Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

[p. 385]

Boekbeschouwing.

De toekomstige overwinning van het Protestantisme. Eene proeve van betoog, door C.W. Pape, emeritus predikant van de hervormde gemeente van Heusden. (Te) Arnhem, (bij) C.W. van der Wiel, 1862. In gr. 8vo., 406 blz. Prijs ƒ 2,50.

Een zeer belangrijk boek! Gelijk het uitgaat van eene naauwkeurige kennis en kalme beoordeeling der kerkelijke geschiedenis, zoo doet het ook blijken van eenen scherpzinnigen blik in de feiten van onzen leeftijd. De schrijver, reeds door onderscheidene belangrijke geschriften, met name: Het Protestantisme in betrekking tot den Staat ('s Hertogenbosch 1854) hoogst gunstig bekend als warm verdediger van de protestantsche beginselen tegenover de aanmatigingen der R.C. Kerk, levert in het voor ons liggende boek een ‘betoog,’ tusschen welks regels op elke bladzijde naauwkeurige kennis, juiste oordeelvelling en zelfstandige beschouwing te lezen staan. Met dat al achten we den titel niet zeer gelukkig gekozen. Wel ontwikkelt de schrijver in de eerste afdeeling het ware wezen van het Protestantisme, als gelegen in het streven naar waarheid en vrijheid in zaken van godsdienst; maar het woord heeft nu eenmaal eene polemische beteekenis tegenover het R.C. kerkgeloof, zoodat het bij min nadenkenden den schijn moet hebben, als ware een boek van ruim 400 bladzijden geschreven ter ontzenuwing van dat, tot in het vervelende toe herhaalde couranten-geschrijf van de Tijd en consorten, waarbij de verwachting wordt uitgedrukt, dat het Protestantisme op zijn uiterste ligt en weldra den dood zal ingaan, waarbij men dan breed ophaalt van ‘een koningrijk, dat tegen zich zelv' verdeeld is en met blijkbaar welgevallen wijst op de uiteenloopende rigtingen in de protestantsche kerkgenootschappen. Klaarblijkelijk weet men niet - of ziet opzettelijk voorbij? - dat ten allen tijde, voor zoover de Kerk niet, als in de eerste middeleeuwen, in eenen doodslaap lag, ‘geprotesteerd’ is tegen het beginsel van menschelijk gezag in zaken des christelijken geloofs. Het ontstaan der protestantsche kerkgenootschappen in de

[p. 386]

XVIde eeuw was geen feit dat op zich zelf staat, maar slechts eene der levensuitingen in de Kerk; en het beginsel van ‘protesteren’ tegenover de aanmatiging van gezag zal blijven bestaan, zoolang de Kerk op aarde eene ‘strijdende’ is. En dit moet en zal zij uit den aard der zaak blijven, zoo lang de Evangelie-belijdenis, in welke vormen dan ook, woont in menschen, bezoedeld door gebreken van verstand en hart, miskenning van het eigenlijke wezen des Evangelies, heerschzucht en wereldzin. Eene eindelijke en algeheele ‘overwinning van het Protestantisme’ in den hoogsten zin zal gelijk staan met eene algeheele opheffing van het verkeerde in de menschen en de menschheid. Daarom gelooven wij er niet aan gedurende het bestaan der tegenwoordige aardsche huishouding, hoewel wij onzen bijval geven aan de bewering van den geachten schrijver, dat ‘de overwinning van het Protestantisme geene andere kan zijn dan eene zedelijke, eene heerschappij der waarheid en vrijheid door de vernietiging der logen en de opheffing van de slavernij der zonde’ - echter, zoo als er wordt bijgevoegd: ‘zoover zulks in den tegenwoordigen onvolmaakten toestand der menschen mogelijk is.’ Wij willen er niet over twisten, maar naar ons bescheiden oordeel sluit nu het eene het andere bepaald uit. De schrijver gelooft aan eenen eindelijken ‘triomf van het Godsrijk op aarde.’ Wij deelen in dat geloof, maar houden het er tevens voor, dat daarmede dan ook een ophouden van den tegenwoordigen staat der dingen, ten opzigte van het maatschappelijke leven der menschen op aarde onvermijdelijk zal moeten gepaard gaan. En wil nu de schrandere schrijver van dit boek daaraan den naam van ‘overwinning van het Protestantisme’ geven, - het is ons wél; in de hoofdzaak zijn wij het met hem eens, dat de vrije belijdenis der waarheid in de van haar uitgaande ontwikkeling tot christelijke volkomenheid nimmer te wachten is van de beginselen door Rome voorgestaan, maar alleen van die, welke tegen Rome ‘protesteren.’

Dit boek heeft bij eene hoogst geregelde dispositie de onschatbare verdienste, dat het voet bij stuk houdt, zoodat de gang der redenering gemakkelijk wordt gevolgd. Men gevoelt het, dat de schrijver helder heeft gedacht en daarom in staat was tot helder schrijven. De aanteekeningen doen

[p. 387]

zien, dat hij zich geheel op de hoogte heeft gehouden van de binnen- en buitenlandsche literatuur des onderwerps, niet alleen uit een godgeleerd en kerkelijk, maar ook uit een staatsregtelijk oogpunt. Dat de auteur den ‘moed’ heeft om te verklaren, dat hij de hoofdstellingen der ‘moderne theologie’ niet onbepaald huldigt, maar ‘niet afkeerig van het moderne’ op zich zelv', het ‘alleen is van hetgeen daarin beginselloos, onhoudbaar, strijdig tegen de waarheid en troosteloos is,’ strekt hem in ons oog tot eer, niet tot verwijt, schoon men misschien van de andere zijde zal zeggen, dat hetgeen Pape beginselloos noemt in wezenlijkheid gestreng vasthouden aan een beginsel is; het door hem als onhoudbaar verworpene juist onwederlegbaar; het door hem strijdig tegen de waarheid geachte juist de hoogste en reinste uitdrukking der waarheid; het voor hem troostelooze integendeel het troostvolste. Zoo gaat het in de wereld: voor ieder is waarheid wat hij als waarheid aanmerkt; het objective ligt vaak zoo ver van de subjective opvatting.

Druk en papier verdienen allen lof en den uitgever komt den dank van alle belangstellenden toe voor de matige prijsbepaling, te meer daar men veel letters voor zijn geld krijgt. Het werk behoort dus in geene deele tot de kostbare, wel echter tot de kostelijke.

Br.