Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

Antikritiek.

De redactie der Vaderlandsche Letteroefeningen staat op een te hoog standpunt van waarheidszin en onpartijdigheid, dan dat zij niet volgaarne eenige weinige regelen in haar geacht en veel gelezen tijdschrift zoude gelieven te plaatsen, de strekking hebbende, den inhoud, zoo wel als den vorm van een ‘boekje’ te verdedigen, volgens de vrijmoemoedige bewering des beoordeelaars - bladzijde 479, (jaarg. 1862) van gezegd Maandschrift, ‘onverstaanbaar genoemd voor de meeste lezers, voor wie het bestemd is.’

De geachte recensent heeft wel de goedheid gehad te melden, dat ‘de daarin behandelde zaken zeer belangrijk zijn, en wat daarvan gezegd wordt, toont, dat de schrijver veel heeft gelezen en onderzocht, en hij dus ernstig belang stelt in de onderwerpen, welke hij hier ter sprake brengt;’ toch valt de beoordeelaar, niet zoo zeer den inhoud, dan wel den vorm aan, waarin het geschreven is.

Om die meening te staven, haalt hij echter slechts eene enkele stelling uit het ‘boekje’ aan; en uit dit ‘voorbeeld’ trekt recensent het besluit, dat het overige van den inhoud ‘onverstaanbaar’ is.

Dit besluit is, naar mijn gevoelen geenszins logisch. Immers men besluit wel van het algemeene tot het bijzondere, maar niet van het bijzondere tot het algemeene, en indien deze stelling waarheid bevat, dan vertrouw ik, dat het beschaafd, waarheidlievend en onpartijdig publiek van den inhoud, door recensent zelven, als zeer belangrijk gequalificeerd, wel zal willen kennis nemen, en, om den vorm, om eene enkele stelling slechts, zoo ongunstig beoordeeld, geenszins zal ter zijde leggen.

[p. 38]

Doch is het waarheid, dat ‘de vorm ongelukkig is, waarin de schrijver zijne denkbeelden (?) en de vruchten zijner studie meêdeelt?’

Het beschaafd publiek, dat mij de eer zal aandoen, den inhoud dezer antikritiek te lezen, beantwoorde zich zelve de vraag: Is het navolgende getrokken uit de Proeve van beantwoording eeniger Levensvragen door Christianus, zoo volstrekt onverstaanbaar?

Op bladzijde 27 staat te lezen:

‘Het begrip voorbeschikking kan op God niet worden overgebragt. Het ware, onzes erachtens, welligt beter, het woord beschikking te bezigen, indien het den mensch veroorloofd mogt worden, in de diepte der wijsheid en der kennis van God in te dringen. Toch is dat het eeuwig leven, dat de mensch God leert kennen, zoo veel zulks mogelijk is, binnen de grenzen der menschelijke natuur, en dan kunnen wij ons het Godsplan niet anders denken, dan als een ontwerp, geheel in overeenstemming met de natuur van het wezen Gods, dat volstrekt Liefde is: want God is Liefde. Die Liefde heeft, zoo wel in het eeuwig - tegenwoordige, als in het tegenwoordig - eeuwige, het schepsel, dat, naar aanleg en ontwikkeling, God gelijkvormig kan en zal worden, tot eeuwige zaligheid beschikt of bestemd, ‘“God wil, dat alle menschen zalig worden en tot kennis der waarheid komen,”’ ‘dat zij hunne bestemming, in waarheid mensch te worden, bereiken zullen.

‘Die wil zal en moet geschieden, omdat het de wil is, die bepaald wordt, door de goddelijke natuur zelve. De mensch, naar Gods beeld geschapen, zal en moet, door de kracht des H. Geestes, het, door de zonde, verontreinigde en bezoedelde beeld, in al Zijn luister meer en meer herstellen; op deze aarde geenszins, de ervaring leert het, maar in gindsche werelden, welke zich aan het oog des geestes, bij elke aandachtige beschouwing van den prachtvollen, majestueuzen sterrenhemel vertoonen.’

‘Ieder natuurlijk mensch is beschikt, is bestemd, om, uit het graf der zinnelijkheid, tot een eeuwig leven op te staan. Bij den natuurlijken mensch, nog kind zijnde, ligt de onstoffelijke geest, als bedolven, onder het aardsche stof (beeldspraak). Door onderwijs en opvoeding worden de

[p. 39]

oogen van den geest geopend voor het bovenzinnelijke; het geloof aanschouwt de bovenaardsche dingen in beelden en voorstellingen, genomen uit de wereld der zinnen; de rede verheft die beelden en voorstellingen tot begrippen. De geest grijpt de eeuwige waarheden en houdt ze in het denken vast, en van nu aan zijn zij het onvervreemdbaar eigendom van den geest geworden. De mensch weet nu in Wien en wat hij geloofd heeft: want zijn geweten, of zijn zich zelf bewust medeweten, getuigd met den Heiligen Geest Gods, dat de mensch een kind van God is, zoodra hij van het natuurlijke geen afgod maakt, en, in de ware beteekenis des woords, werkelijk mensch is geworden. Hij ziet nu in, dat het geloof de vaste grond is der dingen, die men hoopt, en een bewijs der bovenzinnelijke zaken, welke men, met aardsche oogen niet gewaar worden kan. Zijn geloof, dat in weten overgaat, dat is in overtuiging, wordt nu een aanschouwen van den geest. Het bovenzinnelijke staat bij hem vaster dan de zinnelijke verschijnselen, Hij leeft, beweegt zich en is in God, dat weet hij, daarvan is hij zich ten volle bewust; zijne conscientie, zijn medeweten met Gods geest, verzekert hem zulks op eene voor hem meest overtuigende wijze. Geen geloof op gezag is het, dat hem de eeuwige waarheden werktuigelijk opdringt aan te nemen; neen, het is, door de getuigenis des Heiligen Geestes, dat, in het heiligdom van zijn eeuwig Ik, de ideën van God, vrijheid en onsterfelijkheid zich in vollen glans, voor het oog zijns geestes vertoonen.’

Voorts op bladzijde 29:

‘Het leven in God werkt inwendig en met kracht; echter zonder dwang, maar door vrije overtuiging der goddelijke waarheid bij ieder mensch. De kiem van het Godsleven is in iedere menschelijke ziel, van den aanvang harer wording af, voorhanden. Die kiem bezit zulk een inwendig levensbeginsel, dat zij zich noodzakelijk, onder gunstige omstandigheden, ontwikkelen moet: omdat die kiem een straal is der levenszon, die den menschelijken geest met licht en warmte doordringt.’

Eindelijk om niet alle bladzijden uit te schrijven, ten slotte: de woorden van bladzijde 30.

‘Is elk mensch onsterfelijk, dan neemt hij naar gindsche

[p. 40]

werelden de zelfbewustheid zijner daden mede. Konden die handelingen den toets der reine zedelijkheid niet doorstaan, zoo zal de herinnering ze, willens en wetens, vrijwillig gepleegd te hebben, de worm zijn, die in den eeuwigen tijd niet sterft, en het vuur (beeldspraak) dat niet kan worden uitgebluscht, zonder zijne persoonlijkheid en zelfstandigheid op te heffen. Die knagende worm, die zedelijke smart zal te heviger steken, dat vuur te sterker branden, naarmate zijne overtredingen en zondige daden te zwaarder waren. De balsem der Goddelijke Liefde en het offer der volmaakte gehoorzaamheid, door den Zoon van God, gedurende geheel zijn aardsche loopbaan, en bovenal aan het kruis volbragt, zal de wonden, door dien worm en door dat vuur te weeg gebragt echter heelen. De Heiland der wereld is de volkomen heelmeester der gewonde zielen. Die zedelijke smart, een tastbaar bewijs zijnde, dat het levensbeginsel niet geheel vernietigd is, zal door den Verlosser der menschen, het krachtig geneesmiddel zijn, om den ziekelijken toestand, waarin zijne ziel, na de aflegging van het aardsche organismus, nog verkeert, tot betrekkelijke gezondheid te herstellen. De mensch moet hier op aarde, of in de toekomst, die zedelijke smart beginnen te gevoelen, om uit de banden der zinnelijkheid verlost, en, betrekkelijk, volmaakt te worden, gelijk de Hemelsche Vader absoluut volmaakt is. Dit neemt niet weg, dat, naarmate de bewustheid, door de kracht van Gods Heiligen Geest tot hooger standpunt van zedelijkheid en leven in God te zijn opgeklommen, bij den onsterfelijken mensch meer levend wordt, die herinnering minder smartelijk zal wezen, en een weemoedig gevoel, van zeer ziek naar de ziel geweest te zijn, alleen overblijft.’

Welk is nu uw onpartijdig antwoord, geachte lezer? Zijn de bovenstaande regelen zoo volstrekt onverstaanbaar voor u, en komt het u, met den recensent van het ‘boekje,’ ook voor, dat het de kunsttermen der philosophie en abstracte formules zijn!? Zoo niet. Welaan doe mij dan de eer aan, het gansche boekje te lezen, en gij zult u overtuigen, dat de meeste bladzijden in den bovenstaanden vorm geschreven zijn.

Christianus.