Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

[p. 340]

Het leven van den eerwaarden Henry Martijn, zendeling in Indie, door John Sargent, Rector te Lavington. Naar de achttiende uitgave uit het Engelsch vertaald door G. Jaspers. (Te) Amsterdam, (bij) H. Höveker. In post 8vo. 508 bladz. Prijs ƒ 2,20.

Reeds meermalen hadden wij het genoegen onze lezers opmerkzaam te maken op werken uitgegeven door de vereeniging ter bevordering van christelijke lectuur; en met gunstige verwachting namen wij dan ook het hier te bespreken boek, door dezelfde vereeniging in het licht gezonden, ter hand. Weldra echter veranderde onze meening. De nadere kennismaking belette ons ook hier eene aanbevelende aankondiging te schrijven. Het onderwerp is zeker belangrijk genoeg. De levensloop, de lotgevallen en werkzaamheden van een' man die zich ter taak had gesteld om de christelijke godsdienst zuiver bekend te maken, daar waar zij of nog geheel vreemd of niet anders dan in onzuiveren vorm, als Roomsch-Catholicisme, bekend was, hebben zeker aanspraak op de algemeene belangstelling van het godsdienstig publiek. Maar de vorm, waarin de geschiedenis van dezen zendeling wordt meêgedeeld, maakt de lezing van het boek vervelend, onbehagelijk, aanstootelijk. Voor een aantal lezers zal de bekrompen levens- en wereld-beschouwing van Martijn zoowel als van zijn' biograaf, uitgedrukt in hunne pietistische wijze van spreken, onaangenaam, ergerlijk zijn. De ongelukkige inkleeding doet zeker afbreuk aan het nut, dat zulk eene levensbeschrijving, ware zij eenvoudiger ingerigt, ongetwijfeld zou kunnen doen.

Een enkel staaltje moge onze lezers in staat stellen, de billijkheid onzer beschouwing te beoordeelen. Er wordt verhaald, dat M. zich aan de hoogeschool met onvermoeide vlijt toelegde op de beoefening der wiskunde. En daarop volgt deze vrome (?) ontboezeming, (pag. 10): ‘Later werd hij zoo zeer getroffen over het geestelijk gevaar, waaraan men zich blootstelt, wanneer men te diep in die studie wil indringen, dat hij, bij het herdenken aan dien tijd, God niet genoeg kon danken, die door zijne groote barmhartigheid verhoed had dat de vonk der genade, door den H. Geest in zijn

[p. 341]

hart ontstoken, niet uitgebluscht was geworden.’ - Wat dunkt u? de wiskunde gevaarlijk voor de godsdienst! het licht der wetenschap niet te vereenigen met het licht des H. Geestes! Dus kan een mathematicus onmogelijk een godsdienstig man zijn; en hier te lande maakt men de beoefening der wiskunde, althans van hare beginselen, verpligtend voor den aanstaanden prediker des Evangelies. Dat groote gevaar schijnt dus in Nederland tot nog toe onbekend te zijn. Wij hopen zeer dat het zoo blijve! -

Elders (pag. 138) wordt een twistgesprek meêgedeeld door M. gehouden met eenige monniken te St. Salvador. Een der laatsten beroept zich, ten gunste van zijn gevoelen, op het gezag van kerkvaders en beroemde geleerden, Augustinus, Bernhardus, e.a. en daarop antwoordt onze zendeling: ‘maar zij waren niet door den geest bezield.’ Wat zal men zeggen van zulk een argument in den mond van een' man, die zich zeer sterk overtuigd houdt, dat hij zelf wel door den H. Geest is bezield? Deze opmerking leidt als van zelve tot eene andere gedachte, door de lezing van dit boek in ons opgewekt. Meermalen en op onderscheidene wijze is de vraag ter sprake gebragt: of het houden van een dagboek raadzaam en als hulpmiddel ter bevordering van godsdienst en zedelijkheid aanbevelenswaard te achten zij? Wij zullen deze quaestie hier natuurlijk niet in haar geheel behandelen, maar willen er toch op wijzen, hoe de inhoud van dit boek in de daad kracht bijzet aan ééne reden ten minste, waarop de tegenstanders van dergelijke dagboeken hun gevoelen plegen te steunen. De levensbeschrijving van M. bevat een groot deel van het boek, waarin hij dagelijks zijne gevoelens en zielsstemming opteekende en levert alzoo eene sterke bevestiging van de bewering, dat zulke boeken dikwijls steunpilaren zijn van geestelijken hoogmoed en eigengeregtigheid. Één voorbeeld, (pag. 76): ‘onder mijne wandeling had ik een levendigen indruk van de genade Gods, dat Hij mij eene andere begeerte gegeven had dan - - - -; ik zag hen met elkander zamenrotten en in elkanders buitensporige vrolijkheid hunne vreugde zoeken; terwijl het mijn leven en de vreugde mijns harten was, met God alleen te zijn.’ Wie kan nalaten hierbij te denken aan het bijbelsche: ‘ik dank u, o God! dat ik niet ben gelijk de andere menschen!’ Het

[p. 342]

medelijden met de verdorvenheid der naasten is een masker van de eigengeregtigheid; de dankbaarheid voor Gods genade welt op uit de onzuivere bron van welbehagen over eigen vroomheid. Hoe vroom toch de woorden klinken, zij geven de uitdrukking van een niet waarachtig vroom, immers niet nederig gemoed.

In het algemeen hinderde ons in dit boek de piëtistische toon, het geaffecteerd en daarom onzuiver vertoon van godsvrucht. Hoe hoog men in Engeland met zulke werken loope, wij zouden het geene schade achten zoo zij hier onbekend bleven, wij mogen ten minste de vertaling niet aanprijzen.

R.

V.