Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

[p. 233]

Boekbeschouwing.

De zondelooze volkomenheid van Jezus. Uit het Hoogduitsch van Dr. J.A. Dorner. Te Amsterdam, bij P.B. van Waning Bolt, 1863.

Gaarne erkent Ref., dat dit geschrift van prof. Dorner menige gewigtige opmerking bevat, aangaande het belangrijke onderwerp, dat daarin wordt behandeld. Hij stemt het echter den vertaler - die zich uitmuntend van zijne taak heeft gekweten - niet toe, dat het vraagstuk door den Duitschen geleerde eene aanmerkelijke schrede verder zou zijn gebragt, dan in het bekende boek van Ullmann. 't Is waar, Dorner heeft acht gegeven op hetgeen in den laatsten tijd over de zaak in kwestie te berde is gebragt, met name op het merkwaardige boeksken van Felix Pécaut, dat een paar jaar geleden de godgeleerde wereld en de gemeente in rep en roer gebragt heeft. Maar dit bewijst nog niets. Een geschrift uit onze dagen over de zondeloosheid van Jezus, dat geen notitie nam van het veel gerucht makend werk van den gewezen Zwitzerschen leeraar, zou niet waard zijn, dat men er acht op sloeg. Aan de revolutionaire beweging, door dr. D.F. Strausz bewerkt, heeft men, onder tal van boeken van apologetische strekking Ullmanns Sündlosigheit Jesu te danken gehad, en is men tot het resultaat gekomen, dat vele argumenten van den Tübinger repetent geen steek hielden, niet minder is thans ieder onpartijdig theoloog overtuigd van de zwakheid, en onhoudbaarheid der redeneringen van hen, die destijds met zooveel ijver tegen Strausz te velde trokken. Wil men met den vertaler van dit geschrift Ullmanns verweerschrift klassiek noemen - Ref. heeft er vrede meê, mits men Das Leben Jesu van Strausz, even zoo kwalificere. Dit moet gezegd worden, dat de lang voorbereide revolutie, welke is uitgebarsten na de uitgave van het laatstgenoemde werk, een groot keerpunt is geweest in de geschiedenis der godgeleerde wetenschap, en evenzeer is het waar, dat wij van die geduchte omwenteling de gezegende vruchten plukken. Aan den strijd, die er toen is gestreden hebben wij de wedergeboorte der theologie te danken, hebben wij het te dan-

[p. 234]

ken, dat men menige zaak van hoog aanbelang van een ander standpunt is gaan beschouwen, dat men ten minste - zonder nog altijd terstond een nieuw en beter te vinden - de onhoudbaarheid van het oude standpunt is gaan inzien, om ijverig en ernstig naar een nieuw en beter te zoeken. Vele jaren reeds heeft de theologie den invloed van dien strijd ondervonden; vele jaren reeds getuigen van de gevolgen der laatste omwenteling, en daarin is veel gezocht, onderzocht, veel gedacht en besproken, veel aangevallen en verdedigd, veel losgelaten en vastgehouden; geen wonder dus, dat het godgeleerd wetenschappenlijk onderzoek in dien tijd een geheel ander aanzien heeft verkregen, en dat de stand eener zoo diep ingrijpende kwestie, als die over Jezus zondeloosheid heden vrij wat anders is, dan ten dage van Strausz magtigen aanval, en van Ullmanns moedige verdediging. Maar is de stand der kwestie veranderd, kon prof. Dorner in geen geval met een apologie, als die van Ullmann volstaan, het wil nog volstrekt niet zeggen, dat hij het vraagstuk een aanmerkelijke schrede verder heeft gebragt, zooals de vertaler beweert, indien deze althans daarmede zeggen wil, dat door Dorner het vraagstuk nader aan zijn oplossing is gebragt. Hij moge ‘in een kort bestek veel belangrijks bijeen gebragt’ hebben, zijn geschrift is van dien aard, dat het toch eigentlijk aan de verdedigers van Jezus zondeloosheid geen enkel nieuw argument schenkt, en zeker niemand van die haar bestrijden overtuigen zal. Hij is nog altijd van 't gild dergenen, die in dezen naar het onmogelijke streven, en de werkelijkheid van Jezus onzondige volkomenheid op goede historische gronden bewijzen willen, terwijl zijne geheele argumentatie het toch duidelijk doet zien, dat de zondeloosheid toch ook voor hem enkel een postulaat is van zijne filosofische en religieuse overtuiging. Zijne eigentlijke bewijsvoering is dan ook niet veel meer, dan een aaneenschakeling van zeer gewone, vrome sophismen, een aanhoudend dooreen warren van theologische speculatie en van pogingen, om werkelijk eenig waarlijk historisch bewijs te leveren. Geen enkel van de bezwaren, welke reeds zoo vaak tegen deze manier van redeneren zijn ingebragt, wordt door Dorner opgeheven; ja zelfs maakt hij door zijne concessies eze zoo weinig mogelijk begrijpelijk.

[p. 235]

Of wat moet men er van zeggen, als de hoogleeraar eerst toestemt (pag 9): ‘Hij was niet slechts physisch en intellectueel, maar ook ethisch niet volkomen van den beginne aan...Wasdom wijst op een voormalig gebrek terug’ enz., en naderhand (pag. 30) beweert: ‘men zegt: voor de vroegere levensjaren van Jezus ontbreken de bronnen. Alzoo kan het dan niet met zekerheid worden aangetoond, dat het vroegere leven van Jezus zondeloos was. Wij antwoorden: de latere reinheid, die ons op geloofwaardige wijze wordt verhaald, waarborgt ons de vroegere. Alle gebreken van vroegeren tijd laten likteekenen bij ons achter; bij Jezus ontdekken wij er geene?’ Ref. vraagt, hoe is dit laatste mogelijk bij iemand van wien erkend wordt, dat hij van den beginne af niet ethisch volkomen was, bij iemand die toenam in zedelijkheid, terwijl wasdom toch op een voormalig gebrek terug wijst? Neen waarlijk, deze zwarigheid is maar niet te vereffenen door eenige groote woorden, als daar zijn (pag. 9): ‘wasdom wijst op een voormalig gebrek terug, of wat hetzelfde is, op een absoluut voorwaarts, waartoe de werkelijkheid eerst allengs nadert. - Absolute normaliteit verdraagt zich zeer goed met eene werkelijke ontwikkeling.’ enz. enz.

't Zou Ref. niet moeijelijk vallen, meer dergelijke staaltjens te citeren, maar hij wil zich bij nog een enkel bepalen. Op blz. 5, waar sprake is van den indruk, welken de jongeren van Jezus wonderbare verhevenheid, en grootheid moeten ontvangen hebben, leest men in een noot: ‘het verdient wel opmerking, dat zondelooze heiligheid volstrekt niet behoorde tot de trekken van het Messias-beeld, hetwelk destijds algemeen was.’ En op bladz. 31 moet de volgende opmerking dienen, als historisch bewijs voor Jezus zondeloosheid: ‘en wanneer zij, die van zijne jeugd af met hem te zamen waren, zooals Maria, en zelfs zijne aanvankelijk onverzettelijke broeders, later, gelijk niemand ontkent, opregt in hem als hunnen verlosser hebben geloofd, wordt ons hierin dan niet een gewigtig getuigenis gegeven, dat zij nooit zonde bij hem hebben waargenomen, dat hij den diepen indruk van een heilig leven op hen heeft gemaakt?’ - Eerst vinden wij naar waarheid opgemerkt, dat in de algemeene voorstelling zondelooze heiligheid niet behoorde tot de trekken van het Messiasbeeld. Later wordt met de grootste

[p. 236]

stoutmoedigheid beweerd, dat Maria e.a., indien Jezus niet altijd zondeloos geweest was, hem onmogelijk als verlosser hadden kunnen erkennen. Was dan de verlosser voor hen niet de Messias?

Maar genoeg. Ref. herhaalt, dat hij niet gelooft aan 't geen de vertaler beweert, nl. dat prof. Dorner het vraagstuk van Jezus zondeloosheid, ook maar een schrede nader tot eene bevredigende oplossing gebragt heeft. Het doel van zijn schrijven bereikt hij in geenen deele, en apologetische waarde heeft zijn geschrift in 't minst niet. Toch verdient het boeksken wel gelezen te worden, zoo om menige belangrijke opmerking welke er in gevonden wordt, als om aan sommigen eenig inzigt in den stand der kwestie te geven. Wie dit laatste begeert zal echter beter doen, met eens te snuffelen in het voortreffelijke werk van een Nederlandsch theoloog, dat Ref. spoedig hoopt aan te kondigen, namelijk in het boek van dr. P.J. Gouda Quint over de zondeloosheid van den Heer.

D.