Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

[p. 97]

Boekbeschouwing.

Geschiedenis van Italië, van het jaar 1789 tot aan de laatste tijden, voorafgegaan door eene schets der vroegere geschiedenis van het Pausdom, door D.C. Steijn Parvé. II Deelen. (Te) Amsterdam, (bij) P.N. van Kampen, 1861. In groot 8vo., XII, 869 bl. Prijs ƒ 7.90.

De politiek van den nieuwsten tijd beweegt zich genoegzaam uitsluitend om Italië, met Rome en de wereldlijke magt van den paus als middelpunt. Op dat middelpunt zijn de oogen van gansch Europa gevestigd, met verschillende gewaarwordingen, naar gelang van politieke of kerkgenootschappelijke denkwijs. Gelijk in het algemeen de kennis van het verledene de sleutel is ter beoordeeling van het tegenwoordige, zoo is het inzonderheid aldus ten aanzien van Italië. Frankrijk is de mogendheid, van welke het lot des schiereilands afhangt; maar hoe het standpunt zij der betrekking tusschen beide landen, dat wordt eerst opgehelderd door de gebeurtenissen gedurende en na de eerste Fransche omwenteling. En als zoodanig heeft eene geschiedenis van Italië sedert die gebeurtenis een gansch eigenaardig belang in onze veel bewogen dagen. Maar het Italië van den tijd voor de eerste Fransche omwenteling kan niet begrepen worden zonder een overzigt van de geschiedenis der pauselijke magt, en daarom heeft de heer S.P. het schrijven eener nieuwere geschiedenis van Italië ondernemende, wel gedaan, eene schets der lotgevallen van den pauselijken stoel en zijnen invloed op den maatschappelijken en burgerlijken toestand van het geheele schiereiland voorop te plaatsen. Dat overzigt noemt zich eene ‘schets,’ maar het is eene zeer naauwkeurige, geene dorre aaneenschakeling van levens der pausen, maar eene pragmatische geschiedenis van het pausdom zelv', inzonderheid in zijne verhouding tot de magt der vorsten en in zijnen invloed op den loop der geschiedenis; eene schets die vrijmoedigheid paart aan onpartijdigheid, zoodat, moge al de Ultramontaan er den staf

[p. 98]

over breken, de zelfstandig denkende Roomschgezinde er zijnen bijval slechts in zoover aan ontzeggen zal, als hij zich niet losrukken kan van onderwerping aan het gezag des bisschops van Rome als zigtbaar opperhoofd der kerk. Belangrijke aanmerkingen hebben wij op deze inleidende hoofdstukken niet; alleen teekenen wij protest aan tegen de bewering van den Schr. dat ‘Bayle in zijne Dictionnaire de onwaarheid der overlevering’ aangaande pausin Johanna ‘buiten allen twijfel’ gesteld heeft, zoodat ‘men zich billijk mag verwonderen, dat een uitstekend vaderlandsch geleerde, de hoogleeraar Kist, daaraan nog zooveel gewigt heeft toegekend.’ Kist heeft naar ons inzien overtuigend bewezen, dat Roomsche schrijvers zelven de geschiedenis stelselmatig hebben verminkt, ten einde de pausin er uit te ligten, en dat dit bedrog reeds dagteekent van vóór de kerkhervorming, dus voor dat aan eene Protestantsche bestrijding van Rome te denken viel. Ook vindt men, zelfs op plaatsen waar men het niet zoeken zou, b.v. bij den hevigen anti-protestantschen broeder cornelis van Brugge, berucht ijveraar voor Rome, het onwedersprekelijkste bewijs, dat nog voor drie eeuwen in R.C. zelve het geloof aan pausin Johanna algemeen was in de kerk. En nadat Kist zijn allernaauwkeurigst kritisch-historisch onderzoek eerst openbaar gemaakt, daarna tegen de bestrijding zegevierend gehandhaafd heeft, is het wat kras, nog te beweren, dat Bayle in zijn bekend artikel Papesse de zaak heeft uitgemaakt. Overigens doen wij alle regt aan de naauwkeurigheid en waarheidsliefde van den schrijver, die niet alleen de ‘vroegere,’ maar ook de latere geschiedenis van het pausdom, tot zelfs de hervormingen (!) en lotgevallen van Pius IX behandelt. Doch daar dit laatste met uitvoerigheid geschiedt in de laatste hoofdstukken der geschiedenis zelve, vindt men het slechts kort in de eerste.

Wij achten het niet noodig, in de bijzonderheden aan te wijzen, hoe de heer S.P. de door hem opgevatte taak heeft afgeweven. In het algemeen zij gezegd, dat hij blijkbaar gebruik heeft gemaakt van de beste werken over zijn onderwerp, in de voorrede vermeld, en wier verdiensten en gebreken door hem met onpartijdige juistheid worden aangewezen. En zal eene geschiedenis alleen dan op dien naam

[p. 99]

kunnen aanspraak maken, als zij uit de bronnen zelve geput is, - onder die opgenoemde schriften treffen wij ook de beste aan, die tevens oorspronkelijke bescheiden behelzen. Over enkele weidt hij min of meer uit; zoo is in een afzonderlijk hoofdstuk, het VIIIste, eene opzettelijke beoordeeling gegeven der werken van de schrijvers der constitutionele partij in Italië en hun invloed op de openbare meening. 't Is niet noodig te zeggen, dat aldaar Gioberti's. Primato morale e civile del Italiani boven aan staat; Gioberti, die met graaf Balto en den markies d'Azeglio het merkwaardige drietal mannen uitmaakt, die aan het koortsachtige en wilde woelen hunner landgenooten eene meer geregelde rigting hebben getracht te geven en inderdaad ook gegeven hebben. Teregt heeft overigens de verdienstelijke schrijver begrepen, dat het niet noodig was zijne kennis uit te stallen en zijne woorden ieder oogenblik te staven door het aanhalen der gebruikte schrijvers ‘met kapittel en vers.’ Die vervelende en voor zoover het Italiaansche, hier weinig bekende en nog minder verstane boeken geldt hoogst nuttelooze pronkerij heeft hij zijnen lezeren gespaard, maar hun daarentegen het ‘merg’ van de door hem geraadpleegde bronnen, na kalm onderzoek en bedaarde vergelijking, gegeven in eenen waardigen, onderhoudenden, wel niet schitterenden, maar toch geacheveerden stijl. De kleine aanmerkingen, die wij hier en daar zouden hebben, houden wij liefst terug, want zij zouden aan onze aankondiging slechts den schijn van eene zekere praalzucht geven, en gewis zou de bekwame schrijver de eerste zijn om er op te zeggen, dat ieder die heeft leeren onderzoeken en zelfstandig denken, noodwendig op anderer arbeid aanmerkingen hebben moet, juist omdat hij onderzoeht heeft en zelfstandig denkt. Daarom nemen we, na welverdienden lof te hebben gegeven aan den uitgever, het slot over:

‘Aldus (door den vrede van Villafranca en de daaruit voortgevloeide traktaten) eindigde een oorlog, die, schoon kort van duur, evenwel voor Italië onberekenbare gevolgen moest hebben. Wel verre echter, dat door den vrede aan dat land rust en verademing zouden worden geschonken, ontstonden nieuwe woelingen en omkeeringen, waarvan de uitkomst niet kan worden voorzien. Dit nieuw en woelig

[p. 100]

tijdvak is op het oogenblik, waarin wij schrijven, blijkbaar slechts in zijn begin, en kan dus niet in het bestek vallen, dat wij ons voorgesteld hadden. Zal de laatste oorlog voor Italië slechts eene verandering van meening hebben medegebragt? Zal dat schoone land, na zoo lang aan de heerschzucht van Oostenrijk en aan de dwingelandij van zijne eigene vorsten prijs gegeven te zijn geweest, nu slechts dat juk hebben afgeschud, om nieuwe ketenen van de hand van Sardinië of van Frankrijk te ontvangen? Zal de schoone, maar zoo vaak misbruikte naam van vrijheid slechts eene bedriegelijke leus zijn geweest, om de volken tot opstand aan te zetten en hen later te beter te kunnen verdrukken, even als zulks gedaan werd door den eersten Napoleon, die de volken van Italië slechts kwam bevrijden, om hen aan zijne eigen zegekar te boeijen? Ziedaar hoogst gewigtige vragen, maar wier oplossing in de toekomst verborgen ligt. Zeker is het intusschen, dat wij, wanneer wij een oog op de geschiedenis der vijftig laatste jaren vestigen, bijna natuurlijk tot het besluit komen, dat elke verandering in het lot van Italië moeijelijk iets anders dan eene verbetering zal kunnen zijn, daar het elk nieuw bestuur moeijelijk zou vallen de ketenen drukkender, de onrust heviger en de onwetendheid duisterder te maken, dan zij in eenige gewesten geweest zijn. Laten wij dan ook met deze bemoedigende gedachte onzen arbeid besluiten, na daarbij de hoop te hebben geuit, dat dit heerlijke land spoedig die rust, vrijheid en beschaving moge deelachtig worden, welke ieder beschaafd mensch aan deze mater dolorosa van Europa moet toewenschen.’