Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

Waarom? door Quos Ego. Twee deelen. (Te) Tiel, (bij de) Wed. D.R. van Wermeskerken, 1863. Prijs ƒ 6.00.

Inderdaad een vreemde titel voor een roman, daar deze ons hoegenaamd niet het minste denkbeeld geeft op welk gebied deze veel omvattende vraag gedaan en beantwoord wordt tenzij men het, op het titelblad uitgedrukte motto, nader beschouwe en vooral de tot dat doel cursief gedrukte regel: ‘Vrede in des Heeren Naam, aan de ongodisten krijg!’ Deze woorden ad notam nemende kwamen we echter al spoedig tot de conclusie, dat het ons ter aankondiging gezonden werk in geenen deele op den leest der moderne godgeleerdheid, horribile dictu! geschoeid was, en juist om die reden stuitte het ons eenigzins met het werk kennis te maken en te meer omdat de pseudoniem waar achter een vermoedelijk niet onbekend letterkundige zich verbergt de infaamste pseudoniem is, die ooit voor een werk, met bedoelingen als waarmede de schrijver bezield is, kon uitgedacht worden. Voor hem ten minste, die de beteekenis van het woord: ‘Quos Ego!’ begrijpt en verstaat, geeft het aanvankelijk geen goeden indruk als hij weet dat de moderne rigting der godgeleerdheid in een romantisch kleed gehuld, door een grimmig en verbitterd vijand zal bestreden worden, een vijand die zelfs op dat gebied geen sluipmoord te gering acht en alles te vuur en te zwaard zou vernielen om slechts zijne bekrompene, kortzigtige, onlogische denkbeelden te zien zegevieren.

Men verwachte dus van onze pen geene toejuiching, voor zoover het betreft het moreel karakter van een werk dat in de wereld geschopt is om anders denkenden te grieven onder

[p. 279]

de mom van ze te bekeeren. Neen, wij die een diepe verachting koesteren voor al wat proselietenmakerij heet of maar eenigzins daarmede gelijk gesteld kan worden, wij zullen nooit eene goedkeurende stem uitbrengen voor al wat naar geestdrijverij zweemt, ofschoon wij voor ons altijd de eersten zullen zijn om ieders overtuiging, ieders godsdienstige rigting te eerbiedigen; maar in dit geval wenschen wij van anderen ook onze eigene overtuiging geëerbiedigd te zien en ze niet te zien aanranden door personen die zich als volksmenners in de godsdienstige wereld opdoen. De schrijver heeft op eene schandelijke wijze de belijders der moderne godgeleerdheid in het aangezigt geslagen, hij heeft met breede schaduwen de gedragingen en handelingen van de belijders der natuur-godsdienst met de zwartste kool geschetst, en even als eenmaal de deugd zegeviert over de ondeugd, eindigt hij altijd en meestal plotseling met hen tot den zoogenaamden waren weg terug te brengen en hierin een vingerwijzing der Goddelijke Voorzienigheid te zien. Wij willen hier ter dezer plaatse onze bijzondere meeningen over dit punt niet ontwikkelen, een iegelijk gaarne zijne eigene overtuiging gunnende en geen godsdienstige vete willende opwekken, die buitendien reeds meer dan genoeg van buiten wordt opgewekt. Wij willen daarom geen verder verslag van het werk, noch van de intrigues geven, die o.i. den toets der waarheid niet kunnen doorstaan, maar eindigen met den schrijver den welgemeenden raad te geven zich voor den vervolge van dergelijk geschrijf te onthouden en zijne pen tot iets waardigers en beters te gebruiken. De schrijver moge medelijden met ons hebben, hetgeen hij den lezer herhaaldelijk te kennen geeft, waar hij begrijpt dat hij te ver gaat en tot ongerijmdheden overslaat, wij gunnen hem gaarne de zelfvoldoening, dat hij als een andere Tollenaar kan uitroepen: ‘Ik dank U dat ik niet ben als hij!’ doch wij verzoeken vriendelijk voortaan verschoond te blijven van het aankondigen van dergelijke werken die onze gemoedelijke overtuiging aantasten; wij achten den tijd daartoe gebezigd, veel te kostbaar. Ziekelijke godsdienst behoort vooral in geen romans te huis die door een zeer gemengd publiek gelezen worden. Bij volks-lectuur en volks-onderwijs moet alles vermeden worden wat aanstoot

[p. 280]

en ergernis geven kan aan anders denkenden, en zie dat alles treedt de kampioen der bekeerlingen, de Quos Ego der Tielsche uitgevers met den voet. Wij hebben onze meening uitgesproken, het publiek oordeele zelf en beantwoorde voor zich zelven het Waarom? der dingen en der goddelijke wetten in de natuur. Het titel-vignet, voorstellende eene schipbreuk, is heel akelig mooi.

Dulcamarus.