Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

Mr. P.H. Engels, de belastingen en de geldmiddelen van den aanvang der republiek tot op heden. (Te) Utrecht, (bij) Kemink en Zoon, 1862. In gr. 8vo. Prijs ƒ 3,90.

In 1848 gaf de schrijver van bovenstaand werk eene Geschiedenis der belastingen in Nederland in het licht, dat niet veel meer bevatte dan eene chronologische opgave der verschillende belastingen, welke in ons vaderland van de vroegste tijden tot op heden geheven zijn, en waarbij vooral vlijtig gebruik was gemaakt van de beide in 1834 verschenen verhandelingen van den heer W.E.J. Berg over de geschiedenis der belastingen en geldmiddelen ten tijde der grafelijke regering en ten tijde der republiek. Dit werk werd niet ongunstig ontvangen, hoezeer de inhoud hoogst onvolledig was en de vorm veel te wenschen overliet. Maar men prees in den schrijver, dat hij een zoo moeijelijken arbeid, waarvoor anderen terugdeinsden, waagde aan te vatten, en men verschoonde de vele gebreken, welke daarin werden aangetroffen; omdat men alle hulde bragt aan de moeite, besteed om zoovele bouwstoffen bijeen te brengen en te ordenen. Wat de schrijver gaf, was eene handleiding, een overzigt, en niet de minste verdienste van zijn werk was, dat het velen den weg wees om grondige nasporingen omtrent dit veelomvattend onderwerp in het werk te stellen.

Tusschen 1848 en 1862 bevindt zich echter een tijdvak van twaalf jaren, en zoo in dat tijdsverloop eene wetenschap

[p. 557]

is vooruitgegaan, het is zeker wel die der staathuishoudkunde. Hoevele belangrijke monographiën en dissertatiën zijn sedert de heer Engels zijn werk het eerst in het licht gaf, in ons land niet verschenen! Om van geene andere uitgaven te spreken, mogen wij gerustelijk als de voornaamste noemen die van de heeren Weeveringh, van Voorthuijsen, Buijs, Koenen en Betz. Vooral het werk van den eersten bevat eene onuitputtelijke stof tot nadere bewerking. Maar dat alles heeft de schrijver ter zijde gelaten en hetgeen de heer E. thans heeft geleverd, het moge zijn eene vermeerderde editie van zijn werk van 1848, het mist nogtans alle eigenschappen, welke in eene verhandeling over belastingen moeten gezocht worden, namelijk grondigheid, studie, orde en degelijkheid, in één woord het mist eene economische beteekenis. De redenen, waarom in den loop der tijden deze of gene belastingen werden ingevoerd, gewijzigd of afgeschaft, haar invloed op verschillende takken van nijverheid, vooral op den landbouw, de mededeeling der staathuishoudkundige beginselen, waarop de verschillende belastingstelsels rusten - dat alles zoekt men in dit werk te vergeefs. En toch is een naauwkeurig, ernstig onderzoek naar de grondslagen van de belastingstelsels, welke in de verschillende gewesten van ons land tijdens de republiek werden gehuldigd en naar de oorzaken dier afwijkingen eene schoone taak voor een schrijver, die nar oorspronkelijkheid en belangrijkheid streeft. En toch was het stelsel, dat wij aan onzen genialen de Witt te danken hebben, die onvermoeid werkzaam was om orde, en billijke verdeeling ten opzigte der belastingen in acht te nemen, een stelsel, dat de bewondering van den vreemdeling wegdroeg, en dat onzen handel en nijverheid tot een ongekenden bloei en welvaart deed rijzen! Er kwamen tijden, waarin de belastingen zwaarder drukten op de burgerij en waarin het nijvere volk gebukt ging onder ondragelijke kwellingen, die op schrikbarende wijze vermeerderden, toen een geweldige dwingeland, op wiens naam Nederland blijft sidderen, zoo lang het zijne onafhankelijkheid op prijs stelt, twee derde der schuld vernietigde en het staatsbankroet bespoedigde. Toen was Nederland het aan de uitstekende bekwaamheden van den minister Gogel verschuldigd,

[p. 558]

dat de vroegere verwarring plaats maakte voor orde en regelmaat en dat een stelsel werd ingevoerd, dat, welke gebreken daaraan ook onmiskenbaar kleefden, de grondslag is geworden, waarop onze latere belastingstelsels zijn opgetrokken. Daarop is eindelijk gevolgd het tijdvak, dat het koningrijk der Nederlanden zich vestigde en dat in meer dan een opzigt een treurig tijdvak mag genoemd worden, het tijdvak van voortdurende weifelingen, van ergerlijke dwalingen, van loven en van bieden, van volharden ook hierin om toch vooral het beheer der finantien geheim te houden, van roevooral vermeerdering onzer staatsschuld, van volslagen gemis van staatkundig doorzigt en finantiëel beleid. En wat vinden wij van dit alles in het werk van den heer Enels? Dorre opsomming van feiten en dagteekeningen, weinige maar steeds oppervlakkige en gewoonlijk onjuiste oordeelellingen over de belangrijkste tijdvakken van ons belastingstelsel, kennenlijk wel eene bedoeling om over ieder onderdeel eenig licht te verspreiden, maar even blijkbaar het zelfwustzijn van daartoe het onderscheidingsvermogen, den geoefenden blik te missen en ten gevolge daarvan onthouding, uit vrees voor mis te tasten. Van het onafscheidelijk verband tusschen belastingwezen en de bevordering van de belangen van handel en scheepvaart geen begrip, van de handelspolitiek onzer voorouders geen inzigt. En waar de moeijelijkheid om door te dringen in de met stof bedekte archieven, welke van de republiek zijn bewaard, den schrijver eenigzins ten goede komt, onvergefelijk is echter vooral de beknoptheid en onvolledigheid met betrekking tot de negentiende eeuw, welke overvloedige hulpbronnen oplevert voor kritische bearbeiding, onvergeeflijk dat de gevolgen van de invoering van het fransche belastingstelsel met zijne onduldbare wijze van heffing geheel worden voorbijgegaan, dat de invloed, die de vereeniging met België, inzonderheid op ons tarief van in- en uitgaande regten heeft uitgeoefend, de strijd, tusschen handelsvrijheid en bescherming toen in het opkomen, en die nog niet is gesmoord, in het minst niet zijn besproken. Onze conclusie is dan ook dat ééne bladzijde van de werken van Hogendorp en Gogel den lezer meer nut zal aanbrengen en meer tot overdenken zal aansporen dan dit, in weerwil van zijn omvang, vrij onbeteekenend werk en dat

[p. 559]

te onbeteekenender mag genoemd worden, omdat de behandeling onzer hedendaagsche belastingen een zeer ongeoefend oordeel verraadt en meermalen zondigt tegen de onwraakbare lessen der staathuishoudkunde. Wij twijfelen dan ook zeer of ooit iemand uit dit werk eene heldere notie zal verkrijgen van het onderscheid tussche de heffing eener belasting bij qutisatie en bij repartitie. Eindelijk moet van dit handboek ook de vorm in hooge mate worden afgekeurd. Sierlijkheid van uitdrukking mag van een werk over belastingen niet worden verlangd, maar duidelijkheid, netheid moet op den voorgrond staan. Wij behoeven hier slechts aan de keurige rede van onzen minister van finantiën te herinneren bij gelegenheid van de aanbieding der jongste begrootingswetten. De stijl van den heer E. echter is zoo slordig mogelijk.

Indien wij echter aan dezen arbeid, die van inspanning en goeden wil getuigt, niet alle beteekenis willen ontzeggen, dan ontleent zij die het meest aan de mededeeling van vele ongedrukte bescheiden uit het Rijks-archief, bestaande 1^o in een verbaal rakende den tiennden penning, zeer belangrijk voor de kennis der bezwaren, door de Staten aan den hertog van Alva in den weg gelegd, en 2^o staten van uitgaven en ontvangsten der gewesten voor 1803, niet minder gewigtig voor onze finantiële geschiedenis in het begin dezer eeuw, terwijl wij ook moeten erkennen, dat in deze tweede uitgave de overzigten over de verschillende tijdperken hler en daar met tot dusver onbekende bijzonderheden zijn verrijkt, en de wijzigingen in onze belastingwetten sedert 1848 vermeld. Wij eindigen met den wensch uit te drukken, dat een schrijver, meer op de hoogte van de economische wetenschap, meer begaafd met een helderen blik om in den zamenhang van onze vroegere belastingstelsels door te dringen, meer toegerust met zuiveren en eleganten stijl - en onder onze hoogleeraren in de staathuishoudkunde is zulk een schrijver zeer zeker te vinden - zich opgewekt moge gevoelen om aan Nederland te schenken, datgene wat de krachten van den heer Engels te boven ging...eene geschiedenis onzer belastingen. In ieder geval zal het werk, hetwelk wij als wetenschappelijk werk, niet voldoende aan de eischen van onzen tijd, moeten afkeuren, een nuttige, maar niet altijd zekere leiddraad blijven.

S.