Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

Minnebrieven door Multatuli. (Te) Amsterdam, (bij) F. Günst, 1861. In gr. 8vo. Prijs ƒ 1,50.

‘Publiek, ik veracht u met groote innigheid,’ - dat schreef Multatuli in de inleiding op zijne Minnebrieven. Wat is de oorzaak van deze verachting? M. heeft maar eene oppervlakkige kennis van het publiek. Hij heeft het ongeluk gehad van nagenoeg altijd in botsing met het publiek te leven; hij heeft altijd het publiek van eene onaangename zijde leeren kennen. Wilde hij het goede, het publiek onthield hem zijn medewerking om het goede tot stand te brengen; ijverde hij consequent en met zelfverloochening voor het goede, het publiek noemde hem een excentriek man, een ultraïst; maakte hij zijn genie en zijne talenten dienstbaar aan de goede zaak, schreef hij met geestdrift en talent - het publiek vond, dat hij mooi schreef, maar luisterde niet naar zijne stem. Daarom veracht hij het publiek, daarom geeft hij Minnebrieven uit, die maar al te zeer het cachet dier verachting dragen.

Eene zaak, zoo goed en zoo schoon als die van Multatuli, zooveel belangstelling, zooveel geestdrift, zooveel zelfverloochening, - moesten zij dan ook geene deelneming wekken, moesten zij dan ook geene vruchten afwerpen? Als

[p. 76]

het niet gebeurt, is dan het publiek ook niet innig verachtelijk?

Maar dat is Goddank zoo niet! - Wel is na het verschijnen van Max Havelaar niet terstond het bestuur over en in onze koloniën hervormd, wel heeft men den schrijver van Max Havelaar niet terstond tot lid der volksvertegenwoordiging gekozen, wel heeft de gouverneurgeneraal in ruste, die Max Havelaar onregtvaardig behandelde, dezen niet ootmoedig om vergiffenis verzocht, wel heeft M.'s werk de Slijmeringen en de Droogstoppels niet vernietigd - maar heeft daarom zijn streven geene vrucht gedragen? Zoo veel oogen geopend, zoo zeel slapende honden wakker gemaakt, - zijt ge niet hoogmoedig, Multatuli, dat ge meer eischt! Sommige personen moogt gij verachten, maar het publiek niet; daartoe heeft het u geene reden gegeven; want gij hebt invloed geoefend, gij hebt verontwaardiging levendig gemaakt, gij hebt kracht geschonken aan de stemmen die zich reeds zoo dikwijls verhieven tegen het kwaad, en is men - wij weten het nog niet, maar hopen en vertrouwen het - is men thans op den weg der hervorming en der verbetering, dan hebt gij er krachtig toe medegewerkt, om het daartoe te brengen. Wat wilt gij meer in zoo korten tijd? Kunt gij zeggen, dat men uw Max Havelaar in Nederland alleen aardig gevonden, een mooi boek genoemd heeft? Moogt gij daarom het publiek verachten?

Maar gij zijt hoogmoedig, Multatuli! Ik moet het zeggen, hoeveel ik ook met u opheb. Gij zijt hoogmoedig, en zult door uwen waarlijk onverantwoordelijken hoogmoed schade doen aan de heerlijke zaak welke gij voorstaat. Gij vordert een wondereffekt van uwe bemoeijingen; gij vergeet, dat gij in eene verre van volmaakte maatschappij verkeert, maar vooral dat gij zelf verre van volmaakt zijt. Aan de uitwerking van uwe bemoeijingen ontbreekt naar uw oordeel iets of veel, en het komt zelfs niet bij u op, dat ook gij misschien daaraan wel wat schuld hebt; neen dat komt niet bij u op, maar het publiek is daarom in uw oog innig verachtelijk. Gij zijt hoogmoedig, en daarom verwart gij de heerlijke zaak welke gij voorstaat met de wijze waarop gij er voor ijvert; wie met den besten zin der wereld maar niet terstond en precies doen wat gij verlangt, behooren in uw oog daardoor reeds tot het verachtelijke publiek.

[p. 77]

En daarenboven - het gaat dikwijls met hoogmoed gepaard - zijt gij zelfzuchtig. Wraak te oefenen omdat men u in uw edelen ijver niet ondersteund maar tegengewerkt heeft, - het is uw doel, dat gij niet onder den mantel der belanglooze liefde voor den Javaan verbergen kunt.

Is dat een nobel motief, Multatuli? Kan het den adsistentresident van Lebak ook niet onder de verdenking brengen, dat hij meer uit zelfzuchtigen hoogmoed, dan uit zelfverloochenende liefde gehandeld heeft? Kan het niet den invloed van Max Havelaar tegenwerken? Moet het niet der zake welke gij bepleit schadelijk zijn? Onderzoek u zelven, Multatuli!

Onderzoek u zelven, - ik raad het u aan, omdat ik veel met u op heb, omdat ik u voor meer dan een talentvol schrijver houd, omdat ik de zaak welke gij u aangetrokken hebt, als eene heilige zaak beschouw. Staat uw al te groote excentriciteit uwen invloed in den weg, strijd dan tegen die excentriciteit, opdat gij ze leert matigen. Vindt gij u zelven niet vrij van zelfzucht en hoogmoed, strijd dan zooveel gij kunt, wederstaat die duivels opdat zij van u vlieden, want zij zijn te onrein om uwe heilige zaak te bezoedelen. Dan zult gij ook leeren het publiek niet te verachten, dan zal er eene ernstige begeerte in u ontwaken om het publiek te leiden, al kunt gij 't ook niet dwingen. Dan zult ge niet worden, waarvan ge gruwt, een geestvol schrijver zonder invloed, dan zult gij ook niet worden een geestvol schrijver, wiens roem een oogenblik schitterde als het licht eener vallende ster, dat glinsterend is en prachtig, maar zonder duur. Toch zal dat uw lot zijn, zoo gij niet keert van den weg, dien gij met uwe Minnebrieven zijt ingeslagen.

T., 5 November 1861.

D.