Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

[p. 265]

Boekbeschouwing.

De voornaamste godsdiensten. Te Haarlem, bij A.C. Kruseman, 1863. In roijaal 8vo. Prijs van iedere aflevering van 48 bladz. ƒ 0.45 en van elke plaat ƒ 0.15.

Met groote belangstelling kondigen wij de aanvankelijke uitvoering aan van eene zeer uitgebreide, belangrijke, maar voor den uitgever gansch niet gemakkelijke en zeer kostbare onderneming: eene geschiedenis en symboliek der voornaamste godsdiensten. Voorwaar, de wakkere Kruseman zegt niet te veel, als hij daarmede vertrouwt een ‘goed’ werk tot stand te brengen. ‘Na te gaan,’ aldus drukt hij er zich in den prospectus over uit, ‘hoe de mensch, op verschillende deelen der aarde en in de geschiedenis der eeuwen, zich de Godheid heeft voorgesteld, hoe en onder welke vormen hij getracht heeft haar te dienen en hoe zijne meeningen daaromtrent ontstaan en in den loop der tijden gewijzigd zijn; grond te zoeken voor die onderscheidene begrippen die gebleken zijn te voldoen aan de gemoedsbehoeften van de groote groepen der menschheid en die deel hebben uitgemaakt van haar innigst leven; onderzoek in te stellen naar de waarde dier meeningen en naar de beteekenis van symbolen, heiligheden en plegtigheden, waarin die godsdiensten zich hebben uitgesproken; - zulk een arbeid kan niet anders dan de belangstelling wekken van allen die, met een vrijen blik om zich heen, zich rekenschap begeeren te geven van hunne eigen zienswijze, onder dankbare erkenning van het licht waaronder zij zelven zijn opgegroeid.’

De verwezenlijking van dit denkbeeld is wel tijdig, maar - wij gaven het reeds te kennen - ver van gemakkelijk. Tijdig, dewijl - wij bedienen ons nogmaals van de woorden van den prospectus - ‘de wetenschap van onze dagen, in hare edelste vertegenwoordigers in alle landen, zich niet tevreden heeft neêrgelegd bij de uitspraken van voorgangers; zij heeft van meet af aan het onderzoek aangevangen, de overblijfselen der oudheid nagespoord, de heilige boeken

[p. 266]

van vroeger en later in hunne bronnen beoefend, de overlevering met de geschiedenis vergeleken en alzoo zoeken te geraken tot eene zuivere waardering van 's menschen streven, langs onderscheiden weg, naar het hoogere.’ Maar juist dit grondige onderzoek maakt een werk van dezen aard tot eene taak, die van de krachten van éénen mensch, al wijdde hij er een geheel leven en schitterende begaafdheden aan, niet te vergen is. Men kon, ja, den tekst tot het bekende plaatwerk van Moubach of Picard, of de Geschiedenis van alle godsdiensten door Hurd in een nieuw kleed steken, met behulp van een Conversations-Lexicon en dergelijke werken; maar dan leverde men geen geheel, dat in overeenstemming stond met de eischen der wetenschap en die van dat beschaafde publiek tevens, hetwelk zich teregt niet meer met oppervlakkige compilatiën, als vroeger, vergenoegt. De geschikte personen voor ieder afzonderlijk gedeelte te vinden en hen aan deze onderneming te verbinden - dit eischte eenen in den boekhandel gevestigden naam, en het is dan ook den heer Kruseman gelukt, daarin, voor een belangrijk gedeelte althans, gelukkig te slagen. Van de zeven bereids uitgegevene afleveringen maakt een vijftal een gedeelte uit der beschrijving van het Islamisme, door prof. R. Dozy, terwijl in de twee andere de Rotterdamsche leeraar H. Tiele eenen aanvang maakt met die van de godsdienst der Perzen, die van Zoroaster, of gelijk de schrijver den naam spelt: Zarathustra. De beschrijving van de godsdienst der Scandinaviërs (de zoogenaamde Noordsche mythologie) is opgedragen aan mr. C. Vosmaer; die van de godsdienst der Grieken aan dr. J.W.G. van Oordt, die waarschijnlijk de Romeinen er wel bij zal opnemen, daar dezen, wel in het algemeen de godenleer der Grieken hebbende overgenomen, er nogtans eenige wijzigingen in hebben gebragt, maar te weinig om hun eene afzonderlijke afdeeling te geven. Voorts verwacht men de godsdienst en wetgeving der Israëlieten van Busken Huet, wiens bekende rigting ons regt geeft tot de uitnoodiging, dat hij zich op het Israëlietisch-theocratisch standpunt plaatse, vanwaar alleen men het Mozaïsme met juistheid kan overzien, zonder te treden in eene beschouwing der zaak uit het standpunt der moderne theologie. Prof. Rauwenhoff eindelijk zal de onderscheidene rigtingen

[p. 267]

van het Protestantsche Christendom beschrijven, terwijl de prospectus aangaande de Indische en de Egyptische godsdiensten, benevens die der Katholieke Christenen zegt, dat naar de gegronde hoop des uitgevers, deze ‘weldra door even bevoegde autoriteiten zullen worden opgenomen.’ Voor de ‘Katholieke Christenen’ zal hij iemand moeten vinden, die de eigenlijke leer der R.C. Kerk naauwkeurig weet te schiften van hetgeen er wel in het algemeen toe wordt geacht te behooren, maar toch geen officiëel karakter heeft - en dit is moeijelijker dan velen het zich misschien voorstellen. Ook zullen de verschillende rigtingen in die Kerk moeten in oogenschouw genomen worden, ook waar Rome ze als niet in de Kerk bestaande aanmerkt, maar als scheurmakerij uitbant, gelijk met de Utrechtsche Kerk het geval is. Van de Grieksche Kerk en van de kleinere afdeelingen der Oostersche, nog hier en daar voortlevende, wordt geene melding gemaakt. Behooren zij tot de afdeeling der ‘Katholieke Christenen?’ Dat zal afhangen van de bewerking, op welke wij niet willen vooruitloopen.

Gelijk de verschillende godsdiensten door afzonderlijke schrijvers worden behandeld, zoo is iedere beschrijving ook als een afzonderlijk werk verkrijgbaar. Het spreekt intusschen van zelv', dat de omvang van het geheel en zelfs van iedere afdeeling bij geen mogelijkheid vooruit kan worden bepaald. Ook laat zich iets van dien aard en omvang niet als aangenomen werk behandelen en als maakwerk per maand afleveren. Wij hopen met dat al, dat onderscheidene afdeelingen te gelijk worden uitgegeven. Daar wij van twee afdeelingen nog slechts een gedeelte voor ons hebben, zou het beoordeelen van den inhoud voorbarig zijn. Dit echter kunnen wij wel zeggen, dat het afgedrukte allezins beantwoordt aan den naam, dien beide bearbeiders, Dozy en Tiele, zich hebben verworven, en dat het door hen geleverde zich evenzeer aanbeveelt door aangenaamheid van vorm - geene kleine verdienste waar de stof dikwijls zoo dor is! - als door grondigheid van studie.

De uitvoering beantwoordt in allen deele aan hetgeen men ten opzigte van zulk een werk van zulk eenen uitgever verwachten mogt. Het papier is helder, de druk net, de correctie zorgvuldig, de prijs billijk, ja als men de gansche

[p. 268]

uitvoering in aanmerking neemt zelfs goedkoop. Platen zijn bij eene dusdanige onderneming een onmisbaar vereischte, vooral ter verduidelijking der beschrijvingen van godsdienst-plegtigheden, die in deze onderneming wel niet zoo eenzijdig op den voorgrond staan als in thans verouderde werken van Moubach en Hurd, boven reeds vermeld, maar toch van zelve volgen uit den aanleg des werks. Bij elke aflevering ontvangt men eene of meer steendrukplaten. De negen die wij ontvingen zijn goed.

Wij meenden eene zoo belangrijke uitgave door middel van dit tijdschrift nog algemeener te moeten doen kennen, en behoeven na het bovenstaande de verzekering niet meer te geven, dat die bekendmaking tevens eene nadrukkelijke aanbeveling insluit. Zal het werk op den duur zeker nog al kostbaar worden, het komt dan ook van lieverlede en men geraakt door inteekening terwijl de som nu nog niet hoog is, in het bezit van een werk, dat eene blijvende waarde bezit, niet alleen eene intellectuële, maar ook eene commerciële. Toen de boekhandelaar M. de Bruijn 1781-1791 de Nederlandsche vertaling van Hurd, Geschiedenis van alle godsdiensten uitgaf, was het lezend publiek voor dergelijke werken zeker wel niet grooter dan thans, en toch behelst de naamlijst der inteekenaars over de 700 namen; het werk bestaat in 7 boekdeelen met 63 platen en kostte bij inteekening omtrent ƒ 39.

v.O.