Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

Aardrijkskunde voor de scholen van uitgebreid lager onderwijs, door A. van der Hoeven, Instituteur te Hoorn. Met 85 in den tekst gedrukte houtsnêe-figuren. 2 deelen. Te Amsterdam, bij J.M.E. Meijer, 1863. Prijs ƒ 2.

Alvorens tot de lezing over te gaan, zag ik nieuwsgierig de voorrede in, om te weten, wat mij in dit nieuwe boek over aardrijkskunde te wachten stond, want ook op dat gebied zit men letterlijk verlegen met de magt van leerboeken.

Uit die voorrede bleek mij, dat dit leerboek zich hoofdzake-

[p. 342]

lijk van zijne collega's onderscheidt door de schetsen of figuren van de verschillende landen. Zulke schetsen bevat dit boek ten getale van 85. Zij zijn allen even als de figuren in eene meetkunde in den tekst gedrukt: witte lijnen op eenen zwarten grond.

Het is dus hier de vraag, wat beter, wat verkieslijker is: een atlas met afzonderlijke kaarten of deze schetsen.

Wanneer een atlas duidelijk gedrukt, zuiver, helder gekleurd en niet met namen overladen is, dan vind ik eenen atlas te verkiezen, omdat de ligging van 't eene land met betrekking tot het andere daardoor duidelijker wordt aangewezen en in 't geheugen geprent. Geen onderwijzer, die eenigermate takt van onderwijzen heeft, zal zich bepalen bij 't overhooren van de les, maar zal de daarin voorkomende plaatsen, rivieren, bergen enz. op de kaart doen aanwijzen, of ze den leerling vragen, en wil hij het genotene onderwijs nog verder uitstrekken, dan zal hij den omtrek van het land, dat hij behandelt, op het bord teekenen of laten teekenen, en vervolgens de leerlingen daarin de rivieren, bergen en steden doen plaatsen, of anders laat hij hun zulks op de lei doen, maar dan zal hij tevens eene opgave verlangen van de aangrenzende landen, want dit is later voor den leerling een uitmuntend middel om zich te orienteren. Dit vind ik op deze schetsen niet. Vervolgens zijn eenige schetsen mij wel wat klein. Denemarken bijv. is door zijnen vorm evenwel nog al lastig, maar wanneer nu de omtrek duidelijker uitkwam, dan zouden de eilanden niet zulk een mengelmoes opleveren; aanschouwing en beelden zijn uitmuntend voor de ontwikkeling, mits zij duidelijk zijn. Ter wille van den verdienstelijken schrijver wensch ik het werk een ruim debiet toe, maar mij dunkt, dat menig onderwijzer zijnen leerlingen liever zelf zulke schetsen zal laten vervaardigen, waartoe kaartennetten op de manier, waarop Seyffardt ze uitgeeft, maar dan wat kleiner, uitermate geschikt zijn.

Er is nog een punt, waaromtrent ik het met den schrijver niet eens ben. Hij zegt in zijne voorrede: ‘ik zie de noodzalijkheid niet in, eene oppervlakkige schets van andere wetenschappen in een leerboek der aardrijkskunde in te lasschen.’ Hieromtrent zou ik in opinie verschillen.

Aardrijkskunde op zichzelve is voor menigeen eene dorre wetenschap, vooral voor leerlingen, die niet al te veel leerlust hebben. Wanneer nu hun leerboek niet alleen eene menigte

[p. 343]

namen bevat, maar hier en daar eene geschiedkundige, natuurkundige of andere bijzonderheid behelst, dan wordt de leerlust geprikkeld en aangevuurd.

De heer v.d. H. kent voorzeker de werken van Zacharia en Anne Garn. Welnu, als deze een land behandelen, dan hebben zij een bijzonderen slag, om te boeijen. Zij zullen bijv. 't een en ander merkwaardigs van de bewoners meêdeelen; spreken zij van de voortbrengselen, dan grijpen ze elke gelegenheid aan, om iets bijzonders van de aankweeking of inzameling te zeggen; komen zij aan eene plaats, in de geschiedenis bekend, dan is men zeker, dit even aangestipt te vinden, met vermelding van een jaartal enz. Dat boeit en strekt tevens tot herhaling. En nu vraag ik of de heer v.d. H. in alle opzigten gelijk heeft, wanneer hij zoo kortaf zegt: ‘in het leesboek zelf komt die toevoeging niet te pas.’ Is aardrijkskennis of kunde alleen het kennen van de namen van landen, steden, bergen, rivieren enz.? Dit beaam ik ten opzigte van het eerste, aanvankelijk onderwijs, maar dewijl dit werk, blijkens den titel, voor scholen van meer uitgebreid lager onderwijs is bestemd, was die uitbreiding niet zoo te verwerpen geweest.

In het ‘Leerboek der Aardrijkskunde’ door Ludolph, bij Otto Petri uitgegeven, heeft men dit ook begrepen en op verscheidene scholen is het ingevoerd en voldoet zeer goed.

En nu het werk zelf.

De wiskundige en natuurkundige aardrijksbeschrijving is zeer stiefmoederlijk bedeeld; hiervoor zijn niet meer dan 10 bladz. afgezonderd; hetwelk nog eenigermate wordt vergoed door 8 bladz. over den natuurlijken toestand van de verschillende werelddeelen, welke in de beide deelen achteraan zijn geplaatst.

Het staatkundige gedeelte is des te uitgebreider en met alle naauwkeurigheid behandeld. In de wijze van behandeling heb ik niets nieuws aangetroffen, zoodat ik in gemoede niet kan zeggen, dat dit werk in mijne schatting hooger staat dan dat van Schroeder Steinmetz en andere verdienstelijke werken over de aardrijkskunde.

Misschien geldt het hier minder de vraag: of het werk beter dan de bestaande, dan wel of het een bruikbaar en aan te prijzen werk zij en in het laatste geval kan ik het met volle ruimte aanbevelen, hoewel ik voor mij niet zou durven verzekeren of de ingelaschte schetsen die algemeene goedkeuring zullen ver-

[p. 344]

werven, welke schrijver en uitgever zich daarvan hebben voorgesteld. Het doel van den kundigen schrijver is zeker zeer goed geweest, maar dit is niet altijd voldoende.

Aan het einde van het eerste deel vindt men eene opgave van de voornaamste spoorwegen in Europa, en in het tweede eene opgaaf omtrent Amerika.

En hiermede zij dit werk aan HH. onderwijzers aanbevolen, terwijl ik den verdienstelijken schrijver den noodigen lust en krachten toewensch om voor het onderwijs werkzaam te zijn.

B.

des Ch.