Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 3
(1859-1860)–C.P. Serrure, [tijdschrift] Vaderlandsch Museum–
Auteursrechtvrij
[pagina 423]
| |
Voorzegging van Bulskamp.Ten allen tyde is de mensch genegen geweest om in de geheimen der toekomst door te dringen. In stede van het voorledene met ernst te overwegen, en daeruit nuttige lessen voor het vervolg te trekken, ziet men hem steeds ydele poogingen aenwenden om hetgene, dat nog moet geschieden, te raden. Geen wonder dus, dat de schriften, waerin men beweert de toekomende gebeurtenissen te voorspellen, met gretigheid gelezen worden; en groot is het getal der Profetiën, Prognosticatiën enz., welke niet alleen in vorige eeuwen, maer tot in de onze toe, in het licht kwamen. Vooral wanneer het vaderland door de rampen des oorlogs geteisterd wordt, of donkere wolken den toestand van Europa bedreigen, vinden de Voorzeggingen algemeenen byval. Het getal van dergelyke vlugschriften, welke hier te lande tydens de regering van keizer Karel en Philips II verschenen, is zoo aenzienlyk, dat de opgave der titels alleen onderscheidene vellen druks zou vullen. De Profetiën waren dan eens in proza, dan eens in verzen. Deze laetste vorm, waerin vooral de oudste ingekleed zijn, was stellig het meeste geschikt, om het geheimzinnige van het verhandelde nog te vergrooten, en dus op den geest des volks nog dieperen indruk te maken. | |
[pagina 424]
| |
Over dit alles zouden eenige niet onbelangryke bladzyden te schryven zijn; maer ik wil my dit mael bepalen tot het mededeelen van een dergelyk stuk, hetwelk tot hiertoe geheel onbekend is gebleven, en dat wel eens, alhoewel ten onrechte, aen onzen Jacob van Maerlant schijnt toegeëigend geweest te zijn. Het stuk komt voor in eenen onder my berustenden Codex op papier, waerschijnlyk in de laetste jaren der vijftiende eeuw, door eene weinig vaste hand geschreven. Het heet aldaer: Eene prophetie van Bulscamp. - Bulscamp of Bulskamp is een dorpjen van West-Vlaenderen, op eenen afstand van drie kwart uers van Veurne gelegen, en dat slechts ongeveer acht honderd zielen telt; doch hieraen zal wel niet te denken zijn. Een brugsche rechtsgeleerde, die in de laetste jaren der zestiende en in de eerste der zeventiende eeuw leefde, met name J.B. Van Belle, heeft ons eene zeer merkweerdige verklaring nagelaten omtrent de plaets waer Jacob van Maerlant in de kerk te Damme begraven werd. Zijn opstel was in het latijn geschreven, maer ten einde de verwarring van Uilenspiegel met Maerlant te keer te gaen, heeft men er ook eene vlaemsche vertaling van uitgegeven, om deze onder het volk te verspreiden. Willems heeft de twee teksten medegedeeldGa naar voetnoot(1). Daerin verhaelt Van Belle hoe hy moeite gehad heeft om den grafzark te herkennen, en hy gaet voort: ‘Maer het omschrift hebben wy nauwelijcx konnen lesen, door dien de letters seer kleyn en versleten waeren, door de voet-stappen van het volck in en uyt de kercke gegaen hebbende, tot omtrent de 300 jaeren dat hy gestorven is, so men kon achterhalen uyt de twee leste reken van het grafschrift, 't welcke wy oock achterhaelt hebben uyt de maete van het rijmdicht, daermede het graf-schrift beschreven is; daer inne ons oock seer behulpigh is gheweest, dat omtrent dien tijdt hadde | |
[pagina 425]
| |
gheleeft eenen sterre-kijcker ende rijmschryver, die met rijmdichten van ghelijcke maete sijne voorsegginghen hadde beschreven: van de welcke, ick nu zijnde oudt 87 jaeren, heb onthouden dese naervolghende versen: Mellandus dixit, illo quo tempore vixit,
quod rex unus erit, qui Flandros perdere quaerit;
in Bulscamp ibit et ibi moriendo peribit.
Bulscamp, ecce dies quo unctus sanguine fiesGa naar voetnoot(1).’
Zie daer eene melding van de Profetie van Bulscamp. Indien men het woord Mellandus, in het eerste vers, mag houden als zijnde het zelfde als Merlandus of Marlandus, dan zou men in die vier regels wezenlyk onzen Van Maerlant als den schryver van die voorzeggingen aenduiden, iets hetwelk, zoo als ik dadelyk zal bewyzen, in geenen gevalle mogelyk is. Doch het schijnt my, dat het geheugen van den zeven-en-tachtig-jarigen Van Belle, hetwelk voor al het overige van zyne getuigenis hem zoo wel te stade kwam, voor dit laetste punt hem eenigs zins minder behulpzaem was, waerdoor er iets verklaerd wordt, dat met de waerheid niet overeenkomt, en dat misschien alleen door het verwarren van Merlinus, Merlijn, met Mellandus of Merlandus, Van Maerlant, ontstaen is. Verandert men immers den naem van Merlandus in dien van Merlinus, dan zou men in dit vers eenvoudig aen de Profetiën van Merlijn, of liever aen iets, dat by sommigen onder dezes naem doorging, te denken hebben. Het stuk, dat ik hier mededeel, is niet uit de pen gevloeid van Maerlant, maer wel uit die van eenen onbekenden dichter, die stellig lange jaren na hem, en waerschijnlyk op het laetste der veertiende eeuw leefde. Zulks kan men immers opmaken uit het zesde vers, waerin van keizer Hendrik, die met vergif zou | |
[pagina 426]
| |
omgebracht zijn, gesproken wordt. Dit kan op niemand anders toepasselyk zijn dan op Hendrik VII, uit den huize van Luxemburg, die in 1308 tot Roomsch koning gekozen werd, en te Buonconvento in Toskanen ziek geworden zijnde, aldaer op den 24sten Augustus 1313, dus na eene regering van slechts vijf jaren, in den ouderdom van een-en-vijftig jaren, stierf. Na zyne dood verspreidde zich het gerucht, dat zijn biechtvader, een Preêkheer, hem, by het toedienen der Heilige Communie onder de gedaente van wijn, vergeven had. Dit was echter te eenen male ongegrond; want vijf gelyktydige schryvers, aengehaeld door Muratori, getuigen dat keizer Hendrik door eene besmettelyke ziekte werd aengerand, en daervan stierfGa naar voetnoot(1). De koning Jan van Bohemen, schoonzoon van keizer Hendrik, ten einde de Preêkheeren te wreken van den laster, dien men hun had aengewreven, verleende hun een getuigschrift van hunne onschuld. Paus Innocent VI verleende hun insgelyks eene Bulle van dergelyken inhoud. De latere geschiedschryvers zijn het eens omtrent de ware oorzaek van de dood des keizers; doch toen deze voorviel, had zich de lasterlyke beschuldiging tegen de Preêkheeren spoedig door een groot gedeelte van Europa verspreid, en er verliep een geruime tijd, eer de waerheid algemeen bekend geraekte. Ook schijnt het, dat de vyanden van die moniken, alhoewel de valschheid der aentyging alreeds bewezen was, hun nog bleven die euveldaed te laste leggen. - Wat Vrederic betreft, dien de dichter insgelyks noemt, die is ongetwyfeld keizer Frederik II, en het slaet op dezes geschillen met Paus Innocent IV (1244-1250). Deze Profetie van Bulscamp, maekt op zich zelven een geheel uit; maer of er nog andere stukken van dezen aerd in vroegere eeuwen onder den zelfden naem doorgingen, kan ik niet zeggen. | |
[pagina 427]
| |
Hierna volghet, zij hu becant, eene prophetie van Bulscamp.
Gerechticheit sal zijn verloren,
nonnencloestren salmen storen,
ende alle biddende hoerdenen mede
werden afghedaen dore nidichede;
5.[regelnummer]
want zij Vrederic hebben verdreven
enten keyser Heinric met venine vergheven.
Maer dat Vrederic quam in node,
was al ghedaen bi sPaeus ghebode,
diet den Freren, wien lief wien leet,
10.[regelnummer]
dede doen dor hoersamheit,
om dat hij wrochte, hoert hoet toe quam,
dat de Heleghe Kerke up hem wart gram;
ende die heeren die Predicaren,
om dat zij adden in hare scaren
15.[regelnummer]
eenen Judas, dat was hem leet,
die bedreef zo leelijc een feet;
want God adde eenen onder de zine,
dus eist redelic anschine,
dat men de ghelike hate,
20.[regelnummer]
en men de goede onsculdich late,
die altoes inde duecht verbauden.
Hoert wat die Propheten hauden:
goede conciencien gaen te nyeute;
al dat leeft sal zijn in verdriete,
25.[regelnummer]
die wile dat hij sal regneren,
ende men salt niet moghen verweeren,
sonder int hende van ziere tijt,
dan sal openbaren eenen strijt,
want al de macht van Europen,
30.[regelnummer]
die sal met nyde te gader lopen
ende versamen up een velt
jeghen coninghe met ghewelt.
Eusebius, die prophete, toent
datter drie af zal sijn ghecroent,
| |
[pagina 428]
| |
35.[regelnummer]
dats die Arent en smenschen zone;
Inglant zeecht men de ghone,
die men smenschen zone heet.
Vranckerike sal wesen wreet
up eenen vermoghenden liebaert,
40.[regelnummer]
ende sal strecken zinen staert
met eenen onverwinliken heere,
en al dat leeft sal hebben gheere
daer te zine, datter comen mach
ten stride, upten selven dach.
45.[regelnummer]
Dit es de strijt, dies gheloeft,
daer alle die weerelt ane hoeft,
daer menich jaer af es ghesproken,
want die bant wert daer te broken
metten sweerde ten zelven stonden,
50.[regelnummer]
daer eerderike met was ghebonden.
Ic hebbe wel voer waer gheweten
van twee en dertich propheten,
dat de wijch zal aldus gheschien,
diet alle segghen in prophecien;
55.[regelnummer]
dese anxtelike hoghe daet
sal beghinnen in eene dagheraet
en ghedueren zeere langhe.
De wijch sal zijn groet ende stranghe,
sonder versuchten ende caermen;
60.[regelnummer]
so sal tfolc te gader swaermen
min noch meer oft waren bien;
daer sal de moert so groet geschien,
men mach de waerheit niet vulscriven,
nyement en salre anderen verdriven
65.[regelnummer]
van der stede, cleen no groet,
maer an beeden zijden doet
sullen zij bliven hier en daer.
Die propheten segghen voer waer,
dat up dien dach daer met spoede
70.[regelnummer]
eene delovie sal gaen van bloede,
daer omme wert dat velt ghenoemt:
‘Der wedewen acker’ als het zoe comt,
want men salre maken weesen
in der bitterliker vreezen,
| |
[pagina 429]
| |
75.[regelnummer]
ende wedewen zo vele mede,
dat noyt man en quam ter stede,
daer des ghelike wert ghehoert,
want dese vreeselike moert
sal tote der middernacht ghedueren,
80.[regelnummer]
soe dat daer oec zullen bezueren
meest die beste an beeden zijden.
Ende die Arent sal te dien tijden,
int hende van den wijghe binnen,
die croene van Vrankelant ghewinnen;
85.[regelnummer]
dan so sal de wijch cesseren,
en smenschen zone zal dan keeren
metten Arende, daer hi beghaert,
dan saelt reeden ter salegher vaert,
daer wij na hopen te onser vromen,
90.[regelnummer]
als toten heleghen lande te comen;
want men sal den jonghen man,
die up Vrankerike wan
die croene also eerlike,
croenen met twee croenen rike,
95.[regelnummer]
en hij sal oec ontzienlic worden,
en die dan over hebben ghetorden,
eist in Vranckerike ofte in Almaengen,
die en sal hi niet twee kerstaengen
laten, hij en salze verdriven,
100.[regelnummer]
ende selve gheweldich heere bliven.
Dus sal hi bi crachte de quade lieden
cortelinghe huten lande wieden,
en stellen tvolc in payse gheheel,
en saelt al trecken an zijn seel.
Behalve het dorp Bulskamp, by Veurne, bestaet er nog een BuscampveldGa naar voetnoot(1), Froissart noemt het BurlesquantGa naar voetnoot(2), dat in onze geschiedenis bekend is. Zie hier ter welker gelegenheid. Ten jare 1382, toen de Gentenaren, onder het geleide van Philips van Artevelde, tegen Lodewijk van Male in opstand waren, had er te Doornijk eene onderhandeling plaets om den | |
[pagina 430]
| |
vorst, was het mogelyk, met zyne onderzaten te verzoenen. Doch de graef was zoo hardnekkig, dat hy alle voorwaerden afsloeg en al de Gentenaers, van vijftien tot zestig jaren oud, wilde dwingen hem tot op het Buscampveld, op eenen gelyken afstand tusschen Gent en Brugge gelegen, te gemoet te komen, alwaer hy over hun lot zou beschikken. Philips van Artevelde, die de onderhandelingen te Doornijk had bygewoond, kwam naer Gent terug, verzamelde de gemeente, en deed aen zyne stadgenooten verstaen, dat er hun slechts overbleef gewapender hand naer Brugge te trekken. Twee dagen later werden zy met het leger des graven handgemeen, en behaelden eene schitterende overwinning op het Beverhoutsveld. Vóór den slag hadden eenige Preêkheeren en Minderbroeders de mis gedaen, en in eene aenspraek, die meer dan eene uer duerde, en waerin zy de Gentenaren met de Israëlieten, die door Pharao vervolgd werden, vergeleken, den moed der stryders ten hoogste opgewekt. Het komt my niet vreemd voor, dat de Profetie van Bulskamp met die gebeurtenis in verband staet, en het laet zich gemakkelyk verklaren, hoe, daer de Preêkheeren, by de graefsgezinden in den haet gekomen waren, men de oude beschuldiging van Hendrik VI vergeven te hebben, op nieuw tegen hen aenvoerde. Men kan verder zeer wel aennemen, dat de dichter, de ware oorzaek van de dood des duitschen keizers niet kennende, eenen anderen middel zocht om de Preêkheeren vry te spreken. De Profetie zou dus slechts van omtrent het jaer 1382 dagteekenen, en alzoo het bundeltjen, waeruit ze getrokken is, insgelyks het bekende stuk van Baudewijn Vander LoreGa naar voetnoot(1), Van Tijtverlies, bevat, zou men by gissing de Voorzegging van Bulskamp aen dien dichter kunnen toeëigenen. |
|