Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

[p. 303]

Guldens-editie. - Anthonie van Bockhorst (1566). - Eene Nijmeegsche novelle. Door B. ter Haar Bz. Te Arnhem, bij D.A. Thieme, 1862. Twee deelen, 600 blz. Prijs ƒ 2,00.

Het was een merkwaardige tijd toen het ontwaakte beginsel der godsdienstige vrijheid zich baan brak door alle dammen, die bijgeloof, hierarchie en staatkunde hadden opgeworpen. Van hoeveel geloofskracht en opoffering van het dierbaarste om den wil der conscientie was hij getuige hoevele groote persoonlijkheden heeft hij te voorschijn geroepen! Ofschoon meer dan een romancier de stof voor zijne tafereelen aan dien grooten worstelstrijd tusschen licht en duister ontleende en ten onzent Het huis Lauernesse een zeldzamen bijval heeft verworven - gevoelde de heer ter Haar zich opgewekt in een historisch-romantisch verhaal het ontwaken en den voortgang der hervorming in Nijmegen voor het Nederlandsch publiek af te malen.

Zeker burger, Anthonie van Bockhorst treedt daarin met zijne familie op den voorgrond. Verschil van godsdienstige denkwijze werpt ook in dit gezin den fakkel der verdeeldheid, stelt Anthonie bloot aan hevigen strijd en veroorzaakt verwikkelingen, die de belangstelling en nieuwsgierigheid opwekken en spannen. Somwijlen schept de auteur echter intrigues zonder dien tact, welke den doorkneden romanschrijver verraadt; zoo b.v., is de omstandigheid, dat Anthonie's bruid plotseling blijkt de dochter te zijn van een ander dan die zij voor haren vader hield, er te zeer als met de haren bijgesleept om den indruk der waarheid te maken.

En dan de uitwerking, die de ontdekking van deze zeldzame gebeurtenis op de betrokkene personen doet? Waarlijk, zoo als de auteur die beschrijft, schijnt het, of er iets voorgevallen is dat zoo maar dagelijks plaats grijpt. De heer ter Haar had zulk een middeltje inderdaad niet noodig, daar de tafereelen, die hij schetst, degelijk en schoon genoeg zijn om op zich zelven te boeijen en te behagen. Vooral is het eene groote verdienste dat zij getrouw de kleur des tijds dragen. Blijkbaar heeft de schrijver die dagen met zorg bestudeerd; hij is er in doorgedrongen en heeft bij het schrijven in de zestiende eeuw geleefd. Bijzonder

[p. 304]

gelukkig wordt de geest en de taal van dien tijd weergegeven in den dialoog. De rede van den hervormer uit Batenburg, op het Jodenkerkhof buiten Nijmegen gehouden, achten wij een juweeltje, terwijl de geheele schildering dier godsdienstoefening een der schoonste gedeelten is. Niet minder gelukkig teekent de auteur de verschillende nuances van het nieuwe godsdienstige leven en den daardoor geboren in- en uitwendigen strijd, in het huis van den werkman, de zaal van den aanzienlijke, de binnenkamer van den burger, de cel van het klooster. De verhouding van de Nijmeegsche regering tot de voortdringende hervorming is zoo waar en juist opgevat en aangetoond, dat daardoor niet alleen volkomen licht wordt verspreid over hare handelingen, maar ook over die van de magistraten in vele andere steden. De karakterteekeningen zijn over het algemeen wèl geslaagd, ofschoon wij die fijne trekken niet vonden, welke het toppunt der kunst aanduiden; doch deze hoogte bereiken slechts weinigen, en de schrijver vond misschien hierin ook een bezwaar dat het streven en de handelingen zijner personen noodwendig te veel op een punt moesten worden gerigt, om de karakters zich veelzijdig te doen openbaren.

Een vrij groot getal aanteekeningen, die van des auteurs historische naauwgezetheid en zorgvuldige bronnenstudie getuigen, besluiten dit werk, dat wij niet aarzelen, als een echt historische, nationale en zeer verdienstelijke roman, een sieraad der guldens-editie te noemen.

***S.