Logo DBNL
Van minne spreken... Nederlandse mystieke teksten uit de 13e eeuw (1976)

Van minne spreken... Nederlandse mystieke teksten uit de 13e eeuw

(1976)–Anoniem Van minne spreken...–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Hagiografie

De twee fragmenten die nu volgen zijn enigszins anders dan de overige teksten in deze bloemlezing. We hebben hier te maken met de beschrijving van een heiligenleven. De ervaringen die beschreven zijn, bereiken ons - anders dan bij voorbeeld bij Hadewijch - indirect. Zij komen tot ons, gezien door de ogen van de hagiograaf.

In een hagiografische tekst als het ‘Leven van Sinte Lutgart’, waar deze fragmenten uit gehaald zijn, spelen twee aspecten een belangrijke rol. Ten eerste is dat de ‘historische beschrijving’ die de hagiograaf wil geven en daarnaast de uitdrukking van zijn gelovige bewondering voor de heilige. Deze twee aspecten beïnvloeden elkaar voortdurend.

Dit stelt een nogal zware eis aan de lezer; het lijkt niet goed mogelijk deze aspecten te scheiden. Men moet niet zoeken naar een historische beschrijving die zou beantwoorden aan onze criteria voor historische juistheid. In de hagiografie staat de geschiedschrijving immers in de dienst van de gelovige bewondering en de vertolking daarvan.

Het eerste fragment beschrijft een visioen van sinte Lutgart. De ic is hier de hagiograaf, si is sinte Lutgart. In het tweede fragment laat de hagiograaf sinte Lutgart zelf aan een vriend verhalen hoe zo'n visioen zich aan haar voltrekt.

Lutgart, boek II, hoofdstuk 10, rr. 2561-2857.

 
Aldaer die vrowe op enen dach
 
Geknilt in harre beden lach
 
Die hare wel te handen ginc,3
 
Wel grote joye si ontfinc
 
Ilanc so meer int herte binnen,2
 
Die hare van der Godes minnen
 
So rive quam daer in gevloten
5
Dat hare algader wart onsloten
 
Die Gods verholne eenechheide,6
 
So dat faillirde al sonder beide7
 
Van buten harre sinne cracht,
 
Die nit ne conden hare macht
10
Behouden noch vergronden nit
 
Wat hare aldoe bekinnen lit
 
Van binnen Got van paradise
 
Want daer si lach in derre wise
 
Wart si harselven al ontgeven;
15
Oc wart tin stonden opgeheven
 
Daerboven wert die gheest van hare7ev16
 
In ere stat, die was so clare
 
Ende oc so utermaten schone,
 
Dat si daerboven in den trone
20
Daer Got den sinen feeste makt
 
Altoes, wel waende sijn gerakt.
 
So was si oc, dat wanic wel;
 
Want si ne sach daer niwent el23
 
Dan grote cirheit daer die stede
25
Algader was vervroijet mede.
 
Aldar Lutgart, die maget goet,
 
Al dosterwijs verheven stoet
 
Daer si die joye migel vant,
 
Began si schowen altehant
30
En vision dat ic u al,
 
Opdat ic can, vertrekken sal.31
 
Si sach, aldaer si was gestaen
 
Met groten wonder al bevaen,
 
Gode, onsen eeweliken Vader,
 
Din hogsten coninc, die algader
5
Berekket dese werelt wijt.
 
Din sach die magt gebenedijt
 
Op enen troen schone ende clar
 
Wel mechtechlike sitten daer,
 
Verheven schone alse hem betam.
10
Dat wonderlike wel bequam
 
Lutgarden, die te haren vromen
 
Daer was tire hoger steden comen.
 
Oc sach si daer met groten scharen
 
Die ingle comen ende varen,
15
Die alle songen enen sanc
 
Daer si met eerden sonder wanc
 
Ende oc feesteerden blidelike
 
Den coninc van den hemelrike.
 
Oc sach si daer in enechore
20
Die xxiiii seniore,20
 
Die alle teenen ringe saten
 
Cirlic gecronet utermaten
 
Ende alle songen: Sabaot,23
 
Almechtech Vader, sute Got,
25
Gebenedijt so motti wesen.
 
Oc sach si sitten daer mettesen
 
Die iiii Gods evangeliste,
 
Die daer oc nemmer en gechisten
 
Van lovene allewege sere
30
Den hogsten coninc, onsen Here.
 
Daer sach si oc die patriaken,
 
Din ouden Noë metter arken
 
Ende alle dandre, die geseten
 
Oc waren daer mettin propheten,
 
Die alle loveden wel schone
 
Den coninc, die sat in den trone.
 
Oc sach aldaer die maget reene
 
Die Gods apostlen algemeene,
5
Die saten alle teenen ringe
 
Ende alle songen sonderlinge
 
Met clarre stemmen oppenbare
 
Dat Got, die coninc, werdech ware
 
Die in den trone sat daerboven,
10
Dat menne moste gerne loven.
 
Oc sach aldaer die maget goet
 
War sente Yan Baptiste stoet,
 
Die Gode doepde in die Jordane,
 
Daer ons alnoch geleget ane14
15
Die van Adame comen sijn,
 
So vele, alse het wel es in schijn,16
 
Dat wijs en mogen nit ontberen.17
 
Daer sach si oc die marteleren
 
Met roeden stolen wel gecleedt,
20
Die sente Steven heft geleedt20
 
Vor Gode; ende alle songen dus:
 
Sit benedictus Dominus.22
 
Oc sach si comen altesamen,
 
Die songen lude aldaer si quamen,
25
Die Godes confessore mar;
 
Ende alse quamen die bat naer26
 
Din hogen coninc, die daer sat,
 
So seide si: Fiat, fiat,28
 
Gelovet motti sijn, Got Here,
30
Nu ende altoes ende emmermere.
 
Oc quamen daer die magedine
 
Cecilie ende Katerine,
 
Die brachten leidende een conroit
 
Van mageden schone ende groet,
 
Meer dan ic u geseggen can.
5
Din sach die maget hebben an
 
Van witten stolen din abijt
 
Tematen lanc, tematen wijt,
 
Die hen wel stonden int gevoech;7-8
 
Ende elke en rijs gebloiet droech9
10
In hare hant; ende alle also
 
Blide ende in hogen ende vro11
 
So quamen si met schoenre scharen
 
Daer si wel willecomen waren,
 
Want si daer songen enen leec
15
Van minnen, die wel Gode leec,15
 
Die in din trone sat verheven.
 
Oc sach die maget daer beneven
 
Op enen troen van hogen prise
 
Die moeder Gods van paradise,
20
Die vrië maget, onser vrowen.
 
Darna began die maget schowen
 
Dat alle die daer waren doe,
 
Ende oc die daer noch quamen toe,
 
Feesteerden met gestaden sinne
25
Die alre hogste coninginne.
 
Doe dit algader was gedaen,
 
So sach die fine magt opstaen
 
Din sone Gods, Kerste, onsen troest,
 
Daerbi wi alle sijn verloest,
30
Die wilen waren hirtevoren
 
Onthopet lange ende al verloren.30-31
 
Doe sos die Godes sone vri32
 
Was opgestaen, so ginc hi bi
 
Den vader staen aldaer hi sat,
 
Ende alle sine wonden nat
 
Van bloede hi heft getoget hem
5
Ende seide: Vader, siet, ic bem
 
U sone, Kerst van Nazareene;
 
Ic ben degene, die alleene
 
Die werelt al mettesen wonden
 
Verloessede eer van haren sonden.
10
Ic ben die goede middelere,
 
Die tuschen u ende din sondere
 
Din alre irsten vrede nam
 
Die sider wel te staden quam;13
 
Want voren din dat ic din vrede
15
Din armen menschen hebben dede,
 
Noit ander dis en hadde macht,
 
Want allen menschen dat ontfacht.17
 
Dis biddic u, wel sute vader,
 
Die vordeit uwen wille algader,19
20
Dat u ontfarme der sonderen
 
So dat si mogen hen verweren
 
Jegen din viant, die gereet
 
Hen es te doene arch ende leet.
 
Oc offere ic mi over hen
25
U, vader, Here; want ic ben24-25
 
Har middelere, har advocaet,
 
Har troest ende al har toeverlaet.
 
Daeromme comic selve nu
 
Alse advocaet te biddene u
30
Dat u ontfarme, vader mijn,
 
Der menschen, die in sonde sijn.
 
Doe dese bede har inde nam,
 
Gegaen met hastechheiden quam
 
Aldaer Lutgart, die maget, stoet,
 
Jhesus, die Godes sone goet.
 
Aldar so sprac hi dese wart
 
Ende seide: Kare mijn, Lutgart,
 
Hebdi gesin hoe ic algader
5
Mi hebbe goffert minen vader
 
Vor alle menschen die met sonden
 
In erterike sijn gebonden?
 
Hebdi vernomen hoe ic dede
 
Vor die sonderen mine bede
10
Aldaer ic vor den Vader stont?
 
So willic u dan wesen cont,11
 
Lutgart, dat ic van u begere
 
Dat gi oc weset middellere
 
Tuschen die menschen ende mi.
15
Dartoe so willic oc dat gi,
 
So welken tijt dat gi bestaet
 
Te biddene over die mesdaet16-17
 
Van din sonderen, altemale
 
U offert mi, so dat gi wale
20
Betoget dat gi hebt verstaen
 
Dat ic hir hebbe nu gedaen,
 
Daer mi toe dwanc die karitate;
 
Want dit exempel ic u late
 
Van minenthalven, schone brut,
25
Te houdene uwen tijt al ut.
 
Nu houdet dan getrowelike
 
Also, Lutgart, dat het mi like,
 
Voertane meer in uwen dagen;
 
So seldi van der groeter plagen,
30
Die al die werelt sal dorloepen,
 
Wel saen die pine al avecoepen.
 
Mar hoe gi selet dit begaden
 
So dat het moge staen in staden33
 
Der werelt al, salic u wisen:
 
Gelikerwijs dat gi van spisen
 
Nu hebt u seven jaer onthouden,
 
Die gi mi hebbet wel vergouden
 
So dat ics mi belove sere -3-4
5
Want gi dat dadet dor min eere
 
Ende op den troest van mire minnen -
 
So seldi moten noch beginnen
 
Te vastene andere vii jaer.
 
Mar dis u soude sijn te swar
10
Te darvene alles dis men ett,
 
Gelijc dat gi dis nit nontbett11
 
Die vii jar die leden sijn,
 
So willic dat gi, kare mijn,
 
Nutt een pulment met uwen broede
15
Voertane meer, dat gi nit noede
 
En motet doen; want ic u dis
 
Geve orlof ende toe den kis
 
Van welken dis gi wilt ontbiten.18
 
Nu vart u dan enwege quiten
20
Van desen stukken, werde maget;
 
Want mi u vasten so behaget,
 
Dis sijt gewes, dat ic u al
 
Dat hondertfout vergelden sal
 
Hirboven in den hogen trone;
25
Want ic u sal doen spannen crone
 
Met allen desen magedinen,
 
Alsic u sal van alre pinen
 
Te joncst verlaten ende geven28
 
Hirboven deewelike leven.
30
Antwerde gaf op dese wart
 
Die wel gerakde magt Lutgart
 
Ende seide: Kerst, almechtech Got,
 
U bispel schone ende u gebot
 
Hebbic onthouden harde wale;
 
Hoe gi uselven altemale
 
Nu hebbet goffert uwen vader,
 
Dat hebbic wel gesin algader;
 
Dis benic wel terechte vro.
5
Mar wildi dan dat ic also
 
Miselven, Got, wel sute Here,
 
So welken tijt voertane mere
 
Dat ic u selven bidden sal,
 
Vor elken mensche u offere al,5ev
10
So biddic u omodelike,
 
Genadech Got van hemelrike,
 
Dat gi also ontfanget mi
 
Vor die sonderen, alse gi
 
Van uwen Vader waert ontfaen,
15
So dat in staden moge staen
 
Din armen menschen dat ic ben
 
Gereet te biddene over hen.
 
Oc biddic u noch, Here goet,
 
Dat gi verleenet mi den spoet19
20
Also te vastene elken dach
 
Van vii jaren, alse het mach
 
Allen sonderen best te vromen
 
Ende oc te vordernessen comen.
 
Do sprac dos weder toter vrowen
25
Die Godes sone: In goeden trowen
 
Willic u des gehingen gerne;
 
Gi biddet dis ic nit ne werne,
 
Want ic u alles goedes an.28
 
Lutgart, nu vart enwege dan
30
Ende alles, dat u es geseget
 
Hirboven, ginder tale pleget31
 
Gestadelic al sonder wanc;
 
Dis seldi harde groten danc
 
Van mi bejagen ende loen.
 
Do was gesproken dit sermoen,
 
So quam die gheest her weder lise
 
Van boven utin paradise
5
In dat porprijs van din lichame.
 
Doe vant die magt van groten name
 
Harselven noch in kniegebede
 
Daer liggende op die selve stede
 
Aldaer si op den selven dach
10
Tevoren harre beden plach.
 
Doe stont si op al sonder beide
 
Blide ende in hogen, ende seide:
 
Gedanket motti sijn van din,
 
Genadech Got, dat ic gesin
15
U hebbe aldaer ic was gevurt.
 
Al heft onlangen tijt gedurt
 
Mijn spaciëren ginder boven,
 
Nochtan so magics mi beloven
 
Met rechte wel; so do ic oec,
20
Want dat ic uwes it gebroec
 
Darboven daer ic was gerakt,
 
Dat heft mijn herte vro gemakt;
 
Oc hebbic wale onthouden al
 
Ende emmermeer onthouden sal
25
Dat gi mi wiset ende leeret
 
Doe gi te miwert u bekeeret
 
Ende oc bevaelt met uwen monde
 
Dat ic dat vasten onderstonde
 
Noch anderwerf van vii jaren;
30
Dit salic, Here, al sonder sparen
 
Met blider herten onderstaen.

Lutgart, boek III, hoofdstuk 10, rr. 1847-1941.

 
Op enen tijt so sat die vrowe
 
Bi eenen vrint, die hare op trowe2
 
Ene edele questie heft gevraget,
 
Die hem solveerde so die maget
 
Dat sijs bejagde eere ende prijs.
 
Die vrint hi vragde in welker wijs
5
Ende hoegedaen si plage sien5
 
Dat overschone Gods anschin,
 
Alse hise visenteeren quame.
 
Antwerde gaf van suten name
 
Die maget weder ende seide:8-9
10
Die melde Gods ontfarmechheide10
 
Verleen u dat gi mogt verstaen
 
Dat gi mi vraget, want mi mijn waen
 
Also gedregt dat mensche en es12-13
 
In dese werelt, die u des
15
Terechten wel berechten soude.
 
Want een die hem dis pinen woude,
 
Al hadde hi alre tongen tale,
 
Nochtan en soude hi u nit wale
 
Solveeren dis gi mi begrutt.19
20
Mar Got hi geve u dat gi moett
 
Geraken daer ghijt eewelike
 
Moett schowen; want in erterike
 
En mach noch mi, noch u geschin
 
Dat wijt te vollen mogen sien.
25
Mar so ic u met corter spraken
 
Best can berecten van der saken
 
Die gi mi vragt, dat salic don.
 
Alsic hantere en orison28
 
Ende ic dan late int herte binnen
30
Din gheest gewerden metter minnen,
 
So comt bi wilen daer en schijn
 
Gevlogen, die den ogen mijn
 
Es al te starc ende al te claer;
 
Mar lange nit en lett hi daer,
 
Want mensche in erterike nie
 
En wart geboren, die der zie4
5
So wel gebroec dat hi in dogen5
 
Din claren schijn mochte al gedogen.
 
Daeromme en lett hi, alsic wane,
 
Daer lange nit, want hi tontfane
 
In dogen sonder wederstoet8-9
10
Es allen menschen al te groet.
 
Ende alse dese es leden dan,
 
Dis ic dorgronden nit ne can
 
Noch mijn noch meer, ende ic dan sla
 
Mine ogen op, ende ic sie na
15
Dat licht dat daer enwege vert
 
Tin hogen paradise wert,
 
So vindic daer na desen schine
 
En ander licht, dat sonder pine
 
Ende onverstaert mijn ogen sien.
20
Mar alsic dan sijn schone anschijn
 
Die mi daer visenteeren quam,
 
Dat mi te schowene eer benan
 
Dat irste licht, daer binnen soeke22-23
 
Ende ic denghenen, dis ic roeke,
25
Daer schowen waene, en vindics nit.
 
Dis doegic menech swar verdrit
 
Ende ongedout groet utermaten.
 
Want wilde hi hem beschowen laten
 
Gelic dat ikken gerne sage
30
So ware al leet, ende alle clage,
 
Ende al verdrit van mi geverret.
 
Mar neen hi nit, want hi ne merret
 
Daer langer nit dan ic en doe
 
Mine oge op ende weder toe;
 
Mar dat nes gnoch nit mine ghere.1
 
Oc seggic u dat mi so clere
 
Sine ogen dunken ende fijn,
 
Dat hem ne mach dat sonneschijn
5
Geliken nit na minen wane
 
Meer dan der sonnen doet die mane,
 
Of dan dat sterrelicht en doet
 
Den dage, daert af wesen moet
 
Verdonkert ende wederslegen.9
10
Nu moet ons beiden dan gewegen
 
Tin schonen paradise wert
 
Die selve Got, die dat verclert
 
Al met hem selven ende geven
 
Dat wine int eewelike leven14
15
Beschowen moten sonder inde.
 
Want die u des in velen ghinde16
 
Berechten soude, en wart geboren
 
In hondert jaren hir tevoren.
 
Dis gi mi vragt, dis motti nu
20
Hir met gepaijt houden u.20
 
Want nit te meer dan ic en can,
 
Op welke tijt dat hi mi an22
 
Dat ic sijn werdelike anschin
 
Also ter liden mach besin,24
25
Tevollen sijns versaedt gewesen,
 
So nes in mi dat ic van desen26
 
Berechte u bat, dis gi mi vraget.

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels


auteurs