Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

Jan Beitel, een kinderhuis-jongen. Een verhaal voor het volk, door I. Hoek. (Te) Kampen, bij K. van Hulst, 1862. In kl. 8vo. 312 bladz. Prijs ƒ 1,50.

Wat de heer Hoek heeft geschreven was van goede gehalte, vooral zijne ‘Mina en Betsy’ en zijne novellen, onder den titel ‘de godsdienst in het leven.’

[p. 355]

De auteur heeft thans door zijn Jan Beitel onze letterkunde verrijkt met een verhaal voor het volk.

Het is niet gemakkelijk het volksleven te beschrijven, en slechts weinigen, waaronder Bitzius den eersten rang bekleedt, is het gegeven, dit te doen zooals het behoort. En heeft nu de heer Hoek, die in zijne vroegere geschriften ons meestal de kringen der fijnere beschaving binnenleidde, aan de eischen kunnen beantwoorden, die men een volks-schrijver stellen mag? Het is ons een waar genoegen ons vaderlandsch publiek te mogen verzekeren, dat in Jan Beitel schetsen uit het volksleven worden gegeven, even juist en waar, als schoon en leerrijk; en terwijl hier het volk wordt geschilderd zooals het is en spreekt in zijne eigen taal, is toch eene klip vermeden, waarop vele gestrand zijn; zorgvuldig heeft, namelijk, de auteur zich onthouden die werkelijkheid onbewimpeld weêr te geven, welke het rein gevoel en den goeden smaak kan belcedigen.

De talentvolle schrijver schetst ons in dit verhaal hoe een arme verwaarloosde timmermansjongen, in het kinderhuis opgenomen, door eene niet gemakkelijke jeugd, maar te gelijk door tusschenkomst van ware menschenvrienden, en zoo door de zorg van Hem, die 's menschen lot bestuurt, zich tot die hoogte vormt en ontwikkelt, dat hij eene eervolle plaats inneemt in de maatschappij.

Deze hoofdpersoon en zijne lotgevallen worden zoo waar geschilderd, dat, als de lezer hem vergelijkt met vele andere in het verhaal geschetste personen uit het volk, die de slagtoffers werden van ligtzinnigheid en zedeloosheid, hij zich magtig tot de deugd moet voelen aangetrokken, en erkennen zal, dat zij de hoogste waarde heeft, zoowel in de zelfvoldoening die zij schenkt, als in de kracht, die zij geeft om den mensch te doen beantwoorden aan zijne bestemming.

Vooral maakt eenvoudige natuurlijkheid eene groote verdienste uit van deze schetsen. Men leze eens het hoofdstuk: Een bezoek van liefdadige dames in de achterbuurt. Hoe juist en waar schetst de schrijver die smulpartij van Mie Beitel met man en kroost, de ontsteltenis die in het huisgezin heerscht, als eene gedienstige buurvrouw haastig achter de deur heen komt roepen: ‘Mie! gaauw, daar komen de juffers aan!’ - en bij de ontmoeting tusschen de

[p. 356]

dames van Kerkstein en hare beschermelingen, de geveinsdheid der vrouw, die de vrome uithangt, en de verstoordheid van den man, die noode zijn lekker kluifje in den steek laat, en het, terwijl hij het onder zijn buis wil verbergen, in de asch laat vallen. - Inderdaad dit tafereel - en zoo zijn er vele in dit boek - getuigt, dat de heer Hoek een scherpen blik heeft voor hetgeen in het maatschappelijk leven zoo al omgaat, dit in zijne beteekenis weet op te vatten en met talent weer te geven. Één greep heeft de bekwame schrijver echter gedaan, die naar onze meening een misgreep is, namelijk, dat hij ten laatste zijn hoofdpersoon niet alleen een aanzienlijken vader geeft, maar ook eene onverwacht uit de Oost terugkeerende moeder, die hem door haar geld tot welstand helpt. Waar alles zoo waar en natuurlijk loopt, had zoo iets geene plaats moeten gegeven zijn. Het effect zoude meer zijn, als Jan slechts bij eigen inspanning, langs den gewonen weg zijn doel bereikt had. De auteur heeft den schotel een weinig willen kruiden, iets dat hier niet noodig ware geweest.

Er bestaan ten onzent weinig goede volksboeken, en wat er voorhanden is, is grootendeels vertaald, zoodat er te veel vreemde zeden in voorkomen, die de bruikbaarheid voor het volk verminderen. Daarom verheugt het ons te meer in Jan Beitel een echt vaderlandsch volksboek te kunnen aanprijzen. Allen volksvrienden zij het dringend aanbevolen, want in geene volksbibliotheek mag het ontbreken. Maar ook meer beschaafden zullen er eene aangename lectuur en menigen heilzamen wenk in vinden. Wij hebben het tot het einde toe met klimmend genoegen gelezen.

***s.