Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

Het improviseren de beste preekmethode. Naar de derde Amerikaansche uitgave van Henry Ware Jr., hoogleeraar in de Kanselwelsprekendheid enz. aan de Harvard Universiteit, door Dr. A.W. van Campen, predikant te Andijk. Te Amsterdam, bij J.D. Sybrandi, 1862. In post 8vo. 96bladz. Prijs ƒ 1,00.

De stelling, die in dit boekje verdedigd wordt, betreft

[p. 272]

eene hoogst belangrijke zaak. De vraag, hoe zal men het best preken, dat is: hoe de verkondiging van het Evangélie het meest boeijend, indrukwekkend, nuttig maken voor allen, die ze hooren? deze vraag verdient de ernstige overweging van allen, aan wie het treffelijk ambt der Evangelie-bediening is opgedragen. De behandeling van die vraag, is dan ook niet nieuw, maar het antwoord hier daarop gegeven is tot dusver, in ons vaderland althans, niet dikwijls gehoord. Raadplegen wij de voornaamste schrijvers over de predikkunde, zoowel als het voorbeeld van de meest beroemde predikers, zoo treffen wij onder hen allen bijna geen enkelen voorstander van het improviseren aan. Ik mag mij hier beroepen op W.A. van Hengel, Institutio Oratoris Sacri; op A. des Amorie van der Hoeven, Joannes Chrysostomus, voornamelijk beschouwd, als een voorbeeld van ware kanselwelsprekendheid, tweede uitgave (vooral de aanteekeningen), en op W. Muurling, Practische Godgeleerdheid, tweede uitgave.

Deze drie sommiteiten in het vak verklaren zich allen tegen het improviseren, terwijl zij aanraden de leerrede geheel te schrijven, te memoriseren en uit het geheugen voor te dragen. De door hen aanbevolen methode is zeker ook de meest algemeen aangenomene onder de hedendaagsche predikanten in Nederland. Doch zijn er nu overwegende redenen, om van die gewoonte af te wijken? Naar het oordeel van den schrijver en den vertaler van bovengenoemd werkje, ja. Laat ons zien wat zij tot staving van hun gevoelen, ons te bedenken geven. - Ref. heeft het boekje met aandacht gelezen, maar hij is niet overtuigd van de juistheid der stelling, die hier verdedigd wordt, niet overtuigd dat improviseren de beste preekmethode is. - De argumenten, die hier gebezigd worden zijn niet zeer klemmend, de voordeelen aan het improviseren eigen worden wat breed uitgemeten, en de bezwaren daartegen pleitende, wat heel gemakkelijk uit den weg geruimd; toch willen wij de lezing der verhandeling gaarne aanbevelen, vooral om de laatste afdeeling, waarin geleerd wordt: wat tot improvisereu in staat stelt; daarin toch vonden wij menige opmerking, die de belangstelling van ieder' spreker verdient.

Ter regtvaardiging van ons oordeel, dat het pleit niet

[p. 273]

beslist is door dit betoog, en de voortreffelijkheid van de hier aangeprezen methode boven de meest aangenomene, namelijk: die van memoriseren, niet bewezen is, willen wij de hier opgetelde voordeelen van het improviseren kortelijk nagaan en eventjes toetsen. Vooreerst: de voordragt wordt warmer, boeijender, beter. - Wij nemen de vrijheid dit te betwijfelen, daar wij ons de meesterlijke voordragt herinneren van den hoogleeraar des Amorie van der Hoeven, die gewoon was zijne preken letterlijk van buiten te leeren. Wij gelooven niet dat een improvisator, hoe begaafd ook, daarin iets had kunnen verbeteren.

Ten anderen wordt de invloed van den prediker grooter, want vlugheid van spreken en rijkdom van woorden worden door de meeste menschen aangemerkt, als bewijzen van groote bekwaamheid. Die invloed kan dan alleen verkregen worden wanneer men zelf aan de menschen vertelt, dat men improviseert en dus hunne bewondering uitlokt; maar wie zal zulke vertooning maken van zijne vaardigheid? Onze invloed in de gemeente behoort toch te steunen op beteren grond dan flux de bouche geven kan. Ten derde: het is zoo nuttig ja zoo noodig, om voor de vuist te kunnen spreken. Wie zal dit tegenspreken? Daar komen soms gevallen voor, waarin de leeraar geroepen wordt oogenblikkelijk te spreken, onverwachts en zonder dat hij zich daartoe kan voorbereiden; en dan zeker, gelukkig wie kalmte en tegenwoordigheid van geest genoeg bezit om terstond de regte snaar te treffen, en passende gedachten in juiste woorden te kleeden. Maar bewijst dit nu, dat men ook alzoo preken moet? De gewone zamenkomsten waarin gepreekt wordt, zijn immers niet te vergelijken bij die buitengewone gelegenheden. En de kansel is gewis de geschikste plaats niet, waar men zich behoort te oefenen in het gemakkelijk en onvoorbereid spreken. Eerst wanneer men zich die vaardigheid goed eigen had gemaakt, zou men ze daar mogen gebruiken. Ten vierde: de opgewektheid, waarmede wij improviserende spreken, zal ons nieuwe denkbeelden, ophelderingen en bewijzen doen vinden, waaraan wij bij bedaarde voorbereiding niet zouden gedacht hebben. Andermaal veroorlooven wij ons de waarheid dezer uitspraak in twijfel te trekken. Wie zich zorgvuldig voorbereid en zijn onderwerp van alle kanten overdacht heeft, zal geene behoefte hebben aan nieuwe bewijzen

[p. 274]

enz., en wat den preker ‘in het vuur der improvisatie’ in de gedachten mogt komen van dezen aard, zal vreezen wij dikwijls niet veel meer dan een onbekookte inval zijn, dien misschien beter verzwegen ware. Doch dit hangt reeds zamen met het volgende: de geestdrift, waarin wij geraken, zal ons moed geven om dingen te zeggen, die wij niet zouden hebben durven schrijven. Wat men al niet voor een voordeel wil laten gelden! Alsof opgewondenheid den naam van moed verdient, alsof men door drift weggesleept beter zou kunnen beoordeelen wat betamelijk is, dan bij kalm overleg. De mogelijkheid van zoo iets op den kansel te zeggen, wat wij in geene preek zouden durven schrijven, is dunkt mij, alleen reeds in staat om ons van het improviseren af te schrikken. Doch er is meer. Men is niet altijd in de regte stemming om eene preek te stellen, doch men moet gereed zijn op den bepaalden tijd, dan schrijft men zoo goed het gaan wil, soms een armzalig stuk, dat onmogelijk met eenige warmte kan worden voorgedragen. Dat is zeer waar, welk prediker weet het niet bij ondervinding? Maar geldt dat bezwaar niet evenzeer voor den improvisator, kan hij zich verheffen boven al datgene wat vaak onze gedachten verstrooit, en onze goede stemming verstoort? Wij gelooven niet dat alleen het aanschouwen van zijn auditorium hem tegenwoordigheid van geest en kalmte van ziel zal geven; maar zouden veeleer meenen, dat het besef van te moeten spreken zonder dat hij eenige opgewektheid daartoe gevoelt, hem ligt in verwarring brengen en de zelfbeheersching ontnemen kan. Eindelijk nog: door te improviseren bespaart men zooveel tijd. Dit is eigenlijk het krachtigst argument. De tijd kan zooveel beter besteed worden tot nut van de gemeente of tot studie, die wij nu noodig hebben voor het schrijven en memoriseren van preken. Evenwel schijnt dat tijdverlies grooter dan het werkelijk is. Indien wij toch het woord improviseren opvatten gelijk Ware zelf, en daaronder niet verstaan het geheel onvoorbereid rede-kavelen over een tekst of een onderwerp, dat men een oogenblik te voren gekozen heeft (wie dat doet moet zeker al zeer weinig besef hebben van de waardigheid en het gewigt zijner bediening); indien wij daarmeê bedoelen het spreken over een onderwerp, dat men vooraf grondig bestudeerd en zooveel mogelijk van alle zijden bezien heeft, nadat men een

[p. 275]

uitvoerige schets heeft gemaakt en den loop der redenering zich van het begin tot het einde afgebakend; zoodat het nog alleen aankomt op de inkleeding, en de keus der woorden, dan zal men zich daartoe voorbereidende niet zooveel minder tijd behoeven dan een ander, die zijne preken schrijft en van buiten leert. Wie zijn onderwerp behoorlijk overdacht heeft, schrijft in weinige uren eene preek; hij improviseert, zou men zeggen kunnen, op het papier, doch heeft dan dit voordeel, dat hij het geschrevene nog eens nagaan en hier of daar verbeteren kan alvorens hij het voor de gemeente brengt. En de tijd, dien hij daaraan ten koste moet leggen zal gewis wèl besteed zijn, indien hij alzoo vrij blijft van ‘die achteloosheid en ruwheid, die de bijna onvermijdelijke gevolgen zijn van het improviseren;’ en van ‘platheden en andere zonden tegen taal en stijl, die hij, die improviseert, niet ligt zal kunnen vermijden;’ gelijk onze schrijver Ware het zelf uitdrukt. (Pag. 2 en 3.)

Wij achten het improviseren een begeerlijk, bewonderenswaardig talent, en willen gaarne allen predikers aanbevelen om zich te oefenen en er op toe te leggen, dat zij het des noods en dan goed kunnen doen; maar de beste preekmethode noemen wij het niet. Nogtans recommanderen wij het door Dr. van Campen vertaalde werkje gaarne onzen medebroeders aan; vooral de laatste afdeeling bevat veel der overdenking en behartiging waardigs, dat van belang is niet alleen voor hem, die improviseren wil maar voor elk, die preken moet, en dat gaarne zoo goed mogelijk doen wil.

R.

V.