Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

Eerste Gronden der Nederduitsche (Nederlandsche?) Taal, ten (lees: ter) dienste der scholen; door A. Hagoort, instituteur (,) te Amsterdam. Achtste druk. Amsterdam, A. Hoogeboom. In kl. 8vo., 56 bl. Prijs ƒ 0.20.

Bij den eersten druk van dit werkje, dat in 1842 in het licht verscheen, uitte de schrijver den gemoedelijken wensch, dat zijne poging niet geheel vruchteloos zoude gekeurd (landbouwuitdrukking in 1863!) worden. Zeven achtereenvolgende drukken, welke na dien tijd verkocht zijn, bewijzen dat het boekje eene goede ontvangst bij vele onderwijzers onzer lagere scholen is ten deele ge-

[p. 67]

vallen. In dezen achtsten druk, zijn door den heer P.K., op vereerend verzoek van den uitgever, hier en daar eenige kleine veranderingen gemaakt, welke hem ter bevordering van de duidelijkheid noodzakelijk voorkwamen, en hierdoor heeft ongetwijfeld het boekje in bruikbaarheid gewonnen.

Vooral eerstbeginnenden behoort men de gronden der moedertaal op eene bevattelijke wijze voor te dragen, wil men vruchten inoogsten van zijnen arbeid. Dit vereischte heeft de heer Hagoort over het algemeen goed in het oog gehouden, en wij gevoelen volkomene vrijheid, zijn werkje met warmte aan te bevelen.

Het leerboekje is ingerigt, volgens de oude methode, dat is: met vragen en antwoorden. Wij willen niet onveinzen dat wij met dezen leervorm niet bijzonder ingenomen zijn; doch, aangezien de oordeelkundige onderwijzers (en zulke zullen er, dunkt ons, wel onder de wet van 1857 in 1863 aanwezig zijn?) zich hieraan niet behoeven te storen, gelooven wij niet, dat het doeltreffende (vooral niet doelmatige, waarde lezers!) gebruik van het boekje er door belemmerd zal worden.

De navolgende opmerkingen mogen bij een' eventuëlen negenden druk eenig nut doen.

1^o. Bl. 7. Vraag. Hebben alle zelfstandige naamwoorden het enkel- en meervoudige getal?

Antwoord. Neen; sommige zelfstandige naamwoorden, in eene algemeene beteekenis genomen, hebben uit hunnen aard geen meervoud, zoo als: aarde, asch, vet, ijzer, enz.; terwijl andere nooit in het enkelvoud gebruikt worden, bv. onkosten, gebroeders, gezusters, inkomsten, enz.

(Onzes erachtens, kan het woord inkomsten ook zeer gevoegelijk in het enkelvoud: inkomst, gebruikt worden. De penningmeester in de Burger-Societeit in de stad onzer inwoning bezigt, in zijne jaarlijksche verantwoording, altijd de woorden uitgaven (pluralis) en inkomst (singularis). Deze heer nu is, wel is waar, geene autoriteit op het gebied der Nederlandsche taalkunde; maar wij vinden in deze toevallige omstandigheid een ongezocht bewijs, dat niet-literatoren zelfs het woord inkomst kennen en gebruiken.)

2^o. Bl. 19. Vraag. Hoe verdeelt men de werkwoorden? Antwoord. In vijf soorten, als:

[p. 68]

1.	Bedrijvende werkwoorden;
2.	Lijdende werkwoorden;
3.	Onzijdige werkwoorden;
4.	Wederkeerige werkwoorden;
5.	Onpersoonlijke werkwoorden.

Aanmerking van Referent. - Dit antwoord is onvolledig. Ziehier, hoe wij, had men ons den arbeid van den heer P.K. opgedragen, vraag en antwoord zouden geformuleerd hebben:

a. Hoe verdeelt men de werkwoorden, ten opzigte hunner vervoeging?

Indien in de vervoeging eens werkwoords de wortelklank verandert, wordt zulk een werkwoord ongelijkvloeijend genoemd, bijv.: schrijven, schreef. Blijft de wortel eens werkwoords onveranderd, alsdan noemt men dit werkwoord gelijkvloeijend, als: leeren en drukken, die in den onvolmaakt verledenen tijd worden leerde, drukte. Werkwoorden, van welke de wortelklank en de wortelklinker beiden in de vervoeging alterneren, worden onregelmatig genoemd. Voorts zijn de werkwoorden ook onregelmatig, wanneer zij, in eenig opzigt, van de gewone regels der conjugatie afwijken. De eenlettergrepige werkwoorden behooren allen tot de onregelmatige. Hieruit volgt, dat men de werkwoorden, ten opzigte hunner vervoeging, onderscheidt in ongelijkvloeijende, gelijkvloeijende en onregelmatige.

b. Hoe worden de werkwoorden verdeeld, ten opzigte der werking, die zij aanduiden?

In bedrijvende, lijdende, onzijdige en wederkeerige. Behalve deze vier soorten, zijn er nog eenpersoonlijke, onvolkomene hulpbehoevende en hulpwerkwoorden.

(Voorbeelden laten wij opzettelijk bij lit. b. achterwege, ten einde de grenzen, dezer aankondiging gesteld, niet te overschrijden.)

De schrijver handelt overigens op bl. 20 en 21 over de rangen der werkwoorden; evenwel vergeet hij geheel de hulpbehoevende werkwoorden, zijnde de zoodanige, die zonder de bijvoeging van andere werkwoorden (exprimés ou sous entendus) geene beteekenis hoegenaamd hebben, als: zullen, moeten, behooren, kunnen, willen en mogen.

Het bovenstaande is voldoende om aan te toonen, dat

[p. 69]

wij het taalboekje van den heer Hagoort met zorg hebben nagegaan. Ten slotte, voegen wij er met genoegen bij, dat hetgeen hij, in het tiende hoofdstuk, over de grammaticale en de logische analyse, zijnen leerlingen te leeren geeft, ons uitnemend beviel.

1863.

L.A.H.