Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

[p. 560]

Agricola. Proeve eener wet tot afschaffing der tienden. (Te) 's Gravenhage, (bij) Gebroeders Belinfante. Prijs ƒ 0,25.

De schrijver dezer brochure zet de stelling op den voorgrond, dat de voorstellen, welke ten aanzien der tienden uit den boezem der Staten-Generaal zijn voortgekomen, moesten mislukken, omdat daarbij geene afschaffing, maar slechts eene afkoopbaarstelling werd beöogd. Volgens den schrijver kan deze niet tot het doel leiden; zij zoude het voortbestaan der tienden nog gedurende eeuwenbestendigen.

Deze stelling komt ons niet voor juist te zijn. Zij steunt op deze meening, die door de geschiedenis van de verschillende ontwerpen tot geleidelijke opheffing der tienden wordt gelogenstraft. Immers niet, omdat eene afkoopbaarstelling werd beöogd, zijn de ontwerpen van den doortastenden en kundigen Sloet tot Oldhuis, aan wien de landbouw zoo groote verpligtingen heeft, gevallen: Juist die afkoopbaarstelling werd door de meerderheid der vertegenwoordiging verlangd, welke daaraan verre de voorkeur gaf boven het beginsel van onteigening met volkomene schadeloosstelling. Maar de voorname reden, waarom de ontwerpen in de Eerste Kamer schipbreuk leden, lag in de niet-aanneming van het beginsel van wederkeerigheid, in de niet-toekenning aan den tiendheffer van het regt om op zijne beurt den afkoop te vorderen, een regt, dat zoo drukkendzoude zijn voor den pligtige, dat met behoud daarvan aan geen afkoop te denken viel. Daarbij kwam, dat de Eerste Kamer ongaarne zag, dat zulk eene belangrijke voordragt niet van de regering uitging, maar dat het initiatief daartoe door een lid der vertegenwoordiging was genomen. In ieder geval de meening, dat de aanneming van het beginsel van afkoopbaarstelling de ontwerpen deed mislukken, is eene dwaling, gelijk duidelijk zal blijken wanneer, en wij twijfelen daaraan geenszins, de aanhangige voordragt betrekkelijk de tienden door de beide Kamers zal worden aangenomen.

En nu is het verder eene onjuiste redenering van den schrijver, dat het beginsel van afkoopbaarstelling het voortbestaan der tienden nog gedurende eeuwen zal bestendigen. Voorzeker, onmiddelijke vernietiging zal van de onlangs op

[p. 561]

nieuw aangeboden wet niet het gevolg zijn. Zij beoogt eene geleidelijke afschaffing der tienden, en dat is de ware weg om tot het doel te geraken. Want wil men de nijverheid van alle belemmeringen ontheffen, dan moet men dat niet doen met geweld of met dwang, maar op de grondslagen van vrijheid en regtvaardigheid. Men mag verwachten, dat de tiendpligtige, waar hem de afkoop zoo gemakkelijk wordt gemaakt, als bij de tegenwoordige voordragt geschiedt, daartoe gereedelijk zal overgaan, nu het hem vrijstaat af te koopen indien en wanneer hij wil. Daartegen kan men nu niet aanvoeren, dat de pligtige op die wijze den tiendheffer plagen kan, door eerst dan tot den afkoop over te gaan, wanneer dit hem blijkt het voordeeligst te zijn, want plagen kan de pligtige den tiendheffer altijd: dat is het noodzakelijk uitvloeisel van het precair en onereus regt van den heffer. De pligtige zal niet zoeken den heffer te benadeelen, maar hij zal trachten zij eigenbelang te bevorderen en dat eigenbelang zal de sterkste prikkel zijn tot den afkoop.

Dit wat betreft hetgeen de schrijver aan zijne proeve heeft gemeend te moeten laten voorafgaan.

Wat nu aangaat de proeve zelve, vermelden wij dat zijn plan steunt op de volgende grondslagen:

1^o.	De tienden moeten binnen een kort tijdsverloop geheel en al verdwijnen. Afkoopbaarstelling is daartoe niet voldoende.
2^o.	De wijziging in de heffing der tienden door conversie is niet in stijd met de grondwet.
3^o.	Bij de conversie moeten de regten en belangen van den tiendheffer worden gewaarborgd; daartoe moet hem eene weinig omslagtige en tevens weinig kostbare wijze van invordering der grondrenten worden verzekerd.
4^o.	De tiendpligtige moet niet worden bezwaard; hij moet derhalve in de gemeente, waarin het tiendpligtige goed gelegen is, de grondrente kunnen betalen.
5^o.	De conversie moet buiten regts-formaliteiten plaats hebben.
6^o.	De kosten uit de conversie voortvloeijende, worden bestreden met 1⅕ pCt. van het aflossingskapitaal, hetwelk de schrijver raamt op dertig millioen guldens, zoodat de kosten zouden bedragen ƒ 360, 000.

De erste stelling geven wij slechts gedeeltelijk toe. Wij

[p. 562]

stemmen met den schrijver in, dat de tienden binnen een kort tijdsverloop geheel moeten verdwijnen, maar aan den anderen kant gelooven wij, en wij hebben dit reeds opgemerkt, dat afkoopbaarstelling daartoe wel voldoende is.

De tweede stelling is juist, maar hetzelfde kan van de afkoopbaarstelling gezegd worden. De grondwet laat volkomene vrijheid. Van onteigening kan hier geen sprake zijn, vermits het betreft geene ontzetting van eigendom, maar afstand van een sequeel van het eigendomsregt.

De derde stelling veronderstelt, dat eene conversie in grondrente de regten en belangen van den tiendheffer waarborgt. Naar ons oordeel ziet de schrijver, en dit moet verwonderen, omdat hij zich een practicus noemt, de practische bezwaren voorbij, welke uit verdeeling of perceelsgewijzen verkoop van met grondrente bezwaarde landen voortspruiten. Nog onlangs heeft Georgus in zijne brochure over het tiendregt (bladz. 13) daaraan herinnerd. Maar al ware de conversie een volkomen waarborg voor de regten en belangen van den tiendheffer, toch zou zij moeten worden afgekeurd, omdat zij den toestand van den pligtige niet gemakkelijker maakt, die gedwongen wordt om jaarlijks (art. 3 van het plan van den schrijver) eene vaste uitkeering te voldoen, en zich vele opofferingen zal moeten getroosten, eer hij de op zijn grond klevende schuldpligtigheid zal hebben afgelost.

De vierde grondslag geeft aan den pligtige een voordeel van oneindig minder aanbelang dan dat, hetwelk hij verliest, wanneer hem het regt ontnomen wordt, om naar goedvinden tot den afkoop over te gaan.

De vijfde grondslag is ons niet regt duidelijk. Immers komt het ons voor, dat weinige ontwerpen van opheffing van tiend aan zoovele formaliteiten onderhevig zij als dat, welke de schrijver voorstelt. In geval de tiendpligtigheid wordt ontkend, verwijst schrijver de partijen naar den regter, zoodat het wel niet opgaat te zeggen, dat zijne conversie buiten regtsformaliteiten zal plaats hebben. Intusschen, aan regtsformaliteiten geven wij nog verre den voorrang boven het arbitrium, hetwelk de schrijver aanwijst tot begrooting der vergoeding.

De zesde stelling vergt van den Staat een offer, waartoe hij niet geregtigd is, daar de conversie van den schrijver ook bui-

[p. 563]

ten toedoen van den Staat geschiedt. Het is billijk, dat de kosten van afkoop of conversie komen ten laste van de partijen, die daarvan het voordeel genieten.

Het blijkt alzoo, dat wij ons in het algemeen geenszins met het plan van den schrijver kunnen vereenigen. Dit neemt niet weg, dat wij zijne poging om eene deugdelijke regeling voor te dragen waarderen, dat wij erkennen het vele goede, dat in de onderdeelen van het plan is gelegen, ofschoon ook daarop valt aan te merken. Vooral deed het ons genoegen te ontwaren, dat de schrijver, die blijkens zijne proeve ook in vreemde tiendwetten ervaren is, de aflossing heeft bepaald op een twintigvoudig bedrag en den afkoop der novale tienden aan eene afzonderlijke en gestrenge regeling onderwerpt.

S.