Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

Aemstels oudheid of gedenkwaardigheden van Amsterdam, door dr. P. Scheltema, archivaris der hoofdstad en van Noord-Holland. Met eene plaat. Vierde deel. Amsterdam, bij J.H. Scheltema, 1861.

Het is gelukkig, dat er geleerden zijn, die hunne neuzen niet te fijn van constitutie achten, om het stof waaronder onze oude archieven bedolven zijn, op te snuiven, en hunne oogen niet te teeder, om het vaak naauwlijks leesbaar schrift van oude perkamenten te ontcijferen, en die bovenal geduld genoeg hebben voor de in anderer oogen onbeschrijfelijk drooge en ondankbare archivistische en antiquarische studie. Deze mannen toch, die een arbeid verrigten, welke zonder twijfel een wetenschappelijk oog en oordeel eischt, maar welken men bijna van geen wetenschappelijk man zou durven vorderen - zij zijn het, die eene grondige historiestudie mogelijk maken. Zij eten een rijst- en brijberg door, opdat de geschiedschrijver zijn pays de cocagne kunne bereiken; zij leggen de fundamenten, welke later onzigtbaar gemaakt, toch zoo noodig zijn, zullen de bouwmeesters des huizes hunne taak naar eisch volbrengen. Ondankbaar is het werk van den archivaris; zijne studie is eene specialiteit, en de vruchten zijner onderzoekingen en zijner inspanning kunnen maar door zeer weinigen beoordeeld, of zelfs gewaardeerd worden. Ja, wat zulk een geleerde publiceert, het komt maar betrekkelijk weinigen onder het oog. Maar daarom is men hem te meer dankbaarheid schuldig, als hij met moed en zelfverloochening den weg zijner studie blijft bewandelen

[p. 450]

Wie maar eenigzins er mede bekend is, wat de beoefenaar der historie aan den arbeid van archivisten en oudhiedkenners verschuldigd is, hoe hij vaak in 't duister moet rondtasten, omdat in vroegere tijden die studie verwaarloosd is, die zal op hoogen prijs stellen, wat tegenwoordig op dat gebied der wetenschap wordt verrigt en geleverd.

De archivaris van Amsterdam en van Noord-Holland, dr. P. Scheltema, is een van de geleerde, geduldige en naauwkeurige onderzoekers in ons vaderland, die bijzonder aanspraak op onze dankbaarheid hebben. Om niet te gewagen van 't geen hij vroeger reeds leverde, wijzen wij op het vierde deel van zijn Aemstels Oudheid, dat wij thans aankondigen. Waarlijk, daarin zien wij gestaafd, wat wij pas beweerden, dat de studie van den archivaris over het algemeen niet dankbaar is, al is 't ook, dat hij nu en dan ook rijke resultaten van zijn arbeid verkrijgt. Er valt niet aan te twijfelen, of er is vrij wat snuffelens, vrij wat onderzoeks noodig geweest, alvorens de copij voor dit deel gereed was, maar wat is die moeite soms schraal beloond! Neem maar tot voorbeeld het stuk, waarmede dit deel geopend word, het Rapport van Z.M. den Koning over de veroverde vlaggen des rijks (??), geplaatst in 's konings paleis te Amsterdam; hoe belangrijk ook, geeft het immers weinig resultaat, als men nagaat, hoeveel moeite er aan besteed is!

En zoo is er meer, ook in dit deel, wat niet gezegd wordt om de verdiensten van den geleerden archivaris te verkleinen, maar integendeel, om zijn arbeid te doen op prijs stellen.

Als de belangrijkste stukken, welke ons worden geschonken, noemen wij de mededeeling over het Reguliersklooster bij Amsterdam; de levensbeschrijving van den Amsterdamschen schilder Jan Gerritszoon van Bronckhorst, die zich naam gemaakt heeft door meer dan een door hem geschilderd glas, als ook door het schilderen van de orgeldeuren in de Nieuwe Kerk; verder de medegedeelde correspondentie van Nicolaas Witsen, waarop wij in een volgend deel het vervolg wachten; het berigt over de groote vischmarkt, door den schrijver vroeger geplaatst in de Holland van 1850, en - om niet meer te noemen - de opgave van eenige opmerkelijke posten uit de oude thesauriers rekeningen van de jaren 1550-1560.

[p. 451]

Wij wenschen den heer Scheltema van barte moed en lust toe, om op den weg voort te gaan, dien hij heeft ingeslagen. De hoofdstad bezitte in hem nog lang een kundigen en ijverigen archivaris; zijne pogingen om hare oude archiven te exploiteren, vinden bij velen ruime ondersteunign; menige belangrijke ontdekking en mededeeling zij ook voortaan de vrucht van zijn geleerd onderzoek!