Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

Schets der Handelsgeschiedenis. Een leerboek voor Instituten en Inrigtingen van middelbaar onderwijs, door J.J. Alberda, 3 stukken. Amsterdam, P.N. van Kampen, 1861. Prijs ƒ 3,00.

Nederland - Handel!

Die twee woorden zijn onafscheidbaar met elkander verbonden. Neêrlands bloei, roem, rijkdom: alles ontstond en ontstaat nog door den handel, dien veel vermogenden hefboom, die zoovele raderen in beweging brengt! Hoevele honderden hebben hun bestaan aan den handel te danken, en wat is dus noodiger en nuttiger dan te weten, hoe de handel zich langzamerhand over den aardbol heeft verspreid, wat men eigenlijk door den handel hebbe te verstaan, hoe die overal gedreven is en wordt en welke belangrijke veranderingen daarin gedurende den loop der eeuwen zijn ontstaan. Aan eene dergelijke behandeling van dit belangrijk onderwerp bestond sedert lang eene groote behoefte, en wij, de handeldrijvende Nederlanders, moesten erkennen, dat andere volken ons daarin vooruit waren.

De heer A. heeft eindelijk zijne krachten beproefd aan de zamenstelling van zulk een werk, en hij was voorzeker meer dan iemand anders de man, die voor die taak uitnemend geschikt was. Als oud-directeur van de inrigting voor handel en nijverheid was hij geheel op de hoogte van zijn onderwerp en als door en door kundig onderwijzer wist hij, in welken vorm het moest behandeld worden, ten einde aan het beoogde doel te kunnen beantwoorden.

[p. 52]

In het Voorberigt zegt de schrijver, dat deze schets bij eene gunstige opname, zal gevolgd worden door een uitvoeriger Leerboek. Het voor ons liggende is dus niets meer dan eene schets, waarin behandeld wordt:

1^o.	de handelsgeschiedenis der oude volkeren en die der middeleeuwen.
2^o.	Die der nieuwe volkeren van 1492 tot 1789 en
3^o.	Het voornaamste uit de handelsgeschiedenis van 1789 tot op onze dagen.

Het eerste stuk bevat derhalve de handelsgeschiedenis der oude volken, van het Byzantynsche rijk, van Venetië, benevens eenige bijzonderheden aangaande de steden, de weelde en het fabriekwezen in de middeleeuwen.

Een rijken schat van wetenswaardige bijzonderheden biedt dit eerste stukje ons aan. 't Is daarbij onderhoudend geschreven, zoodat het zich met zeer veel genoegen laat lezen, en ons eenen helderen blik doet slaan in het leven van die eerste handelaars, die wereldberoemd zijn geworden en eenen wereldhandel wisten te gronden met bekrompene middelen. Maar de schrijver bepaalt zich niet bij eene opsomming van de verschillende handelsartikelen, maar maakt ons ook bekend met de levenswijze dier volkeren en zeer belangrijk zijn zijne mededeelingen. Dit geeft daarenboven eene aangename afwisseling.

Het tweede stuk neemt eenen aanvang bij de ontdekking van den zeeweg naar Oost-Indië, en ruimschoots vindt de Schrijver nu gelegenheid om den handel der Nederlanders gedurende het roemvol tijdperk van onzen worstelstrijd met Spanje in al zijne grootheid en verbazende uitgestrektheid te doen uitkomen. Men staat verbaasd, als men op bladz. 28 leest van Antwerpen, dat hoewel de tol-, accijns- en marktgelden zeer laag gesteld waren, deze jaarlijks 1,726000 gulden opbragten; dat de actiën dividenden der O.I. kompagnie in 1606 niet minder dan 75 pCt bedroegen; dat de haringvangst ieder jaar 8 millioen gulden opbragt; hoe in 1679 nog 129 schepen ter walvischvangst uitvoeren en hoe er in de achttiende eeuw tijden waren, dat de Hollanders 3000 millioen guldens hadden uitstaan. Het zoude ons te ver voeren, indien wij de ontelbare menigte belangrijke bijzonderheden wilden aanstippen, die wij bij de lezing

[p. 53]

opmerkten. Met de grootste naauwkeurigheid heeft de schrijver elk land behandeld en wij zeggen hem dank voor zooveel leerrijks!

Het derde stuk behandelt de geschiedenis des handels van 1789 tot op onzen tijd en vooral zijn daarin opgenomen Engeland en de Vereenigde Staten, terwijl de laatste bladzijden zijn toegewijd aan Californië, Japan en de handelscrisis in 1857; zoodat de schrijver zich blijkbaar heeft toegelegd, om geen punt onaangeroerd te laten. Wanneer men daar o.a. leest, dat de uitvoer van katoen van 1815 tot 1830 was toegenomen in de verhouding van 5 : 8 en in de 6 volgende jaren klom in verhouding van 1 : 2, dat de waarde in 1800 5 millioen en in 1838 reeds 61 millioen dollars bedroeg, dan eerst kan men zich een denkbeeld maken van den hoogst verderfelijken invloed, die de tegenwoordige krijg in Amerika op dien reuzenhandel moet hebben, en diep moet men het betreuren, wanneer men een voorbeeldeloozen bloei en welvaart zóó met voeten ziet treden.

Uit het door ons medegedeelde zal genoegzaam blijken, hoe hoogst belangrijk de voor ons liggende werkjes zijn en met volle ruimte mogen wij het niet alleen aan instituten en gymnasia, maar ook aan hoofd- en hulponderwijzers aanbevelen.

't Is waarlijk somtijds bedroevend, als men hoort hoe vele onderwijzers geheel onbekend zijn met dezen tak van onderwijs, die zich toch zoo uitmuntend met de aardrijkskunde laat vereenigen en juist dat onderwijs zoo veel boeijender kan maken. Hoe menigeen bepaalt zich bij de drooge opsomming van grenzen, steden en rivieren, en geen wonder dat de leerling langzamerhand eenen tegenzin krijgt in eene wetenschap, die bij eene behoorlijke ontwikkeling en toepassing, zooveel kan toebrengen tot de wezentlijke vorming en opscherping van 't verstand. Vooral ook mag deze geschiedenis des handels niet onbekend blijven aan den jeugdigen Nederlander.

Hartelijk hopen wij, dat een ruim debiet den wakkeren uitgever moge aanmoedigen, om het plan des schrijvers, uitgedrukt in het voorberigt van dit werkje, ten uitvoer te brengen; wij vertrouwen dat onze letterkunde alsdan met nog een degelijk werk verrijkt zoude worden.