Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

Iets over de methode van het physiologisch onderzoek. Redevoering ter aanvaarding van het hoogleeraars-ambt in de Physiologie aan de hoogeschool te Turijn, uitgesproken enz. door Jac. Moleschott. Vertaald uit het hoogduitsch door Corstiaan de Jong. Te Ulrecht, bij Kemink & Zoon, 1861. In kl. 8vo. VI en 36 blz. Prijs ƒ 0,25.

Op 16 Dec. 1861 aanvaardde de heer Jacob Moleschott, na vroeger privaat-docent te Heidelberg en hoogleeraar te Zurich geweest te zijn, het hem opgedragen professoraat in de physiologie aan de hoogeschool te Turijn, met het houden eener, tot inleiding dienende, openbare les over de eischen

[p. 305]

van het physiologische onderzoek. Van de bij die gelegenheid in het Italiaansch uitgesproken rede gaf de auteur, vooral in het belang zijner voormalige onder bovenstaanden eenigzins vertaling in het licht, die thans onder bovenstaanden eenig-zins gewijzigden titel, in het hollandsch overgebragt, bij de heeren Kemink te Utrecht is uitgegeven. De door den schrijver aan het physiologisch onderzoek gestelde eischen zijn hoofdzakelijk gelegen in vergelijkende waarneming, in naauwkeurdene proeven, in experimentaal-kritiek van elke uit het gevondene afgeleide gevolgtrekking en in het vermijden van teleologische verklaringen. Die bijzonderheden worden achtereenvolgens door den schrijver ontwikkeld en door het aanhalen van enkele voorbeelden, welke niet altijd van eenzijdigheid en overdrijving zijn vrij te pleiten, opgehelderd. Evenwel hecht steller dezes aan den inhoud van het kleine geschrift, dat zich noch door belangrijkheid, noch door nieuwe denkbeelden onderscheidt, veel minder gewigt, dan aan den lossen en levendigen stjl, waarin de schrijver zijn onderwerp behandeld heeft. De heer Corstiaan de Jong, die de vertaling op zich nam, had zich daarom te meer moeten bevlijtigen, om alle germanismen, waardoor somtijds onduidelijkheid, of zelfs onverstaanbaarheid werd veroorzaakt, zorgvuldig te vermijden. Dat deze onze aanmerking gegrond is, moge uit de volgende aanhalingen blijken. In het Voorwoord - ook dit is een hinderlijke germenismus - staat op regel 4 ‘passende verwerking’ in plaats van ‘toepasselijk gebruik of t. aanwending,’ om de woorden ‘angepasste Verwendung’ te vertalen, en aan het slot dier voorrede wordt het woord ‘Zaghaftigkeit,’ hetwelk dáár ‘angstvalligheid’ beduidt, door het veel zwakkere ‘beschrondheid’ vertaald.

Op b1. 3 van den hoogduitschen tekst wordt van beroemde ontleedkundigen gezega, dat zij ‘die festen Grundsteine leg-ten, über welchen sich alle spätere Arbeiten zur Vervollkommnung der Anatomie erheben;’ die tweede alinea wordt vertaald, ‘waarover alle latere arbeid ter verdere volmaking van de ontleedkunde zich verheft.’

Op bl. 10 wordt van ‘jonge verzorgers der wetenschap’ gesproken, terwijl jeugdige beoefenaars der wetenschap ‘junge Pfleger’ bedoeld worden. Op de eerstvolgende bladzijde wordt onder de loffelijke eigenschappen der italiaansche taal ook haar

[p. 306]

‘geur’ genoemd; dit zal ‘waas’ zijn moeten, om het denkbeeld van den schrjver, die zich van het woord ‘Duft’ bediende, terug te geven. Het hoogduitsche ‘Forschertrieb’ wordt beter door ‘lust tot onderzoek’ vertaald, dan door ‘onderzoekingsdrift.’ Als de schrijver op bl. 9 zegt: ‘Die physiologie sucht die Beziehungen zu erkennen u.s.w. dan moet laatstgenoemd werkwoord vertaald worden door ‘leeren kennen,’ maar niet door ‘onderkennen,’ vermits dat woord een geheel ander denkbeeld uitdrukt. - Moge de vertaler in de voorbeelden, aan de tien eerste bladzijden van den hoogduitschen tekst ontleend, het bewijs zien, dat hij in het vervolg, met grootere vlijt en zorgvuldigheid bij het vertalen zal moeten te werk gaan.