Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

[p. 566]

Handboek der Natuurkunde voor den beschaafden stand, naar A. Ganot, door Dr. Th. van Doesburgh. (Te) Totterdam, (bij) H. Nijgh, 1862. Prachtuitgave ƒ 6,80; hetzelfde werk Volks-uitgave ƒ 2,50.

Soms hoort men, en met eenig regt, op schamperen toon spreken over onze XIXde eeuw en wij erkennen dan ook gaarne dat de politieke hemel die haar welft vooral wanneer wij beurtelings een blik slaan op den niet te doorgronden Usurpator, den man van den 6den December en het verongelijkte diep ongelukkige Italië, dat ten speelbal strekt voor de grillen en luimen van heethoofdige vorsten, het rampzalige Italië dat zijn kerkelijk opperhoofd bedreigd ziet en toch de hand niet uitsteekt om zijne belagers het zoogenaamde erfdeel van Petrus te betwisten, dat dit alles, zeggen wij, ons geen gunstigen indruk geeft van de beschaving der volkeren. Doch wie kan ook zoo dwaas zijn op politieke verschijnselen te bouwen? wie kan zijn vertrouwen stellen op die fata morgana door politieke goochelaars en geestenbezweerders te voorschijn geroepen? Wie....doch waartoe te dezer plaatse onze verontwaardiging lucht te geven over de staatkunde onzer eeuw, eene staatkunde even onbegrijpelijk voor ons, als eenmaal het raadsel van de Sphinx voor de volkeren der oudheid! Neen liever wenden wij onze oogen af van deze daguerreotypen van list, bedrog en misleiding der volken en hebben gaarne een ruimen blik over voor, liefelijker en zegenrijker verschijnselen dier zelfde XIXe eeuw die als ware kinderen des lichts, zegen en welvaart aanbrengen en meer bevorderlijk zijn aan het eldorado van wereldvrede dan vuurmonden en kanonnen.

Wij bedoelen de verbazingwekkende vooruitgang op het gebied der Natuurwetenschappen, waaraan zoovele kundige mannen corypheeën der wetenschap, hunne talenten openbaar maken en daardoor voor handel en nijverheid nieuwe bronnen openen voor het heil der volken en den bloei der staten. Veel, wat in vroegere dagen gold, is thans verouderd, waar het getij verloopt, moeten de bakens verzet worden en die met den spoortrein niet med kan

[p. 567]

moet zich maar getroosten weder naar huis te gaan. Men hoort wel eens zeggen, dat er tegenwoordig zooveel vereischt wordt om voor dit of dat vak te worden opgeleid, maar men vergeet dat de omstandigheden zulks ook dringend gebieden en dat men niet meer genoeg heeft aan het weinige waarmede men in vroegere dagen volstaan kon. Wel is waar wordt die eisch om onder het gilde der wetenschappelijke mannen te worden geteld wel eens overdreven en vergt men van een of anderen kandidaat kundigheden die hij na verstreken studietijd weinig behoeft en die hij met een ‘aeternum vale’ begroet, doch aan den anderen kant is dit niet zoo geheel verwerpelijk als men daardoor het charlatanisme in de wetenschap kan te keer gaan. Wie herkent in den chirurg onzer dagen den barbier van vroeger, wie in den tegenwoordigen onderwijzer der jeugd, den schoolmeester van voor 50 à 60 jaren. Zie! zoo is alles veranderd geworden. Zelfs het vak van den droogist dat in vroegere dagen weinig beteekende, is in den laatsten tijd meer wetenschappelijk geworden en ook van hem heeft men meer geëischt om hem eveneens onder de wetenschappelijke mannen te kunnen rekenen. En zoo is er thans bijna geen vak of men dient bekend te zijn met die kundigheden, die tot het uitoefenen van een beroep de eerste voorwaarden zijn. Goed onderwijs en goede leerboeken zijn daartoe vooral noodzakelijk en onontbeerlijk en waar deze laatste duidelijkheid aan beknoptheid paren, dienen zij meerderen ingang te verkrijgen bij hen die zich de vereischte kundigheden willen verwerven. Natuur-, schei- en plantenkunde moest door ieder beschaafd mensch min of meer beoefend zijn en worden, en goddank, men begint dit hier en daar ernstig in te zien en het is niet te ontkennen welk een leeslust zich in den laatsten tijd voor wetenschappelijke lectuur geopenbaard heeft. Bijzonder op natuurkundig gebied bespeurt men eene veelvuldige beoefening, getuigen het zoowel de tijdschriften op dit gebied, als de leerboeken uitsluitend tot zelf-onderwijs ingerigt. Het werk van P. van den Burg ofschoon voor het grootste gedeelte gevolgd, kan als de baanbreker hier te lande beschouwd worden en werd het geschikste boek geacht dat nà dat van Buys in eene reeks van jaren is uitgekomen. Doch het geschikste

[p. 568]

werk dat ons tot op heden onder de oogen is gekomen, is ongetwijfeld het keurige werk van A. Ganot uit het Fransch vertaald door den kundigen Dr. Th. van Doesburgh. Men leest dit werk meer tot zijn genoegen dan als een dor studieboek en hij die het maar eens onder de oogen gehad heeft zal er ongetwijfeld naar haken om zulk een degelijk werk te bezitten. Keurige en met de meeste zorg bewerkte figuren luisteren den tekst bovenmate op, vooral het prachtwerk of liever de pracht-uitgave ad ƒ 6,80 zoo uitmuntend geschikt als prijs bij examina op gymnasiën enz. is zeer aanbevelenswaard; een heerlijk heldere druk en onberispelijk papier, gevoegd bij een keurig netten band zouden het zelfs voor jeugdige dames toegankelijk maken bij welke hier en daar ook eene zucht bestaat om zich iets meer kennis te verwerven dan haar alleen uit keukenboeken en slijmige traktaatjes geleerd wordt. Bedriegen wij ons niet dan heeft de voor de wetenschap te vroeg ontslapen Kloete Nortier in Rotterdam daartoe bij jeugdige dames den eersten aanstoot gegeven, door zijne voordragten over plantenkunde en het ware wenschelijk dat dit voorbeeld meer werd nagevolgd, dan zou het meisje later als vrouw meer gelden dan sommige nufjes die niets meer zijn dan modepoppen en rampzalige huishoudsters. Immers hoeveel is er, dat een wèl opgevoed meisje dient te weten wil zij eenmaal haar huishouden goed en zuinig bestieren. Het braden van vleesch, wanneer zij dat met heet en wanneer met koud water moet opzetten en waarom? de theorie van het wasschen, bleeken enz. al deze dingen die op natuurof scheikundig gebied berusten moeten theoretisch goed gekend worden, wil men er practisch nut van trekken. Doch ook de volksuitgave, waarvan wij bereids drie afleveringen van den uitgever ontvangen hebben, beantwoordt zeer aan het doel dat de heer Nijgh zich daarvan voorstelt. Immers voor den prijs van ƒ 2,50 kan ieder belangstellende zich dit flinke werk aanschaffen. Jeugdige pharmaceuten, apothekersleerlingen en zij, die zich voor het propaedeutisch examen voorbereiden, kunnen ter naauwernood beter werk vinden, daar men er alles in vindt opgeteekend, wat de jongste ontdekkingen op dat gebied aan het licht gebragt hebben. Wel is waar bestaat er bij ons een zeer bruikbaar werkje van

[p. 569]

den heer P. van den Burg, maar behalve dat dit veel kostbaarder is, zijn de illustratiën op lange na niet zoo talrijk en zuiver, terwijl aan het handboek van Ganot door de zorg van den heer van Doesburgh eenige uitbreidingen zijn aangebragt over de lichttorens, van de hand des heeren K.F.R. Andrau, luit. ter zee le klasse, directeur Afdeeling zeevaart van het Kon. Ned. Meteor. Instit. te Utrecht, terwijl de leer der schaduw en halfschaduw, waaromtrent men in het werk van Ganot niets vindt, er breedvoerig in behandeld is, waarbij ook onze uitstekende prof. Buys Ballot op minzame wijze de cijfers der normaal-standen van thermometer en barometer heeft afgestaan.

Wij hebben dus enkel lof voor het werk van Ganot, en waar vertaler en uitgever beiden om het zeerst gearbeid hebben om dit werk in alle opzigten voortreffelijk te doen zijn, is geene aanbeveling meer noodig. Alleen roepen wij den mannen der wetenschap toe zich te beijveren, dat dit handboek in de handen van jonge lieden kome, die bestemd zijn voor eene hoogere opvoeding!

De uitgever, die om zijne keurige uitgaven en degelijke werken onder de eerste uitgevers van ons land gerekend moet worden, wenschen wij van harte een groot debiet toe en binnen korten tijd eene tweede oplage. Wij bevelen ons zeer aan voor de vervolg-afleveringen der volks-uitgave.

Jesse.