Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

Licht en duisternis.

Zijt ge, eenige jaren geleden, wel eens te Tiel geweest, lezer? Hebt ge toen, bij het binnenkomen der stad, van den Waaldijk, die ruime plaats wel gezien? Die plaats was met boomen beplant, niet waar? Met boomen in wier schaduw de Tielsche jeugd zich met spelen vermaakte, of de burgerij zich met wandelen verlustigde. Toen bereidden de vogelen hunne nesten in die hooge toppen en ruischte het gebladerte bij het zachte windje. En nu? De hand des houthakkers heeft die boomen weggerooid, den vogelen hunne schuilplaatsen en den menschen hunne beschutting voor de zonnehitte benomen.

Op dat ruime plein lagen alras stevige fondamenten, waarop nog later groote gebouwen verrezen. De werkman zwoegde en zweette, zijne rappe hand bragt wonderen te voorschijn; weldra stonden er een paar fraaije gebouwen, die elk hunne bestemming hadden: het eene voor licht, het andere voor duisternis. Gij die thans Tiel bezoekt, zult weten dat de gasfabriek en de cellulaire gevangenis dáár als vreedzame buren digt bij elkander staan en toen ik voor het eerst die gebouwen zag, stond ik een oogenblik stil en zeide: ‘ja, hier is wel het Licht en de Duisternis in dezelfde omgeving!’

Zonderling, niet waar? dat al wat de gaz-fabriek teekent zwart is, zwart van den kolendamp, niet uitlokkend om er binnen te treden, en toch verspreidt zich uit dat gebouw een helder licht, dat zijn schijnsel weldadig op de handelingen der menschen laat vallen. Als men er binnentreedt struikelt men vaak over groote stukken ijzer, of over de rondom opgehoopte coaks. Voor die ovens is het bijna niet uit te houden, door de hitte die ons tegen stroomt en die ons noodzaakt achteruit te gaan, maar al die struikelblokken en de hitte verdurende, want het is onze eigen wil dat wij die verduren: het terugtreden wordt ons niet verboden. Maar in dat andere gebouw, weinig treden verder, waarvan de ingang in sierlijker stijl is

[p. 227]

opgetrokken, daar wenkt ons als ware het, een vriendelijk tuintje tot binnengaan; die gevel met zijne heldere glasruiten, die hagelwitte gordijnen met zorg aangebragt, doen ons gelooven dat daar binnen een stil en gelukkig gezin woont. Hier geene struikelbrokken...de grond is effen gemaakt...hier ontmoet men geene beletselen om in te gaan...zelfs de schel, die onze tegenwoordigheid voor de deur verkondigt, heeft een aangenamen klank.

Daar binnen dringt geene bijna onuitstaanbare hitte tot terugtreden, maar wel, en dat zou men van buiten niet verwachten, eene koude, die ons hart aangrijpt....alles is hier stil....geene omgeving die van arbeidzaamheid getuigt, maar eene doodsche stilte, die door eene zekere benaauwdheid bijna het ademen belet. - Hier naast dus Licht, hier Duisternis; het is de cellulaire gevangenis, die alle gemeenachap afsluit, waarin men aan zich zelven wordt overgelaten, waar men niemand ziet, niet eens het volle daglicht!

Licht en Duisternis.

Licht voor de gelukkigen, die in hunne omgeving alles vinden, die in hunne gezellige kringen de waarde kennen en op prijs stellen van huiselijk geluk en vrede; die wanneer het woord brood staat rondgedeeld, onder het schijnsel eener heldere gaz-vlam, die aan den sierlijken lustre ontspringt, gesmaakt wordt.

Dan vouwt de huisvader zijne handen en dankt voor al de liefde en trouw, die hij weder ondervond; hij bidt om het licht der wijsheid, dat het schijnen moge ‘als eene lamp voor zijnen voet.’

Onder dat licht is het gezin gelukkig; de zorgen des daags zijn afgeloopen, met ieder en door ieder van het gezin wordt gesproken; het is dan alsof in den vorm des gespreks ieder rekenschap geeft van zijne daden en alsof de vader die rekenschap aanneemt door zijn vriendelijk knikken of door zijn vaderlijk vermanen.

Maar ook wordt onder dat schijnsel met ongedekten hoofde het Levensboek opengeslagen: Gods woord wordt gelezen door een der jongsten en de kinderstem klinkt even eenvoudig als dat woord zelf. En wanneer daar binnen dien gelukkigen kring gezegd wordt; ‘hebt uwen naaste lief als u zelven,’ dan dringt de les van den grooten Christus tot in de ziel door, zoo wordt de geest opgevoed tot hooger leven, en wanneer het plegtige

[p. 228]

amen van de christelijke bede is uitgesproken, dan is het heilige voornemen opgevat en bepaald: lief te hebben en wel te doen.

‘Hebt uwen naaste lief als u zelven.’

Zullen wij ook lief hebben hen, die daar zitten in enge cel, alleen, met hun gevoel van schuld, bewust dat de maatschappij daar buiten hen uitsluiten zal.

En moge al het kleine mat geslepen glas een flaauw licht in die cel brengen, het is duisternis in de toekomst, eene duisternis, die niet opwekt, maar die neerdrukt, die den lach van de lippen wegneemt en de traan des berouws langs de wangen doet biggelen: alles duisternis.

Uit het gelaat van den wezentlijk misdadige spreekt een blik die ons bedroeft en wiens scherp en doordringend oog ons vrees aanjaagt; het is duister in zijne ziel en bekommert hij zich niet hoe men over hem denkt; gevoelt hij ook al de zucht om weêr vrij te zijn, dan is het om zich door nieuwe misdaden te wreken. Mogt al in zijne cel Gods woord liggen om hem te bemoedigen en hem op te wekken - dat reine evangelielicht, verheldert geen enkel oogenblik het duistere dat in hem woont. Hij buigt niet ootmoedig de knie, zich vernederende voor den Schepper en den Vader, die zoo gaarne vergiffenis schenkt. Het is altijd duister rondom en in hem, arme misdadiger! waar zal het met u heen?

Daar binnen is het duister, want de huisvader die door den nood de handen sloeg aan het goed van anderen, en zulks om zijne kinderen te voeden, hij denkt in de sombere gevangeniscel aan zijne gade en aan zijne kleinen, die hij achterliet! O hadde hij maar liever gebrek geleden, zich liever de bete uit eigen mond gespaard, dan waren zij geholpen geweest en hij zat dan nu niet gevangen.

Geen wonder dat die man zijne smeekgebeden opzendt tot den troon van den Albestuurder - maar toch - iederen avond blijft het duister, want geen vriendelijke blik bemoedigt hem, de telkens terugkeerende gedachte aan gade en kroost pijnigt hem en moedeloos laat hij gedurig al weêr het hoofd op de doorweekte peluw vallen! Dat ter ruste gaan en dat ontwaken is voor hem telkens hetzelfde, en de verzuchting vloeit hem gedurig uit het hart en van de lippen: ‘o God, wat is er van hen geworden?’

Het is daar binnen duister; want een jongeling viert er zijn

[p. 229]

geboortedag; door den nood of door iets anders gedreven, ontvreemdde hij geld, dat hem was toevertrouwd, en nu - voor altijd is hij geschandvlekt voor en door de maatschappij.

Zijn jaardag hier! welk eene ontroerende gedachte aan het verledene!

Arme moeder! hadt ge dat kunnen denken, toen gij trachttet uwen lieveling op te voeden voor God, Zijne dienst en de maatschappij? Hadt ge u dat kunnen verbeelden, dat hij eenmaal den dag zijner geboorte herdenken zou tusschen de muren der gevangeniscel?

Heeft hij dus uwe lessen vergeten, ook al dreef hem den nood, ook al was het misschien om u te ondersteunen, toch hebt gij het niet gewild, dat hij stelen zou. Maar nu, nu denkt hij over de misdaad door hem gepleegd, nu denkt hij om de toekomst, en al heeft het schandmerk hem het vleesch niet geschroeid, 't is of dat merk hem in eene diepe vore aan het voorhoofd is geteekend, maar helaas!....eene diepe duisternis in zijne ziel beneemt hem al het licht der hope, en liever ware hij gestorven dan weder den dag zijner geboorte te herdenken.

Het is duister daar binnen, want de jeugdige verleide vervloekt den snooden wellusteling die haar ten val bragt en haar verliet. Het oogenblik naderde met rassche schreden, dat de vrucht harer schande het levenslicht zou zien; voor hare deugdzame moeder had zij het tot nog toe weten te verbergen, maar de tijd zal weldra daar zijn en dan, dan zal de goede moeder van smart ten grave dalen; dan zullen hare vriendinnen haar nawijzen en zich aan haar onttrekken, dan zal niemand haar meer willen kennen; - smartelijke strijd! wat te doen?

Het is nacht! - alles is in rust!

Zij is moeder geworden - en....rampzalig oogenblik....de moeder vergeet haar kind!! Het licht is van haar weggenomen en nu is de magt der duisternis op haar neêrgedaald; voor haar geheele leven is zij geschandvlekt en gedoemd hare schande te dragen.

Het is duister daar binnen....maar waarom nog meer droevige schetsen gemaald van de ongelukkigen, die in dat nieuwe gebouw een leven voortslepen vol schande!

Dat we ons liever herinneren wat in den huiselijken kring van de lippen vloeide: ‘hebt uwen naaste lief als u zelven.’

[p. 230]

‘Hebt uwen naaste lief als u zelven,’ een voorschrift den Christus waardig, maar gij en ik volgen wij dat groote gebod en zullen wij hen weder opnemen in ons midden en beproeven hen weder op den weg van eer en deugd terug te brengen, opdat zij zelven den schandnaam zouden vergeten kunnen, of zullen wij hen onbarmhartig van ons stooten en hun verwijten, dat zij het merk der schande met zich omvoeren?

Neen, dat mogen wij niet, wat wie weet wat er van ons nog worden kan! Ééne enkele overtreding is genoeg - en ook ons is het schandmerk der zonde in het hart gegrift en hoe zouden wij dan niet reikhalzend uitzien naar eene liefderijke hand, die ons opbeurde, naar een vriendelijken mond, die ons woorden van troost toesprak.

Vloek dus niet hen die gevallen zijn, want denk aan het verheven antwoord door den reinen mond gegeven: ‘Wie uwer zonder zonde is, werpe den eersten steen.’

Licht en Duisternis! Gebouwen, die daar bij elkander staat, gij hebt mij tot deze gedachte geleid! O! mogt dit weinige aanleiding geven tot vergevensgezindheid voor den armen mensch, die op deze wijze viel!

Mannen en vrouwen, wie gij zijt, wij allen struikelen in velen - laat uw oordeel zacht zijn wien, door de hand der geregtigheid, de vrijheid is ontnomen; laat uw vonnis het vonnis van den regter niet verdubbelen, want ééne schande is genoeg; eene dubbele wroeging kunnen zij niet dragen: het zou tot eene nieuwe misdaad leiden, en die zou dan uwe schuld zijn.

Er loopt zoo menige rond, die de eerste hand aan de misdaad van den schuldige heeft gelegd, maar die den naam van schuldig niet draagt. En waarom hun dan de kroon voor de voeten geworpen? Neen....die dan liever hem weder op het hoofd gezet!

Gods liefde is over allen en waarom dan onze liefde onthouden, hun, die ze zoo zeer behoeven?

Licht en Duisternis! De gedachte aan den diepen zin dier woorden leide velen tot erkennen, bovenal tot liefde, en wie dan ook de beide gebouwen te Tiel voorbijgaat, hij vergete dit nimmer:

‘Heb uwen naaste lief als u zelven.’

Leiden.

J.K. de Regt.