Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

Verslagen en mededeelingen der koninklijke Akademie van Wetenschappen. Afdeeling Natuurkunde. Elfde deel, derde stuk. (Te) Amsterdam, (bij) C.G. van der Post, 1861.

Ofschoon niet alle mededeelingen van alle geleerde genootschappen ten allen tijde even belangrijk zijn en zommige met een ‘transeant cum ceteris’ gerust kunnen worden weggezet wanneer ze slechts even zijn ingezien, zoo doet het ons thans genoegen over dit derde stuk het werk der Academie onze bijzondere tevredenheid te betuigen. We hebben het reeds meer gezegd en we herhalen het hier nogmaals, dat wij juist niet altijd dweepen met het werk of de verrigtingen van de hooggeleerde heeren omdat zij nu eenmaal, op wat wijze dan ook, het epitheton dat den schijn van geleerdheid geeft, voeren mogen, maar wij zullen altijd de eersten zijn, wanneer wij naar onze overtuiging daartoe gedrongen worden, om onze goedkeurende stem te doen hooren, als het daadwerkelijk blijkt dat door hun ijverig streven de wetenschap gebaat wordt, hetwelk ons bijzonder aangenaam is van deze de aflevering te kunnen doen. De mededeeling toch van de nieuwere lenzenstelsels van Merz en van Hartnack en de grenzen van het optisch vermogen onzer hedendaagsche mikroskopen door P. Harting, is voor de geschiedenis der mikroskopie zeer belangrijk, vooral omdat men tegenwoordig bij dne stand der natuurwetenschappen geen mikroskoop ontberen kan. doch met het oog op de groote volkomenheid dezer nieuwe werktuigen, staat men verbaasd hoe een Leeuwenhoek met zijne zoo eenvoudige lenzen, zulke groote ontdekkingen kon doen, die nog heden ten dage geldend zijn. Het is echter eene waarheid, dat men aan zijne eigene werktuigen zeer gewend raakt en dat men dikwijls hiermede hoe eenvoudig

[p. 217]

ook en ofschoon zoogenaamd niet meer beantwoordende aan de vorderingen der wetenschap, meer kan uitrigten dan met geheel vreemde werktuigen. Wij willen gaarne gelooven dat het Hartnacksche stelsel het beste van allen is, ofschoon wij voor ons, dat van Nachet en Oberhäuser niet kunnen verwerpen. De geleerde voorstander van het Hartnacksche stelsel erkent zelf dat het wenschelijk is, dat de vervaardigers van mikroskopen zich meer toeleggen op de verbetering hunner lenzenstelsels in verband met de oculairen, dan wel op eene versterking der vergrooting hunner werktuigen, door het daarstellen van objectiefstelsels van zeer korten brandpunts-afstand, omdat de kunst reeds hierin de uiterste grenzen bereikt, ja eigenlijk reeds ovdrschreden heeft.

Het verslag van de heeren P. Harting, F.A.W. Miquel en J. van der Hoeven, over een in hunne handen gesteld, uit de zee opgehaald organisch voorwerp, over gronden door diepzeeloodingen in de Banda-zee opgebragt en over passaatstof, is nog te onbestemd en onzeker, dan dat men hieruit eene hypothese voor waarheid zou kunnen aannemen. Een onophoudend voortgezet onderzoek gelooven wij dat eenmaal tot zekerder resultaten leiden zal, vooral omdat de laatste tijd zoovele waarlijk wetenschappelijke Oost-Indievaarders heeft opgeleverd, die niets onbeproefd laten tot opsporing van de verschijnselen in den oceaan, die tot nu toe nog met een geheimzinnig waas omhuld zijn. Voor hen die belang stellen in de kennis der Hymenophyllaceae, biedt de eerste bijdrage van den heer B.B. van den Bosch veel wetenswaardigs aan, tot verspreiding van het gewenschte licht over menige bijzonderheden van den groei, den bouw en de ontwikkeling dezer plantengroep, waarover tot dus verre nog weinig uitvoerige mededeelingen bekend zijn. De schrijver stelt zich voor in eene volgende bijdrage eene schets te leveren van de geographische verspreiding dezer plantenfamilie, die zeer zeker aan de meeste botanisten zeer welkom zal zijn.

Minder voldeed ons het door de H.H. van der Boon Mesch, von Baumhauer en van Hasselt ingediend ontwerp-antwoord op den in hunne handen gestelden brief van den Minister van Binnenlandsche Zaken om maatregelen te nemen tegen de vervalsching van eetwaren en dranken. Behoudens beter

[p. 218]

oordeel van anderen is het onze stellige meening dat een wet op de vervalsching der levensmiddelen niet tot de bebemoeijingen der Academie behoort, ja zelfs dat zij hiertoe geheel onbevoegd is. Wat nog meer is, wij gelooven dat geen Nederlandsche wetgever de magt heeft, de handelsvrijheid hierdoor te beteugelen en aan banden te leggen; dat er een wakend toezigt gehouden wordt op het inmengen van voor de gezondheid schadelijke zelfstandigheden in levensmiddelen of eetwaren is zeer noodzakelijk, maar verder mag men ook niet gaan. Het ‘mundus vult decipi’ is van te algemeene bekendheid en is zóó diep ingekankerd, dat men hiertegen zelfs met de meeste gestrengheid geene verbetering verwachten kan. Men heeft gepoogd van de Hooge Regering maatregelen te verkrijgen tot herstelling van den alouden roem der Hollandsche boter, die in de laatste jaren op de Londensche markt in miskrediet geraakt was, omdat men allerlei bedriegerijen pleegde tot vervalsching van een algemeen gebruikt product. Al de aangewende pogingen leden echter schipbreuk en men begreep teregt dat het kwaad zich zelven straffen zou en dit is inderdaad zoo; voor goede waren kan men op de markt altijd goede prijzen bedingen, voor de minder goede natuurlijk zooveel minder; daarenboven betalen sommige menschen liever een geringen prijs voor vervalschte stoffen, dan iets meer voor de onvervalschte. Het surrogaat der koffij strekt hiervoor eenigzins ten bewijze en wil men, ook de toevoeging van water in de melk (want de vervalsching met dextrine zooals men in Parijs gedaan heeft, is bij de Hollandsche melkverkoopers nog niet zoo bekend). Er zijn immers genoeg menschen, die liever 2 cent voor een pint afgeroomde of met water vermengde melk betalen, dan 5 à 6 Cent voor zuivere, die zij des noods dan naar verkiezing kunnen aanlengen, en daarbij dient men bij het toepassen der politieverordeningen op het vervalschen der melk zeer omzigtig te zijn, omdat de lactometer zeer gemakkelijk bedriegelijke aanwijzingen zou kunnen geven en op de vervalsching met water duiden zou, niettegenstaande de verkooper op zijn geweten af zou kunnen verklaren dat hij ze onvervalscht gegeven had. In zulke gevallen is de oorzaak veelal te zoeken in het waterachtige voedsel, als: aardappelen, rapen enz., dat men zeer dikwijls aan het vee

[p. 219]

voorwerpt. Tot ons genoegen bespeurden wij dat ook eenige leden van deze meening waren en der Academie hare bevoegdheid ontzegden. Desniettegenstaande heeft men met twee stemmen tegen, tot de verzending aan den minister besloten, ofschoon met toevoeging eener inleiding waarin op de moeijelijkheid van het standpunt der afdeeling zal worden gewezen. Ieder belangstellende verwijzen wij naar het in zijn geheel in deze verslagen opgenomen concept-reglement waartegen, naar wij vertrouwen, zich wel menige krachtige stem zal verheffen, indien het ooit zoo ver mogt komen. De bijdrage van den heer Halbertsma over de lamina mediana cartilaginis thyreoïdeae en van den canalis Schlemmii, zullen wij hier niet bespreken daar het meer passende is voor het orgaan der geneeskunde, vooral de laatstgenoemde die tot een vinnigen pennestrijd tusschen de ontleedkundigen van lateren tijd aanleiding gegeven heeft.

Op het gebied der mathematiek vindt men verder formules betrekkelijk de vermenigvuldiging der elliptische functiën van de eerste soort, door G.F.W. Baehr, terwijl de heer Stamkart met wiens arbeid wij steeds hoog ingenomen zijn, weder eenige opmerkingen geeft omtrent de geschiktheid van ijzer om tijdelijk gemagnetiseerd te worden.

De bijdrage over alcohometrie door middel van den areometer, door E.H. von Baumhauer, is de laatste van dit derde stuk. Wij konden er echter juist niet heel veel belangrijks in vinden en dan nog schijnt de heer van Moorsel er het meest toe bijgedragen te hebben.

Jesse.