Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

Tijding uit Zee. Een Kersverhaal door Charles Dickens. Uit het Engelsch door W.J. Mensing. (Te) Amsterdam, (bij) P.N. van Kampen, 1861. In post 8vo. Prijs ƒ 1,90.

Het is eene goede en liefelijke gewoonte van onze oostelijke en westelijke naburen beiden, om het schoone Kersfeest te vieren als een huiselijk feest, waaraan oud en jong deelnemen, eene gewoonte, die wel ten onzent navolging zou verdienen. En het is eene goede en liefelijke gewoonte van onzer aller vriend Charles Dickens, om dat heileg feest te vieren met een boekjen, dat, meer dan eens, den gevierden naam volkomen waardig was. Kerssprookjens waren het: verhaaltjens waarin het gewone en bovennatuurlijke, het levendig plastische en fantastisch-geheimzinnige wonderlijk waren dooreengemengeld; liefelijke verhaaltjens, waaruit een adem van den goeden, ouden tijd der sprookjens aan den haard u tegenruischte, waaraan eene goede, heilige gedachte ten grondslag lag; die geest en gemoed wisten te treffen en te reinigen. Dickens Christmas Carol, onder den titel van Kerssprookje in het Hollandsch vertaald, is, naar mijné meening, eene der uitnemendste verhaaltjens, een der schoonste kunstgewrochtjens, die wij immer van zijne hand ontvingen. In den laatsten tijd schijnt Dickens zich minder met het leveren van Kersverhaaltjens te hebben bezig gehouden; althans sedert lang kwamen er ons geene in handen

[p. 255]

Nu ontvangen wij er wederom een. Met blijde verwachting vingen wij de lezing aan: en nu - hoe is ons oordeel?

Men heeft gezegd dat het talent van Dickens bereids aan het afnemen was, en meende daarvan onwedersprekelijke bewijzen te vinden in zijne jongste werken. En inderdaad, na zijn meesterlijken David Copperfield, heeft hij niets geleverd wat met dit in zoo menig opzigt uitstekend boek op ééne lijn kan geplaatst worden. Ja, erger: het scheen of bij ieder nieuw werk steeds meer achteruitgang, afneming van krachten, uitputting te bespeuren was; alsof het eens zoo schitterend talent voortdurend en zigtbaar daalde; of telkens meer de gebreken, die dat talent altijd hadden aangekleefd maar vroeger als overdekt en vernietigd werden door de uitnemende gaven; - of deze gebreken telkens meer en hinderlijker op den voorgrond traden. Wij willen de vraag thans niet onderzoeken: zeker is het, naar ons gevoelen, dat Dickens niet meer de plaats inneemt, die hij vroeger bekleedde, en waarop alleen eene nieuwe scheping, die schitterend van zijn talent getuigenis komt afleggen, hem herstellen kan. En zeker is het ook, dat dit Kerssprookjen zulke niet zal doen.

De zwakheid en onwaarschijnlijkheid, bijna hadden wij gezegd de onbeholpenheid, van dit verhaal is te onbegrijpelijker en te onvergeeflijker tevens, wanneer men bedenkt, welk een treffende donnée Dickens hier vond. Immers wij meenen dat aan het verhaal eene werkelijke gebeurtenis ten grondslag ligt. Doch werkelijkheid of niet: de fabel is voortrefflijk. Zoo Dickens haar schiep, drukke hem dubbel het verwijt van gebrekkige uitwerking. Een zeeman, pas gehuwd, lijdt schipbreuk: hij alleen met een enkel gezel, ontkomt den dood en redt zich op een onbewoond, onvruchtbaar eilandjen. Daar zijn einde nabij geloovende, werpt hij eene flesch in zee, waarin een papier, dat gewigtige mededeeling voor zijne familie bevat. Deze famihe waant hem dood, maar op zekeren dag verschijnt in het dorp een Amerikaansch scheepskapitein die de flesch gevonden heeft en nu aan het adres bezorgt. Intusschen wordt de zeeman gered en keert naar zijn vaderland terug. Reeds dit alleen zou stof te over leveren voor een verhaal, dat noch aan diepte van gevoel, noch aan schoonheid van opvatting en

[p. 256]

teekening, behoefde arm te zijn. Doch er komt nog veel bij, dat dat de zaak belangrijk maakt. Het half leesbare briefje in de flesch bevat eene mededeeling omtrent de nalatenschap van des zeemans vader, die de welvaart en de hoop van het gansche achtergebleven gezin bedreigt. Maar ik kan de geschiedenis met hare incidenten niet gaan oververtellen; en moet het boekjen als bekend veronderstellen. En dan vragen wij, is de behandeling van het onderwerp Dickens waardig? Is het den kunstenaar te vergeven - een kunstenaar zoo als hij! - dat, terwijl hij sommige zijner figuren schier in het duister laat, hij op andere zulk een grillig, schril licht doet vallen, dat ze haast tot karikaturen worden? Is de teekening van Lawrence Clisson op het eiland waar? Is het niet vervelend kaptein Jorgan telkens en telkens weer, een klap op zijn been te zien geven, alsof daarin iets bijzonders stak? Is het niet hoogst onwaarschijnlijk, dat juist die vier mannen, wier namen aan Jorgan en Alfred waren opgegeven, bij elkander zitten in de club, als die beiden daar intreden; om nu maar te zwijgen van Hugh's tegenwoordigheid in dezelfde herberg, en vooral van dat papier in Tom Pettifer's hoed? En wat erger is: de verhalen door de leden der club gedaan en die eene belangrijke plaats innemen, staan geheel op zich-zelven, in volstrekt geen verband met het eigenlijke onderwerp van het boekjen; zij konden even goed overal elders zijn aangebragt. Die verhalen vertegenwoordigen ten deele het bovennatuurlijke, fantastische element, dat in geen Kerssprookjen ontbreken mag; maar het is hier niet met de stoffe zaamgesmolten, doch er letterlijk tusschen geschoven, zonder eenig verband aangehangen. Deze verhalen, vooral die van Polreath en Penrewen, zijn overigens werkelijk schoon en verraden genoeg de meesterhand, om het ons te doen betreuren, dat het geheele boekjen daarvan niet meer de blijken draagt. De hand des meesters verraadt zich ook elders; b.v. in dat schoone tafreel, als kaptein Jorgan de familie op Hugh's wederkomst voorbereidt. Doch het is ook onmogelijk, dat iemand als Dickens een boek zou schrijven, dat niet op verschillende plaatsen en in menigen trek den meester deed kennen; maar juist daarom moeten wij hem strenger eischen doen dan een ander. Noblesse oblige, ook hier. Het is

[p. 257]

niet genoeg dat hij ons nu en dan doe lagchen, nu en dan ons hart treft: wij wachten van zijne hand een kunstwerk, dat aan de eischen der kunst voldoet en ons waarlijk bevredigen kan. In het genre waarvan nu sprake is, leverde hij zulk een kunstjuweeltjen in zijn Christmas Carol, waarbij het tegenwoordige boekjen ver afsteekt. Handhave hij spoedig door iets beters zijn ouden roem.