Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

[p. 117]

Algemeene Nederlandsche Encyclopedie voor den beschaafden stand. Woordenboek van kunst en wetenschap. Met eene aanbeveling van Dr. W.G. Brill, hoogleeraar te Utrecht. Prospectus, uitgegeven door P.B. Plantenga, te Zutphen.

Het kan nu en dan de pligt zijn eener kritiek die eerlijk hare roeping gevoelt, het publiek opmerkzaam te maken op de eene of andere letterkundige onderneming. Wij vermeenen zulks ditmaal te moeten doen ten opzigte der uitgave, die in den hierboven omschreven prospectus wordt aangekondigd. Zij komt eigenlijk neder op eene vertaling van den elfden druk van het Duitsche Conversations-Lexicon, bij Brockhaus, zoo echter dat weggelaten worde wat hoofdzakelijk alleen in Duitschland te huis behoort, en daarvoor in de plaats gesteld wat voor onze landgenooten in zoodanig woordenboek niet mag gemist worden. Dat overigens al wat wetenschappelijke artikelen zijn door deskundigen zal worden nagezien, wordt wel met den noodigen en onnoodigen ophef verzekerd, maar de uitgever noemt niet éénen enkelen naam, die vertrouwen zou kunnen inboezemen. Dit geeft ons het regt om die beloften voor kennisgeving aan te nemen, nu het overige blijk draagt van eene snorkerij, die aan onzen nog altijd soliden boekhandel naar wij hopen vreemd zal blijven. Trouwens, de heer Plantenga ontziet zich niet, beloften te doen, die hij bij geene mogelijkheid nakomen kan, en wij achten het pligt, het Nederlandsche publiek daartegen te waarschuwen.

Men belooft eene bewerking van het Conv. Lex. Uit de ‘proeven van bewerking,’ blijkt dat hier sprake is van vertaling - ten minste bijna al die proeven bestaan in letterlijke overzetting. Het art. Avondmaal beslaat in het Hoogd. 4 bladz., bijna 4 in het Ned. Naar dien maatstaf zou reeds eene vertaling der tiende uitgave van het Conv. Lex. bijna het dubbele beslaan van de 15 deelen à 400 bladz. die de heer Plantenga denkt te geven. Maar de elfde Hoogduitsche uitgave zal, naar de 6 tot hiertoe uitgekomen Hefte te oordeelen, veel uitvoeriger worden. Immers het art. Altaï (zoover ziet de elfde uitg. het licht) staat in de nieuwe uitgave op bladz. 574, in de tiende op bladz. 355 van het 1ste deel. Indien derhalve de gegevene proef-artikelen inderdaad proef-artikelen zijn, mag men gerust op 25 in plaats van 15 deelen rekenen, ook al

[p. 118]

neemt men in aanmerking het vervangen van artt. voor onze landgenooten min noodzakelijk, door andere van Nederlandschen inhoud. Het is derhalve onmogelijk dat het werk èn aan den prospectus èn aan de proeven van bewerking beantwoorde. Dit verdient nadenken, want is men met een Woordenboek eenmaal aan het lijntje, dan getroost men zich in den regel liever geldelijke uitgaven boven het geraamde, dan met een onvolledig werk te zitten. Men houde zich derhalve gewaarschuwd tegen onbekookte en ondoordachte aanbiedingen.

Maar nog in een ander opzigt belooft de heer Plantenga wat hij niet geven kan, ja wat hij met zekerheid vooruit weet niet te zullen kunnen geven. Zijne ‘Encyclopedie’ zal in 4 jaren compleet zijn. Hij ‘garandeert’ dit. Garanderen zegt meer dan beloven; het onderstelt eenen waarborg. Maar welken waarborg biedt hij aan? Geenen; 't is geen ‘garantie,’ eenvoudig eene belofte die in de lucht hangt, maar eene belofte van het onmogelijke. Ook Brockhaus rekent 4 jaren voor zijnen herdruk van het Couv. Lex. Indien het blad voor blad onmiddelijk na de uitgave vertaald kon worden, zou men nog eenige waarde kunnen hechten aan de belofte van den heer Plantenga, of zoo als hij zelf het noemt: zijne garantie. Maar dat kan niet. Door het art. Vermagering in zijne proeve van bewerking op te nemen geeft hij aan zijne onderneming den schijn alsof men tot in de V kant en klaar was. Maar het bedoelde art. is eene vertaling van het Duitsche Abmagerung in den elfden druk van het Conv. Lex. Doch - wij zullen slechts één art. noemen: als men in de D is moet men het art. Doop geven. Er is dan nog geen denken aan dat de nieuwe redactie van het art. Taufe het licht zou zien. Zal, even als bij Avondmaal, een niet onbelangrijk onderscheid bestaan tusschen de 10de en de 11de Duitsche uitgave? Wij weten het niet; ook den heer Plantenga is het niet bekend, maar dit is zeker, dat hij nu reeds weet, dat art. niet volgens den elfden druk van het Conv. Lex. te zullen kunnen geven. Zoo is het met eene menigte artt. En hoe het nu met de goede trouw bestaanbaar is, iets te beloven dat men vooruit weet niet te zullen kun nen geven - wij laten er de beoordeeling van aan anderen over, gelijk mede de beantwoording der vraag in hoever zoo iets overeen zij te brengen met de waardigheid van den Nederlandschen boekhandel en de aan het publiek verschuldigde ach

[p. 119]

ting. Slechts in één geval kan de heer Plantenga geven wat hij toezegt: als de eerste aflevering eerst over vier jaren verschijnt, want - hij garandeert, ‘dat het werk in hoogstens vier jaren na de uitgave der eerste aflevering compleet zal zijn.’ Is het de bedoeling, een jaar of wat vooruit inteekenaars te verzamelen? Wij weten het niet, maar aan zulke mystificatie kan men toch ook niet denken.

Doch genoeg om ons oordeel te staven, dat de besproken prospectus gansch ondoordacht is, en dat hij belooft wat niet gegeven zal of kan worden; en genoeg dus tevens om ons publiek in te lichten aangaande deze onderneming; ook tegenover de aanbeveling van den geachten prof. Brill; eene aanbeveling, die trouwens alleen gegrond is op de ‘hem bekende kundigheden, ijver en middelen’ van den heer Plantenga, een uitgever ons alleen bekend uit dezen prospectus en een paar aller-onbeduidendste godsdienstige stukjes, door hem uitgegeven.