Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 1

[p. 446]

Vaderlandsche anekdoten.

V. Vreeselyke dood van acht struikroovers.

Alwie eenigs zins met het voormalig West-Vlaenderen, waervan thands een gedeelte aen Frankrijk toebehoort, bekend is, weet min of meer, wat men aldaer door de Moeren verstaet. Het zijn namelyk twee uitgestrekte meeren of veenen, in onze dagen op nieuw, geheel of gedeeltelyk, in polders en beploeghare landen herschapen. Zy liggen tusschen Duinkerken en Sint-Winoksbergen, ten oosten naer Veurne op. De groote Moer bevat niet min dan acht honderd morgen lands, terwijl de kleine Moer eene oppervlakte heeft van drie honderd. Men heeft de gissing geopperd, dat de oude Morienen aen die Moeren hunnen naem zouden hebben ontleend.

Het schijnt dat in aloude tyden de zee te Wulpen, tusschen Veurne en Nieupoort doorbrak, geheel dat gewest overstroomde en in eene uitgestrekte zee veranderde.

Een onzer landgenooten, aen wiens gedachtenis geene genoegzame hulde gedaen wordt, de antwerpenaer Wenceslaus Cobergher, de zelfde die zich als schilder, doch voornamelyk als inrichter der Bergen van Barmhartigheid hier te lande, verdienstelyk maekte, bekwam van de Aertshertogen Albert en Isabella een oktrooi voor het droogmaken van die Moeren. Hy besteedde drie jaren aen dit

[p. 447]

werk, en het gelukte hem zoo wel dat hy reeds het vierde jaer het ingedijkte land met rapen en koolen kon bezaeijen. De uitslag ging zyne verwachting verre te boven. Om het land, dat hy aldus aen het water had ontwoekerd, bewoond te krygen, lokte Cobergher, door het toestaen van vrydom, er alle slach van menschen naer toe, zelfs lieden, die elders om hunne schulden vervolgd werden. Weldra was geheel dat nieuw gewest bevolkt. Al die zich aldaer hadden neêrgezet werden zeer strengelyk bewaekt; maer zy leefden toch volkomen op hun gemak; zy waren immers vry van tienden, schattingen, hoofdgelden, twintigsten, rechten op den drank, huisvesting van krijgslieden, enz., en zy hadden geene andere belasting te betalen dan een klein jaergeld voor het bouwen eener kerk.

Alles ging voorspoedig in die nieuwe volksplanting; de kerk was voltrokken, en een dorp was aldaer als hoofdplaets tot stand gekomen. Reeds was er eene wekelyksche markt ingericht, toen, in 1646, de Markies van Lede, die binnen Duinkerken voor den koning van Spanje het bevel voerde, uit vrees voor de aennadering van het fransch leger, hetwelk onder het gebied van den hertog van Orleans stond, en Duinkerken bedreigde, met de wreedste koelbloedigheid de dyken deed doorsteken en de sluizen openen. Terstond hernam de woedende zee het land dat men haer met zoo veel arbeids, met zoo veel zweets, had onttrokken. In éénen nacht was alles wederom onder water, en de meeste inwooners kwamen daerin om.

Alles werd in de Moeren verwoest tot de huizen toe, want deze stortteden in; de kerk alleen, die steviger gebouwd was dan het overige, bleef recht staen.

Sedert dien rampzaligen 4^den september 1646, die tot heden toe de nagedachtenis van den Markies van Lede, in dat gewest, doet vervloeken, bleven de Moeren onder water, en het is eerst in onze

[p. 448]

eeuw, dat men de indyking heeft hernomen en tot stand gebracht.

Men verhaelt dat tydens dat alles wederom in een uitgebreid meer was veranderd, en wel ten jare 1647, eerst drie overgeloopene spaensche soldaten en, het volgende jaer, nog vijf andere, den toren der overgeblevene kerk tot schuilplaets hadden verkozen. By dage hielden zy zich aldaer verborgen, en des nachts kwamen zy met een bootjen aen land en verrichtten in de omliggende dorpen alle slach van dieveryen en euveldaden. Het vee werd uit de weiden en uit de stallen, het koren uit de schuren, het linnen op de bleeken gestolen. Het viel eens voor, dat een arme visscher van Ghyvelde, met name Jozef Lew, het verblijf der booswichten ontdekte; doch hy werd door hen zoo verschrikkelyk bedreigd, dat hy ze niet dorst aen het gerechtshof aenklagen. Intusschen had het hooge bestuer, onderricht van al de gruweldaden, die dagelyks, geheel die streek door, plaets grepen, nachtwakers aengesteld; doch de roovers, in het riet verdoken, overvielen eene dezer wachten, vermoordden de manschappen, namen dezer wapens mede, en werden daerdoor al stouter en stouter. Men wist niet waeraen men al die onheilen had toe te schryven. Menig treffelyk man kwam in verdenking; men ging zoo verre dat men dacht dat er toovery mede gemengd was. Drie jaer lang begingen zy straffeloos alle slach van misdaden, en drie jaer ook bleef hunne schuilplaets onbekend, wanneer het eindelyk, in 1650, gebeurde dat eene windbui de koorde, waermede het bootjen aen den muer der kerk was gehecht, losrukte. Het vaertuig dreef snellyk weg; en als de roovers zulks gewaer werden dan was het reeds te verre om het nog te kunnen terug bekomen. Weldra ontbraken hun de levensmiddelen; dan losten zy hunne geweeren af om het noodsein te geven; doch niemand kwam hun ter hulp. Eindelyk hield het schieten op.

Eenige dagen daerna zag de visscher, die de verblijfplaets der struikroovers vroeger ontdekt had, het bootjen heen en weêr over

[p. 449]

het meer dobberen; hy ried byna wat er gebeurd was. Vergezeld door eenige zyner geburen naderde hy schroomvallig tot aen de kerk; doch men hoorde er niet het minste gerucht, dat het aenwezen van menschen kon doen vermoeden. Hy kwam in den toren, en vond aldaer de lyken der acht booswichten uitgestrekt op den grond liggen.

Dante, zegt de schryver aen wien ik het grootste gedeelte van dit verhael ontleen, heeft ons een verschrikkelyk tafereel opgehangen van Ugolino, die, met zyne zonen, van honger stierf; doch stellig waren de omstandigheden, die de laetste oogenblikken van deze acht booswichten vergezelden, nog akeliger en moesten hun de dood nog vreeselyker maken. In der daed men verbeelde zich die ellendige, welke, als door den vloek des hemels getroffen, van langer hand hun einde zien genaken, en het zelfde lot in de oogen van hunne medeplichtigen moeten lezen. Men verbeelde zich hoe hun het geweten moet knagen, hoe de vrees en de wroeving hen moet ter neêr drukken, terwijl hun geene hoop van redding of hulp meer overblijft; hoe zy elkander onderling hunne euveldaden verwyten; hoe zy inwendig aengehitst worden om zich met het vleesch hunner snoode makkers te voeden en aldus hun rampzalig leven eenigs zins te verlengen; hunne oogen vlammen om elkander te verslinden, hunne tanden knarsen, en de nagels hunner handen zijn reeds door stuiptrekkingen gekromd en bereid om hunne prooi aen te grypen....

Zie daer eene flauwe schets van dat yselyk tafereel!

Jouy, l'Hermite en Province. Paris, 1826. D. IX bl, 398-403 - De Bertrand, Notice historique sur Zuydcoote. Dunk. 1855. in-8^o bl. 13, 61. - Men zie ook over Cobergher en de Moeren, onder anderen na, De Decker, Études historiques sur les Monts de Piété. Brux. 1844. bl. 58-136, Jottrand, Notre Frontière du Nord-Ouest. Brux. 1843. bl. 21 en 62. - en De Bertrand, Histoire de Mardick. Dunk. 1852. bl. 4, 6, 8, 48 en 60.

[p. 450]

VI. Een priester door eenen gauwdief bedrogen.

In de eerste jaren der zestiende eeuw gebeurde het eens te Antwerpen, dat een geestelyke eene som had ontvangen, welke juist niet groot was, maer die hem geheel in zilveren geld betaeld werd. Een gauwdief, die het gezien had, en die wist dat de priester, onder zynen gordel, eene opgepropte beurs droeg, ging er by, groette hem beleefdelyk en maekte hem wijs, dat hy zich belast bevond eene nieuwe koorkap voor den pastoor van zijn dorp te gaen koopen. De deugniet beweerde zelf weinig kennis te hebben in zaken van dien aerd; uit dien hoofde en daer het toch zulk een gewichtig stuk gold, verzocht hy den geestelyke hem te willen vergezellen in eenen winkel, waer men dergelyk kerkgewaed verkocht, om hem aldaer de koorkap eens te mogen aenpassen; want, vermits het hem toescheen, dat de gestalte des geestelyken zeer wel overeenkwam met die van den pastoor zijns dorps, zou hy des te beter over de maet en de grootte kunnen oordeelen. De gevraegde dienst scheen zoo gering, dat de priester er willig in toestemde. Diensvolgends begeven zy zich te samen naer eenen winkel van kerkgewaed; men toont hun aldaer eene koorkap; de geestelyke legt ze zich op; de koopman beweert dat ze wonder goed staet. De gauwdief, die den priester van voren en van achter beziet, vindt de kap nog al wel; nochtans wist hy er aen af te wyzen dat ze langs voren te kort was. De winkelier, die den koop geerne had zien toesluiten, verzekerde dat het niet kwam van de koorkap, maer dat deze door de opgepropte beurs van den geestelyke, eenigs zins naer omhoog getrokken was. De priester, om allen

[p. 451]

twyfel te doen verdwynen, legt zynen met geld gevulden gordel af. Men beziet alsdan op nieuw de kap van alle kanten; maer, terwijl de geestelyke zich omgekeerd heeft, grijpt de dief de beurs op en zet er zich mede op den loop. De priester, met de koorkap op het lijf, snelt hem achter na, en de winkelier vliegt ook den geestelyke op de hielen. Deze roept: houdt den dief, de koopman: houdt dien priester, en de gauwdief schreeuwt insgelyks: houdt dien priester, die dol gek geworden is. Het volk gelooft, dat het in der daed zoo is, vermits men hem met eene koorkap op het lijf over straet zag loopen. Terwijl aldus de een den anderen deed aenhouden, gelukte het aen den gauwdief, midden in al die verwarring, te ontsnappen.

Erasmus, in Convivio fabuloso. - Melandri, Iocorum atque seriorum centuriae aliquot. Francf. 1617. T. I, bl. 48.

VII. De beursesnyder te Antwerpen.

Omtrent het midden der zeventiende eeuw gebeurde het te Antwerpen, dat zekere burgersvrouw, die naer de markt gegaen was, om aldaer haren voorraed van boter voor den winter te koopen, door eenen beursesnyder honderd en vijftig gulden werden ontstolen. Toen de koop gesloten was en de vrouw naer haer geld tastte, voelt zy dat het weg was; zy valt van schrik in onmacht, en als zy tot zichzelve gekomen was, laet zy en de gekochte boter en de daerby zijnde boeren staen, loopt straet op straet nêer, als eene dubbende vrouw, die niet durft naer huis keeren. Terwijl zy aldus geheel verwilderd voortsukkelt, komt zy tot aen de stadsvest. Aldaer ziet zy in een arm huisjen, een kind in eene wieg liggen

[p. 452]

schreijen, zonder dat er iemand by of omtrent is. Zy vergeet een oogenblik het ongeval, dat haer was overgekomen; uit medelyden gaet zy daer binnen en geeft, uit moederlyke beweging, de borst aen het verlaten wicht. Terwijl zy aldus by de wieg zit, komt de dief, die haer het geld ontstolen had, het huisjen binnen geloopen, smijt een pakjen in het bedstrooi en snauwt haer toe: zijt gy nog hier? Zie daer een proefstuk van mijn tegenwoordig dagwerk! Hiermede snelde hy voort, meenende dat het zyne vrouw was, die het kind zoogde.

Toen hy weg was, staet de vrouw van de wieg op, tast onder het bedstrooi en vindt aldaer hare beurs met de honderd en vijftig gulden weder. Dadelyk ijlt zy naer hare wooning en vertelt aen haren man, al wat haer voorgevallen was. Deze, over zulken gelukkigen uitslag verheugd, ging het huis aen de rechters aenklagen; maer eer die aenkwamen, waren man en vrouw verdwenen.

De Grieck, Den wysen gheck. Brussel 1672. in-12^o bl. 227.

einde.