Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

Olivia. Een verhaal uit het Engelsch van Miss Mulock, schrijfster van ‘John Halifax’ enz. Twee deelen. Te Sneek, bij van Druten en Bleeker, 1861. In gr. 8vo. prijs ƒ 6,00

De Engelsche romanliteratuur heeft langzamerhand, tot groot voordeel beiden voor verstand en hart, ook bij ons de alleenheerschappij verbroken, waarin zich voor eene poos de Fransche romantiek, met al hare gruwelen en afgrijselijkheden, zoo op esthetisch als op zedelijk gebied, mogt verheugen. En wij achten dit in waarheid eene winst. Het is zeker bekrompen en verkeerd een kunstwerk, een dichtstuk, te meten met den standaard eener dikwijls min of meer conventionele zedelijkheid, te verlangen dat de dichter of kunstenaar als zedemeester op zal treden, en steeds gereed staan om een oordeel uit te spreken over de handelingen zijner figuren, of met den vinger aanwijzen welke les uit elk bijzonder geval is af te leiden. Door zulk eene methode wordt noch de kunst, noch de ware moraliteit gebaat. Maar iets anders is het te verlangen dat elk kunstwerk bezield en gedragen zij door een waar, rein, zuiver idee, dat dan van zelve ook zedelijk zal zijn, te vorderen, dat de kunstenaar niet maar bloot de uitwendige grove werkelijkheid kopiëre, maar dat hij die schildere in haar dikwerf voor den oppervlakkigen beschouwer onnaspeurlijk verband met eene hoogere orde, als de afschaduwing eener diepere, waarachtige werkelijkheid, die de innerlijke band en wet aller dingen is. Deze is de wezenlijke beteekenis der poëtische geregtigheid, die niets anders mag noch behoeft te zijn, dan de getrouwe voorstelling en ontwikkeling der eeuwige wet, die aan iedere daad hare onvermijdelijke gevolgen vastknoopt. En nu moge het waar zijn, dat de Engelsche romanschrijvers - de schrijfsters vooral - wel eens een te bekrompen, min of

[p. 350]

meer conventionelen maatstaf aanleggen, en wel eens eene zeer bijzondere geestesrigting als de type van het waarachtig goede verheerlijken; bijna geen hunner treft het zwaarder verwijt, schier zonder uitzondering op de moderne Fransche school toepasselijk, dat een zedelijk idee hun vreemd, de begrippen van goed en kwaad hun volstrekt ontoegankelijk zijn. Uit de Fransche roman literatuur spreekt de geest eener diepverdorven, tot in het hart kranke maatschappij; de Engelsche daarentegen geeft ons het beeld eener maatschappij, die, ondanks vele bekrompenheden, bespottelijkheden, vooroordeelen, ja ook groote gebreken en erge zonden, toch nog eene gezonde kern bezit, wier hart nog niet door het kwaad is overwonnen en ingenomen, nog niet vervallen tot dat uiterste der ontaarding, waar het onderscheid ophoudt tusschen goed en kwaad, tusscheu regt en onregt. Daarom verheugen wij ons in de toenemende verbreiding der Engelsche literatuur, ook der Engelsche romanliteratuur, in ons midden; het kan een middel zijn om ons op den waren weg onzer ontwikkeling te wijzen, ons nader te brengen tot onze echte geest- en stamverwanten, en het, soms dreigende, gevaar af te keeren eener, zij het voorloopig ook maar intellectuele en morele, inlijving bij Frankrijk.

Onder de voortbrengselen der Engelsche romantiek, die steeds in grooter getale in onze taal worden overgebragt, begroeten wij met blijdschap het boek, waarvan wij den titel hierboven afschreven. De naam der schrijfster is gunstig bekend en haar welverdienden roem heeft zij ook in dit werk waardiglijk gehandhaafd. Het is een vrouwenleven dat hier geschilderd wordt, een vrouwenleven, in den edelsten en besten zin, groot door zelfverloochening, door toewijding, door liefde. Zoo als haar moeder haar eens in den droom zag, als een engel des vredes, wuivende met den olijftak, den weg wijzend naar het eeuwige vaderland, zoo gaat Olivia door het leven, eene vreugde en een zegen voor allen die rondom haar zijn. Toch heeft ook zij een bitteren strijd te strijden, en een wrangen lijdenskelk te ledigen, eer zij in haar eigen ziel dien vrede en die rust verwerven kan, die noodig zijn om anderen waarlijk tot steun en troost te kunnen verstrekken. Van schoonheid misdeeld,

[p. 351]

eenigzins mismaakt zelfs, is zij aanvankelijk een voorwerp van afschuw bijna voor hare jonge, ijdele, schitterende schoone moeder, eene ergernis in het oog van haar fieren vader, die in haar geen afstammeling erkent van zijn aloud, om schoonheid en kracht beroemd geslacht. Zoo groeit zij op, eenzaam, miskend, overgelaten aan de zorg eener oude Schotsche voedster, alleen met haar dichters, met haar eigen droomen en fantasiën. De blijde, woelige en wreede jeugd bekommert zich niet veel om het stille, schuwe, misvormde wezen, dat vergeefs eene plaats vraagt in den wijden, gullen, maar voor haar gesloten kring, waar bij iederen tred scherpe doornen, ook onwetend gestrooid, haar den voet kwetsen. Zoo teleur gesteld, terug gestooten of spottend afgewezen, keert zij tot zichzelve in, trekt zich in zichzelve terug, maar slechts om van daar uit licht en zegen en vreugde te verspreiden. Is het haar ontzegd door uiterlijk schoon, door ijdele behaagzucht en berekende bevalligheid, te schitteren en te boeijen: zij zal door zielenadel, door dienende, zelfopofferende liefde, de harten winnen, en alzoo waardiger hare plaats vervullen. Olivia is eene dier hooge, edele naturen voor wie het geloof aan onbaatzuchtige, zichzelf vergetende liefde, eene levensvoorwaarde is, die het hooger achten te beminnen dan bemind te worden, die liefde moeten geven, ook waar op geene wederliefde kan gehoopt worden. Dezulke zijn zeldzaam in deze dagen van moordend materialisme, van koude zelfzucht en gierige berekening. Toch zijn zij er, en hun heilige invloed, hoe weinig vaak opgemerkt, werkt met stille kracht als een lente-adem, die de slapende bloemen der ziel, haast gestorven door den ijzigen adem der hoog beschaafde eeuw, herleven en herbloeijen doet. Uitnemend schoon heeft ons de schrijfster van Olivia deze kracht en dezen zegen der toewijdende liefde geschilderd; en toch daarbij geen fantastisch luchtbeeld, geen onbereikbaar ideaal geteekend. Olivia blijft vrouw; haar hart dorst naar liefde, naar wederliefde, gevoelt een groot ledig, zoo lang zij de van God der vrouw gegeven bestemming niet vervult. Vergeefs zoekt zij daarvoor bevrediging, ook zelfs in de kunst; ook zij gevoelt de treffende waarheid van het woord des ouden schilders Vanburgh: geene vrouw kan zich in de kunst tot de hoogste hoogte verheffen;

[p. 352]

de kunst kan nooit voor haar, als voor den man, haar alles in alles zijn. Olivia bemint zoo als eene vrouw bemint, en zij gevoelt dat indien hij, dien zij bemint, haar geen wederliefde schenkt, op aarde voor haar geen geluk meer bloeijen kan. Maar niet voor dat die liefde, door bange beproeving en harden strijd, van alle zelfzucht is gereinigd; niet voor dat zij bereid is het offer haars harten en haars levens aan God te brengen, en, ook zonder wedermin, voor den geliefde te leven, vindt zij de kroone, de zaligheid der heilige liefde in de onverbreekbare, heerlijke vereeniging des harten. Geene vulgaire liefdeshistorie is hier, geene sprake van ijdele minne. maar een ernstig en treffend verhaal, dat meer dan voor een oogeblik bezig houden, dat leeren, sterken, troosten, opheffen kan. Moge ook dit goede boek in veler handen komen, en de geest van Olivia in veler harten.