschijnlijk bedrieglijk liefdespel van God aanvaard moet worden leidt brief 2 al in. Deze brief bevat aspecten van de wezensmystiek van Hadewijch.

1 God, die de clare minne, die onbekint was, verclaerde bi siere 2 doghet daer hi alle doghet bi verlichte in siere claerheit der 3 minnen, hi moet³ u verliechten ende verclaren metter claerre 4 claerheit daer hi hem selven claer met⁴ es ende al sinen vrienden 5 ende sinen naesten gheminden^4ev.

6 Die alre meeste claerheit⁶ die men hebben mach⁶ in ertrike, dat 7 es ghewaricheit in jeghenwordeghen werken van gherechtic- 8 heden ende van allen wesenen⁸ waerheit te pleghene omme 9 claerheit der edelre minnen die god es. Ay, hoe groete claerheit 10 es dat, datmen gode ghewerden late met siere claerheit. Daer in 11 werct minne hem selven¹¹ ende allen creaturen elken na sijn recht 12 dat¹² hem sine goetheit gheorconden mach te ghevene met 13 gherechticheden in claerheyden.

14 Hier omme bidic u alsoe¹⁴ vrient sinen lieven vrient ende mane 15 u alse suster haere liever suster ende hete u alse moeder haren

3 moet: moge.

4 daer...met: waarmee hij voor zichzelf...

4ev ende...gheminden: blijkbaar rekent Hadewijch de geadresseerde tot de vrienden van God.

6 claerheit: vormt met Minne en gherechticheit een van de grondwoorden in het idioom van Hadewijch.

6 mach: kan.

8 van...wesenen: in alles.

11 hem selven: voor zichzelf.

12 dat: zoals.

14 alsoe: als een.

[p. 81]

1 lieven kinde ende ghebiede u van¹ uwen gheminden¹ alse brude- 2 gom^1-2 ghebiedet siere liever bruyt: dat ghi ontpluuct die oghen² 3 uwer herten claerlike ende besiet u in gode heilichleke.

4 Leert te besiene wat god es: hoe hi es waerheit⁴ alre dinghen 5 jeghenwerdichilike, ende goetheit⁵ alre rijcheit vloyeleke, ende 6 gheheelheit⁶ alre doghet gheheeleke, omme de welke men singhet 7 .iij. sanctus inden hemel, omme dattie .iij. namen in haren 8 enighen wesene alle doechde versamenen van welken⁸ ambachte 9 si sijn ute desen .iij. wesenen.

10 Siet hoe vaderlike u god ghehuet hevet ende wat hi u ghe- 11 gheven hevet ende wat hi u gheloeft hevet. Besiet hoe hoghe 12 minne es deen vor dander ende danckes hem¹² met minnen, wildi 13 dit besien hoe god dit es ende werken in hem in siere claerheit 14 ghebrukeleke in glorilecheiden ende toenleke in claerheiden alle 15 dinc te verlichtene ende te demsterne na haren wesen. Om dies 16 dit god es daer omme salmenne sijns selves laten ghebruken in 17 al sinen werken van siere claerheit, sicut in celo et in terra, 18 altoes met woerden ende met werken te segghene: Fiat voluntas 19 tua.

20 Ay lieve kint, soe sine gheweldeghe ghewout meer verclaert 21 wert in u, soe sijn heileghe wille bat in u ghesciet, ende soe^20-21 sijn 22 claere waerheit naere in u schijnt²², soe en spaert dan niet sueter 23 rasten te darvene omme die grote gheheelheit gods: verclaert u 24 wesen ende chiert u met doechden ende met gherechten werken, 25 widet uwe sinne met hogher begherten der gheheelheit gods, 26 ende ordineert u ziele ten groten ghebrukene der al ghewel- 27 degher minnen ons alte suets²⁷ gods.

28 Ay lieve kint, al seggic alte suete, dat es mi over²⁸ oncont,

1 van: vanwege, namens.

1 gheminden: nl. God.

1-2 brudegom: verwijst naar de bruidsmystiek.

2 die oghen: zie Br. 18.

4 waerheit: de Zoon.

5 goetheit: de Geest.

6 gheheelheit: de Vader als bron en eindpunt.

8 van welken: welke ook.

12 danckes hem: dank er hem voor.

20-21 soe...soe: naarmate...des te.

22 naere...schijnt: beter in u schijnt.

27 alte suets: overzoete.

28 over: zeer.

[p. 82]

1 sonder inden wensch van miere herten dat¹ mi doghen suete 2 hevet ghweest om sine minne. Mer mi hevet hi wredere gheweest 3 dan mi nye³ duvel was. Want si³ en consten mi nie benemen hem 4 te minnene noch nieman dien hi mi beval te vorderne⁴. Mer hi 5 hevet mi selve benomen. Dat hi es⁵ dat verteert hi selve in siere 6 sueter ghebrukenissen ende laet mi dus dolen buten dien 7 ghebrukene ende laet mi emmer sere verladen met minnen 8 onghebruken ende laet mi demster van ghebruken alre yoyen 9 die mi te guede souden werden.

10 Ay arme, dat selve dat hi mi boet¹⁰ ende ghegheven hadde te 11 werder van ghebrukene van^10ev gherechter minnen, dat hevet hi 12 dus nu laten varen, alse ghi een deel wel wet¹². Ay, wet God, ic 13 hieltene herde sere over here ende eyschede hem luttel vordere 14 dan hi selve woude^13-14; mer dat hi mi boet dat haddic gherne 15 ghenomen in ghebrukene, had hijs mi willen hulpen. Biden 16 eersten waest mi leet ghenoech¹⁶ ende liet mi vele bieden eer 17 icker na vinc. Mer nu benic ghevoert alse een dien men yet 18 te spele biedet, ende alse hi daer na veet¹⁸ soe sleetmenne¹⁸ op de 19 hant ende seghet: Godsat^19ev hebbe die waers waende, ende houdet 20 dat op datmen hem boet.

1 dat: antecedent is wens.

3 dan...nye: dan voor mij ooit een.

3 si: nl. de vreemden.

4 dien...vorderne: die hij mij beval te begunstigen. (Is de geadresseerde een van hen? Vekeman besluit uit de parallelle onzekerheid van de geadresseerde in Br. 1 en 2 tot eenheid van beide brieven.).
vorderne: hangt samen met benemen.

5 Dat...es: Wat hij is in mij.

10 boet: aanbood.

10ev te...van: als onderpand voor.

12 alse...wet: de geadresseerde kent H. dus goed.

13-14 eyschede...woude: eiste van hem weinig meer dan hij zelf wilde.

16 waest...ghenoech: was ik er niet zo erg op uit.

18 veet: grijpt.

18 sleetmenne: slaat men hem.

19ev Godsat: vloek (Gods haat). Vekeman besluit uit de beknoptheid van deze brief dat de geadresseerde over voorkennis beschikt moet hebben. Vgl. Br. 29.

Brief 2: Leven in dienstbaarheid

De aandacht voor werken en arbeit krijgt een zeer grote nadruk in deze brief. De geadresseerde mist het juiste inzicht: claerheit en gherechticheit moeten haar perspectieven zijn. Verder wordt beschreven hoe de contemplerende mens gebracht

[p. 83]

wordt tot hulp aan de verdwaalden en tot niets anders willen verkrijgen dan Minne zelf.

1 Nu merket alle die dinghen daer ghi in ghedoelt hebbet met 2 eenwille, met droefheiden sonder noet². Mer dats waer, dat wetic 3 wel, dat hi dicke drovet dien sins ghebrect³ ende hi dan niet en 4 weet weder hi naket soe^4ev verret, dat es wel recht. Mer die rechte 5 gheloveghe hi sal weten dattie goetheit sijns liefs meere es dan 6 sijn sneven. Men en sal⁶ niet droeven omme doghen noch 7 langhen na rasten. Men sal alles omme al begheven ende alre 8 rasten vertien. Sijt blide altoes in hope om minne te vercrighene. 9 Want begherdi minne te gode volmaecteleke, so en suldi en 10 ghene sake van rasten weder begheren dan allene minne.

11 Sijt op uwe hoede ende in vreden van allen dinghen^11ev. Doet te 12 allen dinghen wel, mer en roeket om en gheen ghewin, noch 13 om salicheit noch om doemsele noch omme behoudenisse noch 14 om torment, mer alle dinc doet ende laet om der minnen eren 15 wille. Houdi u dus¹⁵, soe suldi saen vercoeveren. Ende scijnt 16 plomp voer de liede, daer es vele waerheiden in. Sijt bekeersam 17 ende ghereet alden ghenen die uwes behoeven ende elken 18 mensche doet sinen vrede daer ghijt gheleisten moghet sonder 19 uwe nederheit. Sijt blide metten bliden ende weent metten 20 weenenden^19ev ende verdraechleec den ghenen die uwes behoeven 21 ende ernstich ten sieken ende milde den behovenden ende enich 22 inden gheeste^21ev buten alle creaturen. Ende alse ghi te allen dinghen 23 doet dat beste dat ghi moghet, die menscheit moet dicke sneven: 24 soe verlaet u op die goetheit gods dat sine goetheit meerre es 25 dan u sneven. Ende werct altoes in toeverlate ghewarighe doghet

2 sonder noet: overbodig.

3 dien...ghebrect: die het aan inzicht in zichzelf ontbreekt (Van Mierlo); die zijn geliefde mist (Van Bladel/Spaapen).

4ev weder...soe: of...of.

6 sal: moet.

11ev van...dinghen: in alle situaties.

15 Houdi...dus: Gedraag je je zo.

19ev Sijt...weenenden: zie Rom. 12, 15.

21ev enich...gheeste: helemaal in eenheid met God.
alse: zelfs wanneer.

[p. 84]

1 ende sijt ernstich ende ghestadich altoes sonder sparen te 2 werkene² den raet ons heren ende sinen alreliefsten wille in al 3 dat ghine bekinnen moghet, met aerbeide, met nauwen onder- 4 soekene van peinsinghen u selven te kinnen in al^15ev3ev.

5 Ende levet soe gode, dies biddic u, dat ghi niet en ghebrect 6 dien groten werken daer hi u toe gheroepen hevet: dat en 7 versuemt niet bi ghenen lichteleken werken, dat biddic u ende 8 rade, want ghi hebbet grote saken daer ghi ocsuun op nemen 9 moghet vore gode. Want hi hevet u gehuet van allen ocsune, 10 wildi u selven hueden, soe dat ghijt ghenadechleke goet doen 11 hebbet, wildijt bekinnen, ende te vollen hebdi luttel ghenoech 12 doeghens groet met te wassene alsoe ghi sculdich waert, soudi 13 gode recht doen, alsoe ghi bi wilen gherne daet^5-13.

14 Al ghevoeldi oec bi wilen ellindicheit van herten alse ocht¹⁴ 15 ghi van hem begheven waert, daer omme en mestroest u selven 16 niet. Want ic segghe u waerleke dat alle die ellende die men 17 doghet met goeden wille te gode, die is bequame in die ghehele 18 nature gods^17ev. Mer wisten wi hoe lieve gode daer toe es¹⁸, dat ware 19 ons ontidich, want soe en wart¹⁹ ons ghene ellende; want die den 20 wille gods kinde datter hem lieve toe ware, hi soude wel gherne 21 bi sinen wille inden afgronde der hellen sijn ende²¹ hi en mochte 22 nummermeer voert gaan noch wassen daer hi ghene pine

2 werkene: volgen.

15ev een belangrijke passage over de wereldse eisen die door Hadewijch worden gesteld en een aanwijzing over haar milieu.

3ev met...al: aansporing tot inkering en zelfkennis.

5-13 Laat God dusdanig toe in je leven - ik vraag het je met aandrang - dat je niet tekort schiet in het volvoeren van de grote opdrachten waartoe Hij je geroepen heeft. Dat is mijn dringende goede raad: verzuim deze opdrachten niet terwille van onbelangrijke dingen; want grote dingen komen je toe: daarop moet je je inspanningen richten terwille van God. Want Hij heeft je (tot nu) alle grote inspanningen bespaard - had je daar maar aandacht voor -, en je bent met de kracht van Zijn genade tot het goede in staat gesteld - besefte je dat maar -, en je hebt je zelf waarlijk onvoldoende aan die inspanningen overgegeven, waarmee je de volwassenheid zoudt bereiken waartoe je verplicht bent om God recht te doen; af en toe heb je dat overigens wel gedaan, en van harte.

14 alse ocht: alsof.

17ev in...gods: in Gods ondoorgrondelijke natuur.

18 hoe...es: hoe graag God dit ziet.

19 wart: overkwam.

21 ende: maar.

[p. 85]

1 ghesmaken en mochte¹. Die wiste dat gode behaghelike ware 2 te sinen werken, hem en soude rouwen wat hem ghesciede.

3 Ghi sijt noch jonc ende behoeft sere te wassen ende voeghet 4 vele bat, wildi den wech der minnen gaen, dat ghi aerbeit soeket 5 ende doer haer eere pijnt dan ghi haers soudet willen ghevoelen. 6 Mer ghi sult hare dienen alse een die emmer in haren werdeliken 7 dienst sijn wilt. Ende daer vore en suldi willen sparn ere noch 8 scande noch torment van ertrike noch vander hellen, al mochti 9 se daer bi vercrighen dat ghi hare werdelike dienet hier inne⁹ 10 doer hare¹⁰ werdelike te pinenne in ghetiden, in ordene te 11 houdene, in al uwen dienst, sonder raste te wilne ochte te 12 ontfane. Ende al quaemdi oec in rasten in enighe dinc die men 13 ware dan die selve god namelike die uwe wesen sal in ghe- 14 brukene, in welken¹⁴ dat dat si¹⁴, daer in seldi gherne dolen tot dien 15 male dat u god met dien wesene¹⁵ verlicht ende moghentheit 16 ghevet der minnen te pleghene ende te ghebrukene in haren 17 wesene daer si haer selven minne ende ghenoech met es.

18 Dient scone¹⁸ ende en wilt el niet¹⁸ ende en ontsiet el niet ende 19 laet de minne vrileken met hare selven ghewerden. Want minne 20 volloent al comtse dicke spade. Bi ghenen twivele noch bi 21 ghenen onspoede en suldi laten doecht te werkene, noch bi 22 onspoede en suldi niet sorghen dat ghi selve aen gode niet 23 vercoeveren en sult^22ev. Des en sult di niet twivelen noch oec 24 gheloeven noch menschen noch heileghen noch inghelen; ja 25 ende oec bi²⁵ littekenen, want ghi vroech gheroepen waert ende 26 oec ghevoelt uwe herte wel bi wilen dat ghi vercoren sijt ende 27 dat god uwe ziele in toeverlate²⁷ hevet begonnen te onderstane.

28 Ghevet u selven soe volmaecteleke daer toe²⁸ dat hi u volmake.

1 mochte: kon.

9 hier inne: nl. in het werdelike dienen.

10 hare: om de minne.

14 in welken: dinc.

14 si: weze.

15 wesene: zijn eigen wezen.

18 scone: belangeloos.

18 el niet: anders niets.

22ev niet...sult: erop vertrouwen dat je in God voldoening zult vinden.

25 ende...bi: zelfs door.

27 in toeverlate: in vertrouwen.

28 daer toe: aan het onderstane van gode.

[p. 86]

1 Ende en begheert nummermeer dat u mensche ondersta inden 2 hemel noch inder erden, die soe moghende es², sonder² alsoe ic u 3 segghen mach: ghi sijt van Gode onderstaen ende ghi sult 4 willen onderstaen sijn van hem met ghewoude ende niet langher 5 met twivelenden varen.

6 Sonder dat allene moet men altoes vresen datmen der minnen 7 te luttel es in dienste na⁷ hare werdicheit. Dese vrese vult den 8 minsche met minnen. Dat hi soe na⁸ ghevoelt ende verstormt 9 wert van ernsticheiden, soe⁹ dunct hem dat hi der minnen 10 ghenoch hevet ghedaen ende dat hem minne te luttel hulpet 11 ende mint na sine werdicheit van sinen dienste. Dan alle die 12 wile es dese vrese ute^11ev, alse men minne aldus betijt met ontrouwen. 13 Al ander vresen dan dese suldi wech doen ende¹³ nemt dese te u 14 in al hare comen ende in hare gaen.

15 Die pine die u van gode bevolen es die doghet gherne al dore 16 ende dore^15ev; soe suldi den verholenen raet van hem horen, alsoe¹⁶ 17 Job van hem seghet: Te mi es gheseghet een verborghen woert¹⁷.

18 Tweerhande onderstaen es van menschen datse die menschen¹⁸ 19 onderstaen. Dat een es dat si de sonderen onderstaen in haren 20 val. Sulc minsche wart bi wilen soe ghewont bi caritaten, dat hi 21 hem gode ontsegghen moet in sijn ghebruken ende in sijn 22 verweentheit omme de sonderen die in sonden sijn, soe dat hi 23 liever hevet sijns liefs te dervene, hem en woerde dies sekerheit 24 ghedaen dat hen^23ev de sonderen niet en onthopen vander ghenaden 25 gods. Aldus doet karitate den mensche de minschen onderstaen.

26 Dat ander onderstaen es dat²⁶ selc minsche dien god soe ghesont 27 kent in doghene ende in caritaten ghewesent²⁷, datten god niet en

2 die...es: hoe machtig ook.

2 sonder: maar.

7 na: volgens.

8 soe na: zo hevig.

9 soe: dan.

11ev Dan...ute: Deze gezonde vrees verdwijnt altijd.

13 ende: maar.

15ev doghet: verdraag.
dore ende dore: duidt het ultieme aan.

16 alsoe: zoals.

17 Te...woert: zie Job 4, 12.

18 datse...menschen: die andere mensen.

23ev hem en: als hem niet.
hen: reflexief bij onthopen.

26 dat: is verbonden met datten in r. 27.

27 ghewesent: gegrondvest.

[p. 87]

1 spaert alse hine¹ soe moghende vint van¹ volre redenen in hem 2 selven, dat² hi hem niet en verligghe noch hem selven met hem 3 selven niet en ontsinct in sine suetheit, soe hine³ wilt eer alles 4 darven dat hi van gode hebben soude ochte⁴ god onthoude de 5 sondaren. Soe sijn dan sulke sondaren die fiere natueren hebben 6 van hoghen wesene^5ev ende die hem selven bedorven hebben ende 7 soe ghequetst, dat si en gheen vercoeveren en hebben selve⁷ 8 jeghen gode. Doch es hen god soe hout dat hi den ghenen dien 9 hi moghende vonden⁹ hevet beveelet den ghenen verdoelden 10 dat hine van sinen halven¹⁰ ondersta ende leide te sinen weghe 11 daer men volmaecteleke mint.

12 Dusghedaen onderstaen en hebdi niet te doene¹²; want ghi 13 begonst vroech ende en hebbet gods niet gheloechent met uwen 14 wesene, soe hine¹⁴ sal us selve wel gheleiden te sinen wesene op 15 dat ghijs^14ev u te hem verlaet. Mer ic segghe u waer af¹⁵ ghi onderstaen 16 moghet werden: volghet den eyschene van uwen herten 17 enechlike levende in gode. Daer in en levet nieman vreemder. 18 Dien ghi daer in vindet ochte gheloeft ochte ghevoelt scone 19 wonende ende¹⁹ na daer in gheleidet es ende gheweldechlike daer 20 in wandelende es ende wesende es sonder faelgieren, dese es 21 daer boven u. Dien moechdi volghen ende onderdaen sijn sonder 22 uwe nederheit^21ev.

23 Wildi al dat uwe²³ vercrighen, soe suldi u selven in toeverlate 24 gode al²⁴ op gheven te²⁴ werdene dat hi es. Ende om der minnen

1 alse hine: wanneer God hem.

1 van: als gevolg van.

2 dat: opdat.

3 soe hine: maar dat hij.

4 ochte: zolang.

5ev die...wesene: wier diepste wezen bestemd is voor het hoogste.

7 selve: uit zichzelf.

9 moghende vonden: (daartoe) in staat bevonden.

10 hine...halven: Hij hen in Zijn naam.

12 te doene: nodig.

14 soe hine: lees: en Hij.

14ev op...ghijs: als ge maar.

15 waer af: waardoor.

19 ende: en die.

21ev sonder...nederheit: in weerwil van uw valse bescheidenheid.

23 al...uwe: al wat u toekomt.

24 gode al: aan God helemaal.

24 te: om te.

[p. 88]

1 eren wille^24ev soe suldi u selven na ghenoech¹ vertien puer ghehorsam 2 te wesene in al dien datter² meester volmaectheit behoert in 3 doene in latene; daer toe soe moeti oetmoedich ende onverhaven 4 bliven van al uwen werken die ghi gheleisten moghet ende soe 5 vroet met onstegher volmaecter caritaten alle dinghen van 6 ertrike ende van hemelrike te voedene ghelijc datter rechter 7 caritaten behoert in ordenen^7ev.

8 Hier in moechdi volmaect werden ende dat uwe vercrighen, 9 wildi⁹.

24ev om...wille: omwille van.

1 na ghenoech: helemaal.

2 datter: dat tot de.

7ev in ordenen: volgens de orde der dingen.

9 wildi: als je zou willen.

Brief 6: De navolging van Christus

Het contemplatieve genieten waarin de ziel zich stort in Gods wezen, moet onder de kritiek staan van het aardse leven van Jezus.

1 Nu¹ willic u waernen eens dincs daer vele scaden ane leghet. Dat 2 seggic u dat dit nu es ene die siecste siecheit die onder al tfolc es 3 van alden³ siecheiden die daer onder sijn, dier nochtan vele sijn 4 over al. Want elc minsche wilt nu trouwe weder eyschen ende 5 sinen vrient proeven ende emmermeer over trouwe claghen. 6 Dit sijn nu die ambachte daer si in leven, die hoghe Minne 7 draghen souden⁷ in onsen groten god.

8 Wat hevet dies yeman te doene die wel wilt ende die sijn leven 9 hoghen wilt in den groten hoghen god, wie hem⁹ trouwe ocht 10 ontrouwe doet, dies te danckene ochte ontdanckene, doet hi 11 hem arch ocht goet. Ghebrect hem dat hi hem ghene¹¹ trouwe 12 noch recht en doet, hi heves selve meest scade; ende dat eest 13 tswaerste daer ane dat hi selve darvet diere suetheit der trouwen.

1 Nu: deze keer.

3 alden: al de.

7 souden: zouden moeten.

9 wie hem: wanneer iemand hem.

11 Ghebrect...ghene: schiet hij daardoor tekort dat hij God geen.

[p. 89]

1 Doet men u oec trouwe ocht doghet ende vele dies ghi 2 behoeft wie soet es², daer over en seldi niet letten te danckene 3 noch te dienenne, mer men salre gode te herteliker om dienen ende Minnen dat yeman trouwe pleghet ende late gode ghe- 5 werden metten danckene ende metten ondanckene. Want hi es 6 in hem selven gherecht ende es ghestaet recht te nemenne ende 7 te ghevenne: want hi es in de hoecheit sijns ghebrukens ende wi 8 sijn in de diepheit ons gebreekens. Nameleke ghi ende ic, die 9 noch niet worden en sijn dat wi sijn ende noch niet vercreghen 10 en hebben dat wi hebben ende dien noch soe verre sijn dat onse 11 es^10ev, wi behoeven sonder sparen al omme al te darvene ende 12 enichlike ende ghenendichlike te leerne dat volmaecte leven der 13 Minnen die ons beiden beruert hevet te haren werke.

14 Ay lieve kint, te voren boven al biddic u dat ghi u huet van 15 onghestedicheiden, want ghene dinc en mochte u noch en mach 16 u alsoe saen van onsen here sceden alse onghestadicheit.

17 Soe eenwillich en sijt oec niet in u selven bi enegher onbe- 18 haechnissen, dat ghi u immermeer yet laet twivelen dat yet men¹⁸ 19 uwe si dan de grote god gheheel in wesene van Minner, soe dat 20 ghi bi twivele ocht bi eenwille enighe doghet laet te doene; 21 want wildi u ter Minnen verlaten, soe suldi saen volwassen; ende 22 houdi u in twifele, soe werdi traghe ende onwillich ende soe 23 wert u onbequame al dat ghi doen sout. Ghene dinc en sorghet 24 noch en gheloeft van dien dat u behoert te dien dat ghi meynt, 25 dat u yet ontstarcken mach ghine verwinnet wel ochte ont- 26 linghen ghine verhalet wel^23-26; alsoe vlitich ende alsoe doergaende²⁶ 27 seldi sijn altoes met nuwer cracht.

28 Oec sijt elken mensche, noetdorftich van Minnen²⁸, die gherne 29 vercoverde ende daer omme ellende ende menich vernoy

2 wie...es: wat het ook moge zijn.

10ev dien...es: nog zo ver van onze voltooiing zijn.

18 men: minder.

23-26 Ghene...wel: In al die dingen waarvan je meent dat ze voor jou belangrijk zijn, breek je daarover het hoofd niet; geloof niet dat enig ding je zo kan verzwakken dat je het niet te boven komt, noch dat iets je zo kan ontsnappen dat je het niet meer kunt achterhalen.

26 doergaende: standvastig.

28 noetdorftich...minnen: die naar de Minne hunkert.

[p. 90]

1 doeghet, dien sijt alsoe gheonstich daer ghijt gheleisten moghet 2 in alre hulpen alsoe dat ghi u selven ute stortet vore hem, uwe 3 herte in ontfermegher onsten, uwe redene in troeste, uwe lede 4 in dienste ende in aerbeide; ende ten sundaren hebt ontfermen 5 met groten beden te gode. Mer daer vore te lesene⁵ ocht ernsteleke 6 van gode te willenne dat hise daer ute doe, dies en onderwint u 7 niet, want ghi mochter uwen tijt mede quisten ende anders en 8 voerderet niet vele.

9 Den minnenden moechdi met minnen ghelden ende hulpen 10 ghesterken dat hare god ghemint werde, ende dat es voederlijc 11 ende el niet¹¹. Ende alsoe¹¹ den nederen die sonderen sijn ende 12 vreemde van gode, daer en voerdert ghene pine ane noch ghene 13 bede te gode dan Minne die men gode ghevet. Ende soe die 14 minne staerker es, soe^13ev si meer sonderen verledicht ute haren 15 sonden ende de minnende sekerre maket.

16 Gherecht leven na der Minnen wille, dat es also enich te sine 17 inden wille van gherechter Minnen, hare¹⁷ ghenoech te sine, dat 18 menre el niet vore en kiese noch en wensche, al hadmen den 19 wensch dan datmen hare ghetamen boven al begheren soude, 20 wie soe daer bi²⁰ verdoemt worde ochte gebenedijt. Ende el 21 niewerint omme en soudemen der rasten ende der liefheit willen 22 derven, dan omme dat een weten moet dat hi der Minnen niet 23 ghenoech ghewassen en es.

24 Ende dat salmen altoes weten dat ten levene der menscheit 25 behoert scone dienst ende ellendich wesen, alsoe Jhesus Christus 26 dede doen hi minsche levede. Men en vindet niet ghescreven dat 27 Christus ye in al sinen levene yet vervinc ane²⁷ sinen vader noch 28 ane sine moghende nature in ghebruken van rasten, noch hine 29 coste hem selven nye dan vanden beghinne van sinen levene tot 30 den inde altoes met nuwen arbeyde. Dit seide hi selve te selken 31 minsche^30ev die noch levet ende dien hi beval alsoe na hem te levene

5 vore...lesene: aanvullen: gebeden.

11 ende el niet: en de rest niet.

11 alsoe: zo ook.

13ev soe...soe: hoe...des te.

17 hare: om haar.

20 wie...bi: of men daar nu...of.

27 vervinc ane: voordeel zocht bij.

30ev te...minsche: blijkens het eerste visioen Hadewijch zelf.

[p. 91]

1 ende dien hi selve sede dat dat ware gherechticheit van Minnen. 2 Daer Minne es, daer sijn altoes grote werke ende sware pine. 3 Nochtan es haer alle pine suete. Qui amat non laborat, dat es: 4 die mint hine arbeidet niet.

5 Doen⁵ Christus mensche levede, aen alle sine werke was tijt⁵. 6 Ende alse de ure quam, so wrachte hi: in woerden, in werken, 7 in predickenne, in leerne, in berespene, in troestene, in miraculen, 8 in penitentien, in aerbeide, in scanden, in versmaetheiden, in 9 anxte in noeden ter passien ende ter doot^8ev: in allen verbeide hi 10 verduldechlike sijns tijts. Ende alse de ure quam dat hem 11 behoerde te werkene soe volbrachte hi sijn werc ghenendechleke 12 ende moghendeleke ende quijte metter hogher trouwen dienste 13 de scout menscheliker naturen jeghen de vaderlike gotlike 14 waerheit. Daer ondermoeten hen¹⁴ die ontfermherticheit ende die 15 waerheit, ende die gherechticheit ende die vrede ondercusten hen^14ev.

16 Metter menscheit gods suldi hier leven in aerbeide ende in 17 ellenden ende metten moghenden eweleken god suldi Minnen 18 ende jubileren van binnen met enen sueten toeverlate. Ende 19 haere beider¹⁹ waerheit es een enich ghebruken^19ev. Ende alsoe alse 20 die menscheit hier plach dies willen der majesteit, also seldi hier 21 met Minnen haerre beider willen in een pleghen. Oetmoedelike 22 dient onder hare enighe moghentheit ende staet altoes vore hen²² 23 alse de ghene die te al haren wille steet. Ende laetse met u werken 24 watsi²⁴ willen.

25 Dus en onderwindet u el niet, mer dient der menscheit met 26 ghereeden handen van trouwen²⁶ ende met starcken wille van 27 allen doechden. Die godheit die en suldi niet allene minnen met 28 devocien, mer met ontelleker begherten, altoes staende met 29 nuwen vlite vore dat eyselike anschijn van wondere, daer de

5 Doen: Toen.

5 aen...tijt: deed hij alles volgens de door God vastgestelde tijd.

8ev in anxte...doot: zelfs lijdens- en doodsangst.

14 hen: elkaar.

14ev Daer...ondercusten hen: zie Ps. 84, 11.

19 haere beider: van de mensheid en godheid in Christus.

19ev enich ghebruken: genieten in één wezen.
plach: uitvoerde.

22 hen: Jezus' godheid en mensheid.

24 watsi: hoe ze.

26 handen...trouwen: trouw dienende handen.

[p. 92]

1 Minne haer selven al in openbaert ende alle werken daer in 2 verswelghet; ende ute dien heileghen anschine leset al u vonnisse 3 ende al u pleghen van uwen levene³, ende laet bliven alle die 4 swaerheit dier ghi pleghet, ende al die nederheide die in u sijn 5 die beghevet, ende hebbet liever van hem altoes ellendechleke 6 te doelne dan met alre raste beneden hem te gherakene. Hier ane⁶ 7 es al u volcomenheit belanc, vreemde ghenuechte te scuwene die 8 yet men es dan god selver ende vreemde pine te scuwene die 9 niet puerleec en es omme heme.

10 Ay, te allen dinghen hebbet grote ontfermherticheit; dies es 11 mi grote noet. Ende keert u met gherechten wille ter overster 12 waerheit. Gherecht wille dat es¹² datmen el en ghene sake noch 13 ghenoechte en wille inden hemel noch inder eerden noch in 14 ziele noch in lichame dan die sake allene daer ons god in ghemint 15 hevet ende ghemeint.

16 Ende dat si u boven al sonder vraghen van yemanne¹⁶, wat 17 soet si; mer altoes te stane na sijn behaghen sonder sparen ende 18 sonder ontsien van yemanne diet merken soude ochte in spotte 19 ocht in begripe ocht in torne ocht in ernste.

20 Noch om goet schinen noch om quaet schinen en laet die 21 waerheit van goeden werken niet. Want dien lachter machmen 22 gherne doghen die van goeden werken comt daer men den wille 23 gods in weet; ende dien prijs machmen gherne doghen die van 24 doechden wast ende daer onse werdeghe God bi gheert wert. 25 Want dat vernoy ons suets gods, dat hi leet doe hi mensche 26 levede, dat es wel wert datmen dore hem al vernoy ende alre- 27 hande lachter gherne verdraghe, ja, ende alrehande vernoy 28 beghere. Ende sine eweleke nature siere sueter Minnen es wel 29 werdich dat elc mensche die doechde werke met volcomenen 30 wille, daer god, sijn lief, gheeert in es.

31 Hier omme en spaert scande noch ere, want het es der 32 ghieregher Minnen al ghenoechleec datmen³² ghedoghen ocht 33 ghewerken mach. Want si es dat bernende vier dat al verslindet

3 al...levene: alles wat je in het leven moet doen.

6 Hier ane: aan wat volgt.

12 dat es: bestaat hierin.

16 sonder...yemanne: zonder aan iemand, behalve God, iets te vragen.

32 al...datmen: alles...dat men.

[p. 93]

1 ende dat nummermeer ure cesseren en sal binnen al dien 2 eweleken toecomenden tiden.

3 Ende want³ ghi noch jonc sijt ende ongheproeft van allen 4 dinghen, soe moeti sere pinen na wassen alse van niete⁴, alse een 5 die niet en hevet ende dien niet werden en mach, hine⁵ pijnt uten 6 gronde. Ende altoes suldi diepe vallen inden afgront der 7 omoedicheit van allen dien⁷ dat ghi gheleisten moghet. Dat 8 wilt God van u, dat ghi alle uren wandelt in oetmoedecheden 9 van uwen seden met allen menschen daer ghi mede wandelt. 10 Ende verheft u boven alle nedere dinghen die yet men sijn dan 11 god selve, wildi werden dat u god wilt: dat es uwe vrede inde 12 gheheelheit uwer naturen.

13 Woudi volghen uwen wesene daer u God in ghemaect hevet, 14 soe en soudi van edelheiden ghene pine ontsien. Ende soe en 15 soudi van coenre fierheit u niet¹⁵ laten ontbliven, ghine¹⁵ soudet 16 ane verden dat alre beste moghendleke¹⁶, ja die grote gheheelheit 17 gods, alse uwe eyghen goet. Ende soe moesti oec mildeleke na 18 uwe rijcheit gheven ende alle arme rike maken; want gherechter 19 caritaten en ghebrac nie sine quam emmer over¹⁹ die met fierheiden 20 van gheheelen wille begonsten, ende sine gaf dat si gheven 21 woude, ende sine verwan dat si verwinnen woude, ende sine 22 onthielt dat si onthouden woude.

23 Ay nu biddic u, lieve kint, dat ghi altoes werct sonder 24 murmereren ende nuchterne met uwen wille²⁴ metter gheselscap 25 alre volcomenre doechde in alre doechde cleyne ende groet. 26 Ende en wilt van²⁶ gode noch en eyscht gheen dinc noch van 27 uwer behoeften noch van uwer vrienden noch ghenoechte van 28 heme in ghenre manieren van rasten noch van troeste, dan alse 29 hi selve wilt. Come ende ga na sinen heileghen wille ende doe²⁹

3 want: omdat.

4 alse...niete: als uit het niets.

5 hine: als hij niet.

7 allen dien: alles wat.

15 niet: niets.

15 ghine: maar gij.

16 moghendleke: energiek.

19 sine...over: hierin dat zij hen overmande.

24 nuchterne...wille: met uw nuchtere wil.

26 van: t.o.v.

29 come...ga...doe...: imperatief.

[p. 94]

1 met u ende met dien daer ghijt af begheert in siere minnen te 2 leerne al sinen wille na tghetamen siere werdicheit.

3 Sinen wille moeti te uwer beider behoef begheren; seldi voer 4 hen bidden, ghine selt niet bidden omme yet dat si kiesen na 5 hare gheraetsele. Want het dolen nu de menechste in schine van 6 heilegher begherten ende⁶ nemen wel haren paraclijc van enen 7 wel nederen troeste, mochte hi hen werden; dats te ontfermene⁷.

8 Daer omme seldi den wille gods in allen rechte kiesen ende 9 minnen van⁹ u selven ende van uwen vrienden ende van gode 10 daer ghi alre ghernst yet af naemt dat u ghenoechde daer ghi 11 uwen tijt met¹¹ levet in troeste van rasten.

12 Daer in mint nu elc hem selven, in troeste ende in rasten ende 13 in rijcheiden ende in moghentheiden met gode te levene ende in 14 siere ghebrukeleker glorileecheit te sine. Wi willen alle wel god 15 met gode wesen, mer, wet god, luttel es onser die mensche met 16 siere minscheit wille leven ende sijn cruce met hem willen 17 draghen ende met hem ane den cruce willen staen ende die 18 scout der menscheit volghelden. Dit moghen wi wel aen ons 19 selven te recht kinnen, dat wi soe onverdrachleec ende soe 20 ondoechleec sijn in allen sinnen. Ende een cleyne vernoy dat 21 ons staphans te beene gheet²¹, ochte versmaetheit ochte loghene 22 die men ons overseghet ochte waermen ons onser ere rovet ocht 23 onser rasten ochte ons willen: dat gherijnt ons allen soe saen 24 wel na ende weten²⁴ soe wel wat wi willen ende wat wi niet en 25 willen ende hebben te so vele ende te soe menighen dinghen 26 wille ende omwille, nu eens nu anders²⁶, nu lief nu leet, nu hier 27 nu daer, nu af nu ane, ende sijn te elken²⁷ soe ghereet ons selves 28 te pleghene daer ons yet rasten ane gheleghet.

29 Hier omme bliven wi onverlicht in onsen sinne ende in al 30 onse wesene onghestadich ende in onser redenen ende in onsen

6 ende: die echter.

7 dats...ontfermene: dat is jammer.

9 van: t.o.v.

11 met: mee.

21 te...gheet: overkomt.

24 weten: onderwerp is wi.

26 nu...anders: nu eens willen we zus, dan weer zo.

27 te elken: in elke situatie.

[p. 95]

1 verstane onghewarich. Dus dolen wi arme ende onsalich ende 2 ellendich ende bistierich in vreemden landen ende in swaren 3 weghen, dies³ wi alle cleyne noet hadden en dadent die valsche³ 4 die ons ane vechten in allen sinnen, daer wi daer bi tonen 5 openbaer dat wi met Christo niet en leven alse hi leefde noch 6 niet al en begheven alsoe Christus dede, noch van allen begheven 7 en sijn alsoe Christus was. Dat moghen wi kinnen⁷ in menighen 8 sinne^7ev. Want wi poghen om onse ghemac waers ons yet werden 9 mach^8ev ende staen na ere waer wi moghen ende vorderen gherne 10 onsen wille ende wi kinnen ende Minnen ons selven in onse 11 ghenoeghen ende nemen gherne onse ghevoech van buten ende 12 van binnen; wat ons dies¹² ghesciet dat es algader onse delijt ende 13 willen¹³ dan weten dat wi sijn yet ende met dien selven worden 14 wi al niet¹⁴. Ende aldus verderven wi ons selven in allen sinnen 15 ende en leven niet met Christo ende en draghen dat cruce niet 16 metten sone gods, mer wi draghent met Symonne die daertoe 17 ghemiet was dat hi dat cruce ons heren droech.

18 Alsoe eest met onser pinen ende met onsen doghene. Want 19 wi eyschen gode van onsen goeden werken ende willen¹⁹ in desen 20 levene jeghen wordich ghevoelen, ende dat²⁰ ons dunct dat wijs 21 wel verdient hebben ende dat recht si dat hi om ons yet wederdoe 22 dat wi van hem willen; ende wi houdent vore groet dat wi 23 dore hem doen ochte doghen ende en gheroen nummermeer, 24 wi en hebben daer af miede ende wi en weten ende ghevoelen 25 datter gode lieve toe si ende nemens daer altehant jeghen- 26 wordeghen loen in ghenoechten ende in rasten van hem. Oec 27 nemen wiere een ander miede af in ons selves ghenoeghen alse 28 wiere ons selven in behaghen. Ende ten derden male als ons 29 ghenoeghet dat wi den anderen behaghen ende wiere af nemen

3 dies: hoewel.

3 valsche: waandenkbeelden.

7 kinnen: leren kennen.

7ev in...sinne: in menig opzicht.

8ev werden mach: mogelijk is.

12 dies: dientengevolge.

13 willen: onderwerp is wi.

14 al niet: helemaal niets.

19 willen: aanvullen: Hem.

20 ende dat: en wel omdat.

[p. 96]

1 prijs ende lof ende ere. Dit es al met Symonne dat cruce ghe- 2 draghen, die dat cruce droech enen corten tijt, mer hine sterffer 3 niet ane. Aldus eest met dusghedanen lieden die dus³ leven; 4 al waert⁴ haer leven voren der lieden oghen verheven ende hare 5 werke verclaert ende gheopenbaert, soe datsi bi tiden schinen in 6 ghewareghen ende in heileghen levene ende wel ende scone 7 gheordineert ende beset met sedeleken doechden, daer es gode 8 nochtan luttel behagheleec ane, want sine volstaen noch sine 9 volgaen. Mer int selve⁹ dat si schinen soe faelgieren si saen, ende 10 een cleyne dinc dat si ontmoeten toent al haren¹⁰ gront. Si werden 11 saen verheven int suete ende wederslaghen int suere, want¹¹ si 12 inder waerheit niet ghefundeert en sijn soe es hare gront 13 onghewarich ende onvast. Wat menre opsticht¹³, si bliven 14 onghestadich ende onghewarich in haren werken ende in haren 15 wesene, noch sine volstaen noch sine volgaen, noch sine sterven 16 niet met Christo. Want al werken si doechde, haer meyninghen 17 en sijn niet puer noch ghewarich, want daer minghet soe vele 18 onghewaricheiden met die de doechde soe valschen datsi ghene 19 cracht en hebben den mensche te berechtene¹⁹ noch te verlichtene 20 noch te onthoudene in ghestadegher vaster waerheit, daer hi 21 sine ewicheit²¹ bi besitten soude. Want men es schuldich doghet 22 te werkene niet om heerscap noch om bliscap noch om rijcheit 23 noch om hoecheit noch om gheen ghenieten inden hemel noch 24 inder erde, mer allene omme dat wel ghetamen der hoechster 25 werdicheit gods, die menscheleke nature daer toe sciep ende 26 maecte te siere eren ende te sinen love ende te onser bliscap in 27 eweliker glorien.

28 Dit es de wech die de gods sone vore ghinc ende dien hi ons 29 ane hem selve bekinnen dede ende verstaen doen hi mensche 30 leefde: want hi in allen tide doen hi in ertrike was van sinen

3 dus: zo.

4 waert: zou worden.

9 int selve: juist in dat.

10 haren: van die mensen.

11 want: omdat.

13 menre opsticht: men er op bouwt.

19 te berechtene: gerechtig te maken.

21 ewicheit: uiteindelijke grond.

[p. 97]

1 beghinne toten inde wrachte ende volbrachte onderschedenleke 2 den wille sijns vaders in allen dinghen ende in allen tide met al 3 dien dat hi was ende met al dien dienste dien hi gheleisten 4 mochte in woerden, in werken, in lief in leet, in hoghen in 5 nederen, in miraculen, in versmaetheiden, in pinen, in arbeide, 6 in anxte in node der bittere doet. Met alre⁶ herten, met alre zielen, 7 met alre cracht stont hi in elken ende in allen sinnen⁷ even 8 ghereet te voldoene dat ons ontbleven was, ende was ons op 9 draghende ende op treckende met godleker cracht ende met 10 menscheliken rechte te onser eerster werdicheit ende te onser 11 vriheit, daer wi in ghemaect waren ende ghemint ende nu 12 gheroepen ende vercoren in siere predestinacien, daer hi ons 13 van ewen in versien hevet.

14 Dat teken van gracien es heilich leven. Dat teken vander 15 predestinacien es die inneghe ghewareghe opdraghende harte- 16 lecheit met levenden toeverlate in ontelleker begherten ter 17 eren ende ter tamelecheit diere werdeleker ombegripeleker 18 godleker werdecheit.

19 Dat cruce dat wi metten levenden gods sone draghen selen, 20 dat es die soete ellende die men om gherechte minne draghet, 21 daer wi met begherenden toeverlate in ontbeiden selen dies 22 hoghetijts, daer Minne haer selven openbaren sal ende ver- 23 claren hare edele cracht ende hare rike ghewout inder erden 24 ende inden hemel. Daer met toent si haer selven den minnenden 25 soe temel, dat sine²⁵ ute hem selven doet gaen ende roeft hem herte 26 ende sen ende doeten sterven ende leven in pleghene der 27 gherechter minnen.

28 Mer eer Minne dus overbrake waert ende eer si den mensche 29 soe sere ute hem selven nemt ende soe na met hare selven 30 gherijnt dat hi een gheest ende een wesen si met hare in hare, 31 soe sal hare de minsche bieden scoenen dienst ende ellendich 32 leven: sconen dienst in allen doechdeleken werken ende 33 ellendich leven in alre ghehorsamheit ende alsoe staende met 34 nuwen vlite met ghereden handen te allen werken daer de

6 alre: heel zijn.

7 in elken...sinnen: voor iedereen en helemaal.

25 sine: zij hem.

[p. 98]

1 doghet met gheoefent wert ende met ghereden wille te allen 2 doechden daer minne gheeert in wort, ende om anders niet dan 3 dat minne besitte hare eyghene stad³ inden mensche ende in 4 allen creaturen na hare betamen.

5 Dit is met Kerste⁵ ane den cruce ghestaen ende ghestorven 6 ende op verstaen met hem. Hier toe moet hi ons helpen altoes; 7 dies biddic hem dore die hoechste doghet.

3 stad: plaats.

5 Kerste: Christus.

Brief 17: Leven naar de drie Personen en rusten in de Eenheid

Zolang men Minne nog zoekt, moet men de deugden beoefenen volgens de drie Personen; als men genietend verenigd is met Minne, dan is men enig en geworden wat God is. De grond van de ziel wordt beschermd door de stilte, maar men moet niet teveel in rust vervallen.

Te alre doghet wes onstich snel,^1ev
En onderwinter di niet el.²
En ghebrect in ghenen dinghen,³
En werct in ghenen sonderlinghen.⁴
Te alre noet hebbet onste ende ontfermen,
Ende en nemt niet in u beschermen.⁶
Dit haddic di gherne langhe gheseghet,
Want mi wel groet op there leghet.⁸
God doe u kennen wat ic mene,
Inder enegher Minnen naturen allene.

11 Dese dinghen waren mi van gode verboden, die ic u in desen 12 worden verbiede. Daer omme beghericse u voert te verbiedene, 13 om dat si volmaecteleec ter volcomenheit van Minnen behoren 14 ende omme datse inder godheit volcomeleke ende gheheeleke

1ev dit gedicht is een samenvatting van de thematiek van de gehele brief; de verzen 2, 4, 6 duiden de Eenheid aan, de verzen 1, 3, 5 de Personen.

2 niet el: niet iets anders.

3 ghebrect: blijf niet in gebreke.

4 ghenen: nl. dinghen - sonderlinghen: in verdeeldheid.

6 niet: niets.

8 there: lees: het hart.

[p. 99]

1 behoren. Die wesene¹ die ic daer noeme, die sijn volcomeleke 2 hare² nature: want gheonstech ende snel, dat es de nature vanden 3 heileghen gheest, daer met es hi proper persoen; ende niet 4 sonderlinghe te onderwindene, dat es die nature vanden vader⁴, 5 daer met es hi enich vader. Dit ute gheven ende dit op houden 6 dit es pure godheit ende gheheele nature van Minnen.
7 Ende ghebrect te ghenen dinghen
8 Ende en werct gheen sonderlinghe.

9 Dat eerst woert es⁹ die cracht des vader, daer hi al mogende 10 god met es. Dat ander waert es sijn gherechte willen, daer sine 11 gherechticheit hare onbekinde moghende werke met werct, die 12 diep ende doncker sijn ende onbekint ende verborghen^11ev al den 13 ghenen die beneden deser gheenechtheit vander godheit sijn, 14 aldus alse ic segghe, ende die nochtan den personen properleke 15 dienen ende overscone. Alsoe na die eerste waerde, die ic seide: 16 te alre doghet onstich ende snel te sine ende in ghenen dinghen 17 te ghebrekene ende te alre noet ontfermeleke onste te hebbene. 18 Dit schijnt nochtan dat volmaecste leven datmen hebben mach 19 op ertrike. Ende dit hoerdi altoes dat ict altoes gheraden hebbe 20 boven al ende oec levede ict boven al ende diende daer inne ende 21 wrachte overscone tote dien daghe dat²¹ mi verboden wart.

22 Die drie andere waert die ic segghe, die enicheit ende Minne 23 volcomen maken ende na gherechticheit haer selves pleghen in 24 enen persone^23ev al ene Minne ende el niet. Ay deus, wat vreseleker 25 wesene es dat, dat selc haten ende selke caritate in een verslent²⁵.

26 Te²⁶ alre noet hebbet onste ende ontfermen. Dat was de sone in 27 properen persone; dat was hi scone ende wrachte scone. En

1 wesene: manieren van bestaan.

2 hare: van de godheid.

4 vader: het woord duidt hier de goddelijke eenheid aan, elders soms de Persoon van de Vader.

9 es: betekent.

11ev die...verborghen: omdat ze gebeuren volgens de Eenheid van de drie Personen, het meest verborgene in God.

21 dat: dat het.

23ev in...persone: in Eenheid.

25 dat...verslent: in de Eenheid bestaat er geen tegenstelling tussen haten en caritate.

26 Te: t.a.v.

[p. 100]

1 nemt niet in u bescermen. Daer met verslantene¹ sijn vader; dat 2 wrede grote werc^1ev es emmer sine. Ende dat es de alre scoenste 3 enicheit vander Minnen der godheit, soe dat si³ daer es alsoe 4 gherecht van gherechticheiden van Minnen, dat si op nemt dien 5 ernst⁵ ende die menscheit⁵ ende die cracht⁵ daermen nieman bi 6 ghebreken en woude. Ende si nemt op die caritate ende die 7 ontfermherticheit die men hadde op⁷ die vander hillen ende op 8 die van purgatorien ende op die ombekinde van gode ende op 9 die bekinde⁹ die dolen buten sinen liefsten wille ende op die 10 minnende die wee hebben boven al dit, want si dies darven dat 11 si Minnen. Al dit nempt gherechticheit in hare selven.

12 Nochtan gaf elc persoen besondere¹² tsine ute, alsoe ic gheseghet 13 hebbe. Mer die gherechte eneghe nature, daer Minne haer 14 selven met Minne ende volcomene ghebrukenesse es, sine onder- 15 wint hare noch doechde, noch onste der doechde, noch werke 16 sonderlinghe, die soe scone sijn¹⁶, noch van soe scoenre auctori- 17 teit, noch sine bescermet bi ontfermicheiden ghere noet, die si 18 so moghende es^17ev rike te makene^13ev18. Want in dat ghebruken van 19 Minnen en was nie noch en mach ander werc sijn dan dat 20 enighe ghebruken, daer die eneghe moghende godheit Minne 21 met es.

22 Dat verbot dat ic u gheseghet hebbe dat mi verboden was, 23 dat was ongherechticheit²³ van Minnen te hebbene op ertrike 24 ende niet te spaerne dat buten Minnen es ende soe na der Minnen 25 te pleghene, dat alle dat dat buten Minnen es si ghehaet ende

1 verslantene: verslond hem.

1ev dat...werc: het terugkeren in de Eenheid.

3 si: de enicheit.

5 ernst: nl. de Vader.

5 menscheit: nl. de Zoon.

5 cracht: nl. de Geest.

7 op: t.a.v.

9 bekinde: die God kennen of die door God erkend worden.

12 besondere: afzonderlijk.

16 die...sijn: hoe...ook.

17ev die...es: hoe...ook.

13ev Mer...makene: in de Eenheid van Gods natuur overstijgt de gerechtigheid de werken van barmhartigheid.

18 rike...maken: de noet, dus: te verhelpen.

23 ongherechticheit: nl. buiten de enicheit leven.

[p. 101]

1 daer over¹ ghewroken, soe dat menre andere onst toe en hebbe 2 noch doghet, noch sonderlinghen werc vore en doe hen² met te 3 verdraghene noch ontfermicheit hen met te bescermene, mer 4 slach overslach⁴ in ghebrukenessen van Minnen. Mer in dat 5 faelieren ende in dat sincken van ghebrukene, dan werctmen 6 wel alle drie de verbodene werke bi scoude ende bi rechte: alse 7 men Minne soeket ende hare dient, dan moetmen alle dinc doen 8 om hare ere. Want alle die wile es men mensche ende behovende 9 ende dan moetmen te allen dinghen scone werken ende onnen 10 ende dienen ende ontfermen, want hem¹⁰ ghebrect alles ende 11 behoevet. Mer in ghebrukene van Minnen es men god worden 12 moghende ende gherecht. Ende dan es wille ende werc ende 13 moghentheit^12ev even gherecht. Dat sijn die drie persone in enen 14 god.

15 Dit wert mi verboden, dies was¹⁵ te ascentien .iiij. jaer, van 16 gode den vader selve in dien tide dat sijn sone comen was ten 17 outare. Bi diere comst werdic van hem ghecust ende te dien 18 tekene werdic ghetoent¹⁸ ende quam met hem .i. vor sinen vader. 19 Daer nam hi hem over¹⁹ mi ende mi over hem. Ende in die 20 enicheit daer ic doen in ghenomen was ende verclaert, daer 21 verstondic dit wesen^20ev ende bekinde claerlikere dan men met 22 sprekene ocht met redenen ocht met siene enighe sake die soe²² 23 bekinleec es in ertrike bekinnen mach.

24 Doch schijnt dit wonder. Mer al segghe ic dat dit wonder 25 schijnt, ic weet wel dat u niet en wondert, want hemelsche 26 redene²⁶ en mach ertrike niet verstaen; want van²⁶ allen dien dat in 27 ertrike es, mach men redene ende dietsch ghenoech venden,

1 daer over: bovendien.

2 hen: de mensen die buiten de minne staan.

4 slach overslach: steeds weer.

10 hem: de mens die dit alles doet, dus: ons.

12ev wille: Geest.
werc: Zoon.
moghentheit: Vader.

15 dies was: en wel.

18 ghetoent: nl. aan de Vader.

19 over: in, met.

20ev verclaert: helder inzicht verkreeg.
dit wesen: nl. de enicheit in gode.

22 die soe: welke ook.

26 redene: taal, woorden.

26 van: voor.

[p. 102]

1 mer hier toe en weet ic gheen dietsch noch ghene redene¹. 2 Nochtan dat ic alle redene can van sinne² alsoe mensche connen 3 mach, al dat ic u gheseghet hebbe, dat en es alse gheen dietsch 4 daer toe: want daer en hoert gheen⁴ toe dat ic weet.

5 Al verbiede ic u some die werke ende ghebiede de andere, ghi 6 sult noch vele moeten dienen. Mer sonderlincheit van dien dat 7 ic u hebbe gheseghet verbiede ic u voert, alse mi verboden sijn⁷ 8 inden wille gods. Mer ghi moet noch arbeiden inde werken⁸ van 9 Minnen, alse ic langhe dede ende sine vriende daden ende noch 10 doen ende ic een deel enen tijt¹⁰ hebbe ghedaen ende noch allen 11 tijt doe: niet te onderwindene dan Minne, el niet te werkene 12 dan Minne, el niet te bescermene dan Minne, el niet in staden te 13 stane dan Minne.

14 Hoe ghi elc doen selt ende laten, dat moet u god wisen, onse 15 lief.

1 redene: menselijke woorden.

2 redene...sinne: onder woorden brengen kan.

4 gheen: aanvullen: diets.

7 sijn: inconsequent meervoud.

8 werken: tegenover ghebrukenisse.

10 enen...tijt: vaak.

Brief 18: De natuur van de ziel

Het begin van de brief bestaat uit een allegorie, die zoals de rest van de brief het actieve en het ingekeerde van God en de ziel behandelt. De ziel heeft contact met God; het vermogen om contact te hebben is caritate en werkt via Minne en redene, die elkaar aanvullen. De ziel is voortdurend bezig met het liefde-schouwend opgaan in de geheelheid van God.

1 Ay suete lieve kint, sijt vroet in gode. Want vroetheide es u 2 groet noet ende elken mensche die godleec² werden wilt: want 3 vroetheit leidet herde diepe in gode. Mer het es nu een tijt, dat 4 wel nu nieman sine noet bekennen en wilt noch en can in 5 scoude van dienste^4ev ende van Minnen.

2 godleec: godvormig.

4ev in...dienste: in de verschuldigde dienst.

[p. 103]

1 Ay, du heves vele te doene, saltu gode ende den mensche¹ 2 leven ende vol wassen na dat betamen diere werdicheit daer 3 du in ghemint best van gode ende ghemeint. Set u vroedeleke 4 ende ghweldechleke in al dat dine es alse een onverveerde ende 5 in al u seden na uwe vrie edelheit.

6 Die ghene die rike es boven alle rike ende gheweldich, hi 7 ghevet hem allen⁷ ghenoech bi siere moghentheit ende bi sieren 8 onsten, niet bi sijnre pinen noch bi sinen toedraghene noch bi 9 sinen ghichten metter hant, mer dat⁹ sine rike moghentheit ende 10 sine gheweldeghe boden, dat sijn sine volcomene doechde¹⁰, die 11 hem dienen ende sijn rike berechten ende gheven hen allen dies 12 si behoeven na ere ende na betamen des gheens die daer here 13 af es. Ende si gheven elc¹³ na dat hi gheboren es ende van am- 14 bachten: ontfermicheit ghevet allen ledeghen lieden die puer 15 arm sijn, in allen manieren daerse in begrepen sijn van ondoech- 16 den^15ev daersi ereloes ende goedeloes bi bleven sijn. Caritate 17 bewaert dat ghemeyne vanden rike ende ghevet elken dat hi 18 behoevet. Wijsheit achemeert alle die edele ridderen die met 19 groten wighe ende met staerken storme arbeiten in berrender 20 begherten metter edelre Minnen. Volmaectheit ghevet den 21 ghenoten haer lantscap, rike ghelijc den gheweldeghen heerscap 22 der gheweldegher zielen daer ic af spreke, die met gheweldeghen 23 volcomen wille ende met volcomenen werken hare edele 24 ghewoente hevet met alle den wille der Minnen.

25 Dese .iiij. doechden sal de gherechticheit gheven ende domen 26 ende benedien. Hier bi pleghet de keyser selve vri ende in 27 vreeden te sine, om dat hi ghebiedet den ambachteren die 28 gherechten te houdene ende beset²⁸ die coninghen ende die 29 hertoghen ende de graven ende de vorste ghenoten²⁹ metten 30 hoghen lene siere rijcheit ende metten werdeghen gherechte der

1 gode...mensche: als...

7 hem allen: allen.

9 dat: nl. het ghenoech doen, versta: dat gheven sine...

10 volcomene doechde: volmaaktheden, nl. ontfermicheit, caritate, wijsheit, volmaectheit.

13 elc: iedereen.

15ev van ondoechden: in allerhande ondeugden.

28 ende beset: voeg ertussen: hij.

29 vorste ghenoten: de hoogste raadslieden.

[p. 104]

1 minnen, die de crone es der riker zielen, die helpen mach elken 2 na sijn behoeven ende hare des selves nochtan niet en onderwint 3 dan metter Minnen haers liefs. Dit eest dat ic meinde doen ic u 4 lest die .iij. doechden screef: alles te ontfermene ende niet in u 5 bescermen te nemene, ende die andere⁵ die ic u seide.

6 Dus ernsteleke houdet uwe edele volcomenheit van uwen 7 werdegher volcomenre zielen ende merket hare sinne⁷. Aldus 8 gheheel⁸ houdet u van allen onderwendene van goeden ende van 9 quaden, van hoghen ende van nederen, ende laet al ghewerden 10 ende sijt vri om u lief te oefene ende om ghenoech te doene dien 11 die ghi mint inder minnen. Dit es uwe gherechte scout, die ghi 12 gode schuldech sijt van uwen gherechten wesene ende hen dien 13 die du met hem best: dus enichlike gode te Minnen ende els 14 niet te onderwindene dan der enigher Minnen, die ons te hare 15 vercoren hevet.

16 Nu verstaet die innicheit van uwer zielen, wat dat es: ziele. 17 Ziele es een wesen dat sienleec¹⁷ es gode ende god hem weder 18 sienleec. Siele es oec een wesen dat gode ghenoech wilt sijn ende 19 gherecht heerscap houdet van wesene¹⁹ daerse¹⁹ niet te vallen en es 20 bi vreemder dinc die mindere es dan der zielen werdicheit. 21 Daert aldus es, daer es de ziele ene grondeloesheit daer god hem 22 selven ghenoech met es ende sine ghenoechte van hem selven 23 altoes te vollen in hare hevet ende si weder altoes in heme. Siele 24 es een wech vanden dore vaerne²⁴ gods in sine vriheit van sinen 25 diepsten. Ende god es een wech vanden dore vaerne der zielen 26 in hare vriheit, dat es in sinen gront die niet gheraect en can 27 werden, sine gherakene met hare diepheit ende god en si hare 28 gheheel, hine waer hare niet ghenoech.

29 Dat zien dat natuurleec²⁹ inde ziele ghescapen es, dat es caritate. 30 Dat sien hevet .ij. oghen, dat es Minne ende redene. De redene 31 en can gode niet ghesien³¹ sonder in dat hi niet en es; Minne en

5 andere: zie het gedicht uit Br. 17.

7 sinne: vermogens, nl. redene en minne.

8 gheheel: onverdeeld.

17 sienleec: kan schouwen.

19 gherecht...wesene: die een waardige staat houdt, volgens haar wezen.

19 daerse: wanneer ze.

24 dore vaerne: doorvaart.

29 natuurleec: in de natuur.

31 ghesien: kennen.

[p. 105]

1 rust niet dan in dat hi es. Redene hevet hare vrie¹ pade, daer si bi 2 begaet; Minne ghevoelt ghebreken. Nochtan ghebreken vordert- 3 se meer dan redene. Reden vordert in die dinc die³ god es bi dier 4 dinc die god niet en es⁴; Minne settet achter die dinc die god niet 5 en es ende verblidet hare daer si ghebrect in die dinc die god 6 es. Redene hevet meer suetlicheiden van salicheiden dan redene. 7 Doch hulpen dese twee hen⁷ herde sere onderlinghe: want 8 redene leert Minne ende Minne verlicht redene. Alse redene dan 9 valt in⁹ begherten van Minnen ende hare⁹ Minne dwinghen laet 10 ende benden ten steke der¹⁰ redenen, soe vermoghense een over 11 groet werc: dat en mach nieman leren sonder met ghevoelne¹¹. 12 Want de wijsheit en minghet hare daer toe niet, te dien wonder- 13 leken nyede ende te dien grondelosen¹³ te ondersoekenne die alle 14 wesen verborghen es, sonder ghebrukene van Minnen. In dese 15 bliscap en mach niet werden gheminghet de vremde noch 16 nieman vremder¹⁶ dan allene die ziele die moederleke ghevoestert 17 es inde bliscap derre verweentheit der groter Minnen ende te 18 wreven metter^17ev disciplinen der vaderliker ontfermherticheit ende 19 hanghet onschedeleke aen gode ende leset van sinen anschine 20 haer vonnisse ende blivet daer bi in vreden.

21 Mer alse dese hoghe ziele weder keert ten mensche ende te 22 menscheleken dinghen, soe bringhet si een anschijn also blide 23 ende also wonderleke soete vander olien der caritaten datse in 24 allen dinghen die si wilt op de menschen wont²⁴ met goeder- 25 tierenheiden. Ende van ghewaricheiden ende van gherechtichei- 26 den der vonnissen die si ontfaen hevet in dat anschijn gods, soe 27 scijntse jeghen de onedele menschen ververleec ende onghe- 28 hoert. Ende alse de onedele menschen dan sien dat alle der

1 vrie: veilig.

3 in...die: in wat.

4 god...es: negatieve Godskennis.

7 hen: elkaar.

9 valt in: overgeeft aan.

9 hare: zich (bij Minne).

10 ten...der: door de beperktheid van.

11 ghevoelne: ervaring.

13 grondelosen: aanvullen nyede.

16 nieman vremder: niemand die buiten de Minne is.

17ev te...metter: getekend door de.

24 wont: wendt.

[p. 106]

1 zielen dinghe beset sijn¹ na die waerheit ende gheordent in allen 2 weghen, hoe eyeselijc ende vreeselijc si hen es. Si moeten hare² 3 wiken bi Minnen. Ende die te dusghedanen wesene sijn ver- 4 coren inder Minnen enecheit ende noch daer toe niet volwassen 5 en sijn, si hebben de ghewelt in hare moghentheit vander 6 ewicheit, mer si es hen onbekint ende oec anderen.

7 Aldus secrete verlicht de redene. Dit sien der zielen verlicht 8 de ziele in alre waerheit vanden wille gods: want die sine 9 vonnisse leset uten anschine gods, hi werct in alre redenen na 10 die waerheit dier seden der Minnen. Der Minnen seden dat es 11 ghehorsam te sine: dat is contrarie menichs vreems seden¹¹. Ende 12 hi moet werken buten elcs werke¹² na de waerheit der ghewel- 13 degher Minnen, die hare ghebod houdet na waerheit. Hine es 14 nieman onderdaen dan der minnen allene, diene met Minnen 15 bevaen hevet. Wie yet el ghesproken woude hebben, hi sprect 16 nader Minnen wille. Ende hi dient ende werct der Minnen 17 wercke na haren wille nach ende dach in alre vriheit, sonder 18 beiden, sonder vaer ende sonder sparen, na die vonnissen die hi 19 ghelesen hevet vander Minnen anschine, die verholen bliven 20 allen dien die bi vreemden wesene ende bi vreemden dinghen 21 der Minnen werken begheven, om datse onghelovet sijn onder 22 de vreemde, die liever hebben ende beter²² recht dunct haren 23 wille ghewracht dan der Minnen; want si niet comen en sijn 24 in dat grote anschijn der gheweldegher minnen daermen vri bi 25 leven moet in alrehande pine.

26 Ende dese vriheit suldi bekinnen ende diere omme²⁶ dienen 27 seldi bekinnen. Die liede maken menigherhande raet bi hen 28 selven, daerse der Minnen werken bi versmaden in ghelikenissen 29 van groter vriheit, ende dat doense oec om grote vroetheit. 30 Ende selke³⁰ ghebieden ghebode daer jeghen om der Minnen 31 ghebode te latene. Mer de edele die sijn regule houden wilt, na

1 beset sijn: vervuld zijn.

2 hare: voor haar.

11 menichs...seden: de zeden van menige vreemde.

12 buten...werke: niet als elk ander, maar...

22 ende beter: en die het beter.

26 diere omme: degenen die er om.

30 selke: sommigen.

[p. 107]

1 dat hem verlichte redene leert, hine ontsiet der vreemder 2 ghebode niet noch hare rade, wat tormenten hem soere² af 3 quame van niemaren, van scanden, van claghen, van worden, 4 van beghevenheiden, van gheselscape⁴, van herbergheloesheiden, 5 van naectheiden, van allen ghebreke dies die mensche⁵ behoren 6 soude in allen manieren. Dat en ontsiet hi niet om quaet te 7 hetene, noch om goet te hetene, hine⁷ wilt sijn altoes ghereet na 8 ghehorsamheit van Minnen in al dat si wilt ende pleghenre in 9 allen dinghen na waerheit ende dore alle tormenteleke werke in 10 de blijscap sijns herten met al der Minnen ghewelt.

11 Aldus suldi met ghehelen leven gode soe staerkeleke anestaren 12 metten soeten oghen der enigher affectien die altoes liefs pleghet¹² 13 na hare ghenoeghen; dat es, du salt soe herteleke, ja vele meer 14 dan herteleke dinen lieven god ane sien, soe dat dine gheenichde 15 oghen dijnre begherten blive ane hanghende in dat anschijn 16 dijns liefs metten dore gaenden¹⁶ naghelen der berrender gherijn- 17 nessen die niet en cesseren. Dan alre eerst¹⁷ moechdi rusten met 18 sente Janne die op Jhesus borst sliep, ende alsoe doen noch die 19 ghene die in vrihede der Minnen dienen: si rusten op die soete 20 wise borst ende sien ende horen die heimelike worde die 21 onvertelleec ende onghehoert sijn den volke overmids die soete 22 runinghe des heilichs gheests.

23 Du salt altoes staerkeleke sien op dijn lief dattu begheers: 24 want die²⁴ anestaert dat hi begheert, hi wort ontstekelike ontfunct, 25 soe dat sijn herte in hem beghint te faelgerenne omme de soete 26 bordene der Minnen. Ende hi wert in ghetrect overmids 27 ghestadicheit dies goeds levens der contemplacien daermen gode 28 met altoes ane staert, soe dat Minne altoes haer selven hem soe 29 suete smaken doet, dat hi al dies verghet dat in ertrike es ende

2 wat...soere: welke ook.

4 gheselscape: isolement.

5 dies...mensche: die mensen.

7 hine: maar hij.

12 liefs pleghet: de geliefde dient.

16 dore gaende: doorpriemende.

17 alre eerst: pas.

24 die: wie.

[p. 108]

1 penst wat hem de vremde doen¹, dat hi eer CM werf¹ sijns selves 2 verteghe, eer hi hem een poent² liete ontbliven te werkene vanden 3 dienste der werdegher Minnen, daer Christus fondament af es.

1 wat...doen: hoe de vreemden hem daarom mogen behandelen.

1 CM werf: 100.000 maal.

2 poent: stip of jota.

Brief 29: Lijden in Minne

Hadewijch troost een jonge godgewijde door te vertellen over haar eigen lijden veroorzaakt door de vreemden. Men moet zich hoeden voor het vreemde (niet door de Minne bepaalde) lijden en verdriet. De brief bevat wat biografisch materiaal. Men moet zich richten naar het oordeel van God, dat het menselijke inzicht te boven gaat. Ons wezen is dubbel: in God is ons diepste en eigenste zijn, waar Minne ons naar terugvoert.

1 God si met u ende gheve u troest metten ghewareghen troeste 2 sijns selves, daer hi hem selven ghenoech met es ende alle 3 creaturen na haer wesen ende na hare ghetamen^1ev.

4 Ay soete kint, uwe bedroeven es mi leet ende uwe swaerheit 5 ende uwe rouwe^5ev. Ende dies biddic over sere ende mane ende 6 rade ende ghebiede alse moeder haren lieven kinde, dat si mint 7 ter hoechster eren ende ter soetster werdicheit der Minnen, dat 8 ghi alle vreemde rouwen van u doet ende dat ghi u om mi 9 bedroeft soe ghi minst moghet⁹, hoe soet met mi gaet⁹: eest in 10 doelne achter lande, eest in ghevancnessen^9ev. Want hoet sijn sal: 11 het es der Minnen werc. Ic weet oec wel dat ic u gheen vremt 12 rouwe en ben^11ev ende dat ic u na ben van herten ende bekint ende 13 de liefste mensche die levet na Saren¹³. Daer bi weetic wel dat 14 ghijt ghelaten niet wel en cont, ghine¹⁴ bedroeft u om mine

1ev vgl. Br. 1, 1-5.

5ev vgl. Br. 1, 14-18.

9 soe...moghet: zo min mogelijk.

9 hoe...gaet: hoe het ook met me gaat.

9ev Hadewijch leeft blijkbaar in barre uiterlijke omstandigheden.

11ev ic...ben: dat ik voor u geen oorzaak ben van.

13 Saren: deze naam komt vaker voor in de brieven.

14 ghine: om u te...

[p. 109]

1 mesquame. Doch wet wel, lieve kint, dat vreemt¹ rouwe es. 2 Want dat merct selve: na dien dattu van al diere herten gheloefs² 3 dat ic van gode ghemint ben ende hi³ sine werke werct in mi 4 stille ende openbare ende sine oude wondere vernuwet in mi, 5 soe moechdi⁵ oec wel weten datter⁵ Minnen werke sijn ende 6 datten vreemden⁶ wonderen moet van mi ende eysen^6ev. Want si 7 en connen aldaer niet werken daer⁷ Minne gheet, want sine 8 kinnen niet hare comen noch hare gaen. Ende ic hebbe noch 9 overlettel metten menschen harre seden gheploghen in haren 10 etene noch in haren drinckene noch in haren slapene, noch mi 11 ghesciert met haren clederen noch met hare verwen noch met 12 hare schine, noch mi en wart nie bliscap te goede¹² van allen dien 13 dat^12ev menschelike herte verbliden mach ochte vercrighen ochte 14 ontfaen, sonder bi corten uren¹⁴ van ghevoelene van Minnen dat 15 al verwint^9ev.

16 Mer teerst dat dan die opslach miere verlichter redenen 17 ontwaecte, die mi oyt sint datter god in scheen, verlicht hevet 18 in al dien dat mi volmaectheit ghebrac ende oec den anderen, 19 soe toenese mi ende gheleide ter stat, daer ic mijns lieves na 20 werdicheit van door gane een²⁰ ghebruken soude.

21 Die stat van Minnen die mi verlichte redene²¹ toende was soe 22 verre boven menscheleken sennen, dat²² ic dat weten moeste, 23 dat mi niet en behoerde te hebbene bliscap noch rouwe en 24 gheen, groet noch clene, sonder van dien dat²⁴ ic mensche was

1 dat vreemt: dat het vreemde...

2 gheloefs: jij gelooft.

3 hi: nl. God.

5 moechdi: kun je.

5 datter: dat het der.

6 datten vreemden: dat het de vreemden.

6ev Hadewijch heeft een absoluut standpunt over de vreemden; elke toenadering lijkt uitgesloten.

7 daer: waar.

12 wart...goede: kwam...ten goede.

12ev van...dat: van alle dingen die.

14 corten uren: omschrijving van extase.

9ev schijnt hier iets door van het ideaal der armoedebewegingen?

20 door...een: opgaan in eenheid.

21 verlichte redene: onderwerp van deze zin.

22 dat: vooruitwijzend.

24 sonder...dat: behalve omdat.

[p. 110]

1 ende dat ic ghevoelde Minne met Minleker herten ende dat god 2 soe grot es ende ic soe onghebrukeleke metter menscheit ane de 3 gotheit gherinen can.

4 Die onghebrukeleke begherte die mi Minne altoes om ghe- 5 bruken te hare hevet ghegheven, die hevet mi ghequest ende 6 ghewondet inde borst ende in dat herte: in armariolo ende in 7 antisma. Armariolo, dat es dat binnenste vander aderen der 8 herten daer men met mint, ende antisma, dat es dat binnenste 9 vanden gheeste daer men mede levet ende alsoe ghevoeleke es 10 inden meesten ernste¹⁰.

11 Doch hebbe ic metten menschen ghelevet in allen dienste van 12 werken. Ende daer toe hebbense mi vonden beset te al haren 13 behoevene met ghereeder doghet, dat¹³ te onrechte es openbare¹³. 14 Ic hebbe oec in allen¹⁴ met hen gheweest: sint mi god eerst met 15 gheheelheiden van Minnen ghereen, soe ghevoelde ic elcs 16 menschen noet na dat hi was. Met siere¹⁶ caritaten ghevoelde ic 17 ende gaf elken onste na sijn behoeven. Met siere wijsheit ghe- 18 voelde ic siere ghenadicheit, ende waer omme datmen den 19 mensche soe vele vergheven moet, ende hare¹⁹ vallen ende haer 20 opstaen, ende dat gheven van gode ende dat weder nemen, ende 21 dat slaen ende dat heilen, ende sijn toegheven hem omme niet²¹. 22 Met siere hoecheit ghevoelde ic alle der gheenre mesdaet die 23 ic hier hoerde noemen ende sach. Ende daer op gavic oyt seder 24 met gode alle gherechte doemsele na den gront siere waerheit op 25 ons allen, soe wie wi²⁵ waren. Met siere enicheit van Minnen ghe- 26 voelde ic oyt sider²⁶ verlorenheit van²⁶ ghebrukene in Minnen ende 27 passien van ghebrekenne dies ghebrukens ende²⁷ gherechter Minnen 28 weghe in allen ende hare seden in gode ende in allen menschen.

10 inden...ernste: als men zich ernstig met Minne bezighoudt.

13 dat: wat.

13 dat...openbare: Van Mierlo zinspeelt op wonderen; Vekeman vertaalt: zeer zeker op een onrechtvaardige wijze (want in strijd met de eisen van de gerechtige minne).

14 oec...allen: overigens op de wijze van de gerechtigheid.

16 siere: nl. van God.

19 hare: nl. van de mensheid.

21 hem...niet: ondanks zichzelf, zomaar.

25 soe...wi: wie we ook.

26 sider: sindsdien.

26 van: veroorzaakt door.

27 ende...: hoort weer bij ghevoelde.

[p. 111]

1 In Minnen hebbic alle dese wesene ende de minsche hebbic 2 ghenoech ghedaen, die mi soe vele te luttel sijn. Al hebbic dat 3 in Minnen met eweleken wesene, ic en hebt noch niet in ghe- 4 brukenne van Minnen in mijns selfs wesen. Ende ic ben die 5 mensche die met Christo toter doet doghen moet in Minnen; 6 want met gherechter Minnen salmen scande doghen onder alle 7 vremde, tote dien dat Minne te hare selven comt ende tote dien 8 datse met ons in doechden vol wast, daer Minne met .i. wert 9 metten menschen.