Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

De landbouw, in zijn geheelen omvang behandeld in populaire brieven, door H.K. Schneider, bewerkt voor Nederland, door E.C. Enklaar. In drie Deelen. Te Zwolle, bij W.E.J. Tjeenk Willink, 1860/61/62.

Wij hebben beloofd op bovenstaand werk terug te zullen komen, nadat wij er ten vorigen jare (zie Vaderl. Letteroef. Boekbesch. blz. 259) een oppervlakkig verslag van gegeven hebben en....belofte maakt schuld! Nu wij in het bezit van het geheele werk zijn, is het dan ook niet meer dan pligt die schuld af te doen, waartoe wij ons thans in staat gevoelen.

[p. 220]

De titel van bovengenoemd werk toont duidelijk aan, wat wij met regt kunnen verwachten, n.l. de behandeling van den landbouw in zijn geheelen omvang. Dat wij aanvankelijk minder gunstig gestemd waren voor dit werk, hebben wij ter aangeduider plaats niet onduidelijk te kennen gegeven, we wisten waarlijk niet waarover wij ons meer moesten verwonderen, òf over het enorm aantal werken en werkjes over den landbouw, dikwijls dezelfde onderwerpen behandelende òf over den moed des vertalers, die reeds zóóveel van dien aard in 't licht geschopt heeft, dat men bijna niet weten zou, aan welk werk de voorkeur te moeten geven; misschien zou de heer Enklaar dit zelf niet weten, niettegenstaande hij zich op den landbouw nog al eens laat voorstaan. De heer E. klaagt en jammert verschrikkelijk dat de wetenschappelijke landbouw bij ons te lande zoo weinig aanmoediging ondervindt; die klagt is gedeeltelijk waar, maar toch niet ver te zoeken, daar de landbouwende stand, die eindelijk eens een weinig uit den sluimer van zoo vele jaren begint te ontwaken, zoo met kracht en geweld wordt wakker geschud met dreigende houding en harde woorden, dat toch waarlijk bij het uit bed stappen niet zeer aangenaam is en ons wel eens knorrig doet worden, al heeft men dan ook het goede met ons voor; en vooral bij den landbouwenden stand van den ouden stempel, is de vrees voor ‘boemannen’ zoo diep ingeworteld, dat men waarlijk op zulk eene wijze den moed niet heeft het spook te naderen, getuigen het de afslovende pogingen die de Maatschappijen van Landbouw aanwenden om leden te winnen, bestaande voor het meerendeel uit would-be geleerden, advocaten enz. als leden des bestuurs, en de groote hoop meestal burgerluidjes, die den landbouw soms slechts bij name kennen, terwijl men eigenlijk gezegde landbouwers in den juisten zin des woords òf zeer weinig of in 't geheel niet aantreft. Och, 't ziet er in Nederland nog niet naar uit, dat het zoo spoedig veranderen zal als men geen landbouw-onderwijs op de scholen invoert; een nieuw geslacht moet eerst op den vooruitgang, waarover wij ons echter verblijden, worden voorbereid; men moet het echter niet met allerlei vreemden kost overvoeren, waaraan de zwakke maag nog niet gewoon is en dàt juist wordt uit het oog verloren, dàt juist is de reden dat men

[p. 221]

minachting voor de moderne (het woord modern is door de moderne theologie zoo algemeen, dat wij het ook hier durven bezigen) landbouw koestert. Vraagt men ons echter of wij dan de wetenschappelijke ontwikkeling afkeuren, of wij met één woord alle werken die over landbouw handelen met afkeer beschouwen, en of wij misschien zelfs dit werk van Schneider zullen veroordeelen, omdat er reeds veel te veel over landbouw geschreven is. Die zulks van ons meent, dwaalt zeer; op zich zelf beschouwd verdient Sch.'s arbeid onze goedkeuring, al was hij niet overal met ons eenstemmend, terwijl sommige onderwerpen, zoo als de theorie van het kruissen, die in den laatsten tijd zulke bittere vijanden heeft aangetroffen, al te zuinig behandeld zijn. Van den vertaler, die er zich zoo'n duchtige voorstander van betoond heeft, hadden we ten minste iets meer verwacht, overigens is onze verwachting in menig opzigt overtroffen, vooral dat gedeelte dat handelt over de veeartsenijkunde, de oorzaken en kenteekenen van ziekten voldeden ons zeer; de ontwikkelde (model-) landbouwer, vindt hier eene zeer bevattelijke beschouwing, die o.i. veel beter is dan het in der tijd zoo geprezene ofschoon niet geheel verwerpelijke werk van prof. A. Numan, dat soms in de handen van oningewijden meer kwaad dan goed doet. Één ding vinden we echter hinderlijk in deze bewerking van Sch.'s werk, n.l. het onophoudelijk verwijzen naar den ‘Vriend van den Landman,’ waarvan de vertaler redacteur is en de aanhaling der fabriek van de H.H. Enklaar, Riphagen & Comp. te Hattem. Dit alles belet echter niet, dat wij dit werk wel ter overdenking en betrachting aan wetenschappelijk gevormde landbouwers (men behoeft hier juist niet heerenboeren, veelal verongelukte heeren-zoontjes onder te verstaan) kunnen en willen aanbevelen, omdat er behalve veel dat hem niet te pas zal komen, wel iets voor hem uit te leeren valt. Op de vertaling zelve hebben wij weinige aanmerkingen te maken; alleen hier en daar een germanisme, b.v. benuttigen, voor: zieh ten nutte maken enz. Ook ontmoetten wij herhaalde malen het woord: uitbroeijen en broeijen, in plaats van uitbroeden en broeden; zulke grove taalfouten moest men in een goed boek nimmer aantreffen. En hiermede meenen wij genoeg gezegd te hebben om den lezer niet te doen

[p. 222]

afschrikken het werk eens ter inzage te ontbieden. Dat de afdeeling Tuinbouw aan het werk ontbreekt, vindt zijn grond daarin, dat de heer E. begrepen heeft die afdeeling liever achterwege te moeten laten om daardoor zijn ‘tuinboekje’ dat hij bij dezen nog eens in herinnering brengt, aan te bevelen; zulke willekeurigheid komt niet te pas, daar hij daardoor eene gaping in het werk heeft gemaakt die het niet verdiende. De druk is helder en het papier goed. Minder goed te keuren is het echter om een werk dat reeds in de eerste dagen van December in den handel is met het jaartal van het volgend jaar te voorzien, zooals met dit derde of laatste deel plaats grijpt.