Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

[p. 201]

Boekbeschouwing.

Twaalf Leerredenen, door Dr. I.I. Prins, Hoogleeraar in de Godgeleerdheid en Akademie-prediker te Leiden. Tweede (goedkoope) oplage. (Te) Leiden, (in den) Akademischen Boekhandel van P. Engels, 1862. In gr. 8vo. 294 bladz. Prijs ƒ 1,80.

In den jaargang 1859 van dit tijdschrift, n^o. IV, werd eene uitvoerige recensie geplaatst van den bundel Leerredenen, door prof. Prins uitgegeven. Van dienzelfden bundel ontvingen wij nu de tweede oplaag ter aankondiging. Daar wij nu over 't algemeen vrij wel instemmen met het door den vroegeren recensent uitgesproken oordeel, en daar het woord oplaag (een zeer leelijk woord) op den titel te kennen geeft, dat de preken thans onveranderd worden uitgegeven, zouden wij ons kunnen vergenoegen met allen, die iets aangaande dezen bundel wenschen te weten, te verwijzen naar hetgeen geschreven is in het genoemde nummer der Vad. Letteroefeningen. Wij zullen dat echter niet doen. Wij gelooven toch dat velen onzer lezers dat nummer niet bij de hand hebben en het welligt niet zouden opzoeken, terwijl sommigen misschien zouden meenen, dat gebrek aan belangstelling in het werk van den hoogleeraar ons bewogen had om ons aan de moeite der beoordeeling te onttrekken. En die meening zou ons leed doen. Integendeel wij achten de leerredenen van Prins in menig opzigt zeer lofwaardig en willen die daarom gaarne onzen lezers aanprijzen. Waarlijk het verwondert ons niet dat deze bundel door het lezend publiek goed is ontvangen, en wij verblijden ons over het besluit van den uitgever om deze leerredenen tegen verminderden prijs verkrijgbaar te stellen, opdat zij in veler handen mogen komen.

De hoogleeraar heeft zijn boek opgedragen aan zijnen vader, den waardigen Amsterdamschen leeraar, die in zijn' hoogen ouderdom nog den jeugdigen ijver en lust voor het predikambt heeft bewaard. In die opdragt vindt men echter meer dan de hartelijke betuiging van kinderlijke liefde en dankbaarheid; de auteur spreekt daarin tevens uit, wat meer bepaald van belang is voor de lezers zijner preken, namelijk wat hij denkt omtrent de grondbeginselen en regtmatige

[p. 202]

eischen der predikkunde in onze dagen. Hooren wij wat hij daarvan zegt: ‘De overtuiging is...in mij verlevendigd en versterkt geworden, dat de evangelieprediking des te beter zal zijn in zich zelve en voor de gemeente des te vruchtbaarder, hoe meer zij zich aansluit aan het wèlgekozen en wèlbegrepen schriftwoord en voorts, met vermijding van alle gekunstelde vormen en overbodig sieraad, zich onderscheidt door gestrenge eenheid van onderwerp, eenvoudigheid van bewerking, algemeene verstaanbaarheid, geregelde, logische orde en echt praktische strekking, overeenkomstig de behoefte der gemeente.’ Waarlijk, ziet daar in weinige duidelijke woorden eene homiletiek in ^ot kort, op welke wij althans geen enkele aanmerking hebben te maken, die wij aan alle predikers ter behartiging aanbevelen. Zietdaar ook den maatstaf ons in handen gegeven, die wij moeten gebruiken bij de beoordeeling van alle, dus ook van 's hoogleeraars, leerredenen. Evenwel daar behoort nog iets bij. Is in de aangehaalde woorden geleerd: hoe men behoort te prediken; even noodig als dit onderwijs is de uitspraak aangaande datgene, wat men behoort te vermijden, in zooverre het ten minste niet in het reeds gezegde ligt opgesloten. Desaangaande leert prof. Prins: ‘De meening wint in onze dagen veld, dat de leerrede, om aanspraak te maken op goedkeuring en lof, de kenmerken vertoonen moet van het scherp geformuleerde dogmatiesch standpunt des predikers en vooral de resultaten van het godgeleerd en wijsgeerig onderzoek moet trachten over te brengen tot de gemeente. Ik voor mij deel in die meening niet, althans niet onvoorwaardelijk, en betreur zelfs het misbruik, hier en daar van de wetenschap op den kansel gemaakt, en de schade, daardoor onvoorzigtig aangerigt.’ En verder: ‘Wel moet de prediking er op zijn ingerigt, om de kennis der zaligmakende waarheid bij de gemeente te bevorderen en haar inzigt in den aard en de strekking van het gezegend Christendom, dat wij belijden, zooveel mogelijk te bevorderen. Maar desniettemin acht ik eigenlijk gezegde theologûmena op den christelijken leerstoel misplaatst en houd het er voor, dat zij, aan de gemeente voorgezet, haar steenen geven in plaats van brood.’ - Met innig welgevallen hebben wij deze verklaring gelezen. Zij betreft eene zaak van hoog gewigt, die in deze dagen van heftigen strijd

[p. 203]

tusschen de godgeleerden, ligt uit het oog verloren of miskend kan worden. Het mag wel van de daken verkondigd worden, dat de prediker niet geroepen is om voor de gemeente zijne denkbeelden omtrent dit of dat betwiste punt uit te spreken en te handhaven of de zienswijze van anderen te bestrijden. Zoo wordt het oogmerk der onderlinge zamenkomsten zeker niet verwezenlijkt. Zoo wordt er schade gedaan aan de godsdienst en de wetenschap beide. Vooral verheugt het ons zoodanige verklaring te vernemen uit den mond van een man als professor Prins. Zijne grondige geleerdheid en liefde voor de wetenschap zijn te zeer bekend, dan dat men denken zou aan onkunde of traagheid des geestes, waaraan dergelijke uitspraak misschien door sommigen zou worden toegeschreven, indien een minder bekend prediker die had laten hooren. Moge zijne waarschuwing daarom te meer indruk maken en ter harte genomen worden.

Doch gaan wij na wat de hoogleeraar gegeven heeft en hoe hij is getrouw gebleven aan de door hem zelf gegeven regels. Vooreerst dan: het schriftwoord moet wèlgekozen en wèlbegrepen zijn. Wat het eerste betreft, hebben wij te letten op de behandelde teksten; wat het andere aangaat, op de daaruit ontleend thema's of opschriften. Wij stellen ze nevens elkander. Exodus XXXIII:18. De vrome wensch van Mozes: ‘Toon mij uwe heerlijkheid!’ - Jezaja LVII:15. Het welgevallen van den hoogen God in den diep verootmoedigden mensch. - Matth. VIII:20. Het rusteloos leven van Jezus op aarde. - Markus I:7. De onvergelijkelijke meerderheid van Jezus, door Johannes den Dooper onbewimpeld beleden. Lukas II:34, 35. Simeon's profetie aangaande den tegenstand, dien de Messias vinden zou onder Israël. Johann. IV:33-42. Het tweederlei geloof der Samaritanen. Johann. XIV:1-3. De jongeren, door den Heer bij zijn heengaan vertroost met de blijde hope des wederziens in den hemel. Handel. IV:32a. De eenheid der liefde door het geloof, met het voorbeeld der eerste christenen te Jeruzalem aan allen aangeprezen. Rom. XII:2. Apostolische waarschuwing tegen gelijkvormigheid aan de wereld. Eph. I:4. Over onze uitverkiezing door God. Hebr. XI:27b. De aard en kracht des geloofs, naar het voorbeeld van Mozes voorgesteld. 1 Petr. IV:10. Over de dure verpligting,

[p. 204]

die op ons rust, om met de ons verleende gaven anderen te dienen. Wat dunkt u, lezer! is er eenige aanmerking te maken op de keuze der teksten? Geven de bijgevoegde thema's en opschriften niet meestal juist en duidelijk den inhoud der teksten weêr? Bovendien toont u deze opgave dat de hoogleeraar verscheidenheid zocht in de onderwerpen, die hij behandelt; ofschoon gij evenzeer zult erkennen, dat er zamenhang en verband is tusschen de verscheidene preken en de hoogere eenheid in den bundel niet wordt gemist. En nu de overige eischen aan de leerrede gedaan - worden zij evenzeer bevredigd? Vindt men hier: vermijding van gekunstelde vormen en overbodig sieraad, eenheid van onderwerp en wat daar meer boven is genoemd? Wij aarzelen niet op de vraag in haar geheel bevestigend te antwoorden; ofschoon wij hier en daar een enkele bedenking zouden willen maken. De prediker maakt geen jagt op overbodige sieraden. Gij vindt in zijn werk geen schitterende beelden of ver gezochte vergelijkingen; overal is de toon eenvoudig en waardig, en waar ergens beeldspraak wordt gebruikt, is zij juist gekozen en goed volgehouden. Die eenvoud evenwel ontaardt niet in platheid of verwaarloozing van den vorm; integendeel de stijl is wel wat heel deftig, ja, om het ronduit te zeggen, stijf en daardoor niet altijd aangenaam. Maar hooge ernst gaat hier gepaard met warmte en hartelijkheid. Elke preek levert de bewijzen op van 's hoogleeraars naauwkeurige, scherpzinnige exegese, maar evenzeer van zijne bekendheid met de behoefte van het menschenhart en van zijne ijverige zucht om die te bevredigen. Leeren en stichten gaat te zamen bij prof. Prins, en daarom vooral gelooven wij dat zijne prediking zeer vruchtbaar moet zijn. Zijne hoorders worden ingeleid tot regt verstand van de Schrift, en daarbij wordt de verklaarde waarheid onmiddelijk toegepast op hen zelven, tot hun geweten gebragt. De preekmethode des hoogleeraars is eene andere, aan die tegenwoordig door sommigen aanbevolen wordt; en ons dunkt het goed regt van de zijne en hare waarde heeft dr. Prins door zijn voorbeeld uitnemend bewezen. Wie zijne preken aandachtig leest, zal ongetwijfeld erkennen, dat men, door zich geheel te binden aan den tekst, in geenen deele de gelegenheid verliest om te spreken naar den eisch dezer dagen en de geestelijke behoeften der kin-

[p. 205]

deren van de 19de eeuw. Integendeel zoo juist zal men zich wachten voor de verkondiging van diepzinnige bespiegelingen, die de gemeente niet begrijpt, of van algemeenheden, die geen anderen indruk maken dan op het gehoorvlies. Moge het voorbeeld van Prins vele evangelie-bedienaars opwekken om zich te houden aan de oude, beproefde preekmanier: verklaring en toepassing van het bijbelwoord. Wij zijn hoogelijk ingenomen met deze Leerredenen, ook omdat zij zoo gunstige inlichting geven omtrent den aard en de strekking van het akademisch onderwijs in de predikkunde aan Leidens hoogeschool.

V.