Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

Anti-kritiek.

In N^o. 5 van dezen jaargang der Vaderlandsche Letteroefeningen (bl. 156 vvg.) komt eene beoordeeling voor van mijne ten vorige jare bij J.P. Revers te Dordrecht verschenen geschiedkundige schets: Enschedé's ontstaan, bloei en verwoesting. Die beoordeeling is verre van vleijend voor den schrijver, en niet, omdat ik geene tegenspraak zou kunnen dulden, of wanen zou, dat mijn werk volmaakt is, neem ik de pen op, om eene antikritiek te leveren. O neen! welligt niemand meer dan ik, is de aanwijzing van feilen aangenaam, maar de toon waarop zulks in de bedoelde beoordeeling geschiedt, dwingt mij een enkel woord in het midden te brengen.

Oppervlakkig moge het den schijn hebben, alsof ik met Sanche-Panche tegen windmolens scherm, daar de recensent zich verbergt onder het zedig H., maar zijn stijl en zijne uitdrukkingen, om van niets anders te spreken, hebben hem mij doen kennen.

Ik geloof dan ook, dat ik niets meer behoef te vermelden, dan dat ik referent den welmeenenden raad geef, om gedurende eenigen tijd les te gaan nemen bij zijn collega C., die door den gemeenteraad (het is horrible!) boven hem geschat wordt, om H. te toonen, dat ik hem ken.

Ik zal trachten referent op den voet te volgen.

De heer H. begint zijne recensie met eene fransche spreuk.

[p. 230]

Het is jammer dat hij deze niet mondeling aan al de lezers van de Letteroefeningen kon mededeelen, anders kon hij deze laten hooren, wat hij ieder uit zijne omgeving toevoegt: dat er slechts twee menschen in ons land zijn, die goed fransch spreken, t.w. moi et monsieur B.....

Wat de jeremiade over de branddichters en dichteressen en de watersnood-poëten en poëtinnen beteekent, moet ik eerlijk bekennen niet te weten, daar de heer H. eindigt, met zijn leedwezen te kennen te geven, dat het voor hem liggende werkje niet in de rubriek der brandwerkjes valt.

Als ik eens hoovaardig mag schijnen, dan moet ik den heer H. zeggen, dat het werkje niet het licht zag, omdat ik toch ook eens wat wilde uitgeven. Ik kan op verscheidene uitgaven wijzen, zoodat het se voir imprimé, bij mij volstrekt geen prikkel is, om nog iets het licht te doen zien.

Het spijt mij, dat referent zoo kleinmoedig is, en niet heeft aangetoond, wat kon gemist, wat nog moest vermeld worden. Dan eerst zou zijn geschrift eene regte beoordeeling hebben mogen heeten; maar thans.....

Was er iemand, van wien ik had durven verwachten, dat hij van eens anders stijl durft zeggen, dat deze is à faire pitié, - van den heer H. toch nimmer; maar ja, toch wel...De man, die zich verbeeldt de welsprekendste man van Nederland te zijn, mogt dit wel zeggen. Dat zijn eigen stijl den toets der kritiek niet kan doorstaan, is alleen te wijten, omdat hij zoo geheel Parisien, en dus zijne moedertaal vergeten is.

De aardigheid met het woord parel vind ik op zijn minst genomen fiaauw, en ieder die gezond verstand heeft, zal dit met mij erkennen. Evenzoo, dat ik zou meenen, parelen in Twenthes wateren te visschen. De heer H. zal ze misschien vinden, in de lettres du Ministre, die hij zoo dikwijls laat zien, en waarbij hij diets maakt, eene drukke correspondentie met ministers en andere hooge staats-ambtenaren te voeren.

Dat mijne uitdrukking: Enschedé in het Noorden des lands belagchelijk klinkt, als men deze op zich zelf leest, stem ik gaaf toe. Maar als zij in verband tot het geheel genomen wordt, vervalt dit belagchelijke. Reeds de eerste bladzijde (bl. 7) van mijn werkje leert, dat ik onder het Noorden de provincien Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel begreep,

[p. 231]

en dat dus Enschedé mede in dit Noorden begrepen is, ligt voor de hand.

In tegenstelling van dit Noorden, bedoelde ik dan ook de westelijke en zuidelijke streken, met de uitdrukking ons vaderland.

De uitdrukking op bl. 11 en 12, wordt ook door den heer H. uit zijn verband gerukt. Wie haar als vervolg op het voorgaande leest, zal in het woord andere geene andere bedoeling vinden dan bewoners.

Ik blijf volhouden, en zal blijven schrijven: naar het Latijnsch Tubantia, en niet zoo als referent wil: naar het Latijn of het latijnsche woord Tubantia. Overigens getuigt deze aanmerking alleen voor de vitzucht van den heer H.

Maar de heer H. moest zich onthouden van beeldspraak, als hij die niet in anderen kan dulden. Waar in ons land bestaat er een metselaars gild? Of welligt bestond dat in de 11, 12 en 13de eeuw. Ik weet het echter niet.

Twenthe werd meer bevolkt, dan eenige andere streek. Het spijt ons, dat de heer H. hier zijne onkunde moest verraden, maar ik geloof, dat Twenthe in de 11 en 12^de eeuw wel degelijk meer bevolkt werd, dan eenig ander gedeelte van ons land.

Dat ik ingenomen ben met het nijvere Twenthe, erken ik gaarne. - Misschien is de heer H. meer ingenomen met Parijs - maar dat een stipje op de kaart niet de roem eens lands zou kunnen uitmaken, stem ik hem zoo gaaf niet toe, - zelfs, al meent hij dat ons land daarin zijne kroon moest zien. Enschedé was de kroone des lands, en al zijn er nu nog zooveel kroonen te vinden (eene belangrijke ontdekking voor Frans van Napels, Otto van Griekenland, enz. enz., die zich door eene nadere aanwijzing zeker verpligt zouden rekenen), toch verdient de nijverheid van Enschedé geroemd te worden.

H. beschuldigt mij van inconsequentie, omdat ik iets verder heb gezegd, dat Enschedé niet op zulk een roem mogt bogen, als hare zuster Oldenzaal in 's lands historie heeft verkregen. Ik geloof, dat H. het woordje zulk over het hoofd heeft gezien, en dit mij genoegzaam regtvaardigt.

Waarom het woordje dit op blz. 16 een foei! verdiend heeft, begrijp ik niet, evenmin als hoe hier sprake kan zijn van het gaan van Enschedé. Enschedé zal op nieuw verrijzen, en dit verrijzen zal spoediger gaan, en niet zoo raadselachtig zijn, als de eerste opkomst der stad.

[p. 232]

Wat de opmerking omtrent bl. 21 betreft, deze bevestigt mij op nieuw in de meening, dat de heer H. weinig met veel woorden heeft willen zeggen.

De bovenzijde van den Rijn. Wederkeerig mag ik wel den heer H. vragen, of hij weet wat de bovenzijde eener rivier enz. is. De IJssel valt beneden Kampen in de Zuiderzee. Wanneer de heer H. deze uitdrukking, die men reeds aan de kinderen op school leert, vergelijkt met de mijne, dan zal het hem begrijpelijk worden wat ik bedoelde.

Wanneer de wallen eener stad worden geslecht, meende ik, dat de stad zelve ontmanteld werd. De heer H. schijnt dit niet zoo te verstaan, en doet dit daarom met een let wel! zijne lezers opmerken. Of deze uitdrukking, die onderscheiding verdient, wil ik niet beslissen.

Dat dit slechten der wallen onderscheidene voorsteden deed ontstaan, die naderhand de moederstad insloten, is voor mij zoo onbegrijpelijk niet. Wel voor den heer H.

Wat wil de heer H. met de aanmerking op blz. 28? Wil hij den tak eerst doen uitspruiten, en daarna grondvesten? Een schoon beeld, inderdaad! zeg ik hem na.

Het spijt mij, dat de heer H. niet meer citaten heeft geleverd. Er waren nog vijf hoofdstukken. Of wilde hij zich hier niet aan wagen, even als hij geheel zwijgt, van het ontstaan van Enschedé? Doch met al die citaten heeft hij mij nog niets aangewezen, dan flaauwe aardigheden, die hem, meer dan mij, bespottelijk maken.

Nog eene aanmerking moet ik beantwoorden. Het is de verdienste die de heer H. mij toeschrijft in het fouten maken, waarvoor hij mij de gouden Nut-medaille wil doen uitreiken. Is dit, omdat het den heer H. nog niet gelukt is, trots zijne aangewende moeiten, zijne aanspraken (?) en wat dies meer zij, deze medaille voor zich te verwerven? Maar de heer H. moest weten, dat dan meerdere renseignementen moeten geleverd worden, en een twaalftal fouten (waarvan de meeste correctie-fouten zijn) niet genoeg is. En dit twaalftal is gezocht tot op blz. 64 toe, waar de recensent nog vindt, dat ik heb geschreven: de echtgenoote van den Commissaris des Konings in Overijssel. Het is waarlijk à faire pitié.

H.G. Hartman Jz.