Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

[p. 425]

Hoog Spel. Eene politieke novelle. Te Zutphen, bij A.E.C. van Someren. Prijs ƒ 0.60.

Het denkbeeld van eene politieke novelle is zeer goed, getuige reeds de Max Havelaar, maar aan de verwezenlijking er van is de ontbindende voorwaarde gesteld, dat men 't bij 't denkbeeld late, als de zaak niet goed uitvalt. Eene politieke novelle in den trant van de brochures, getiteld: ‘parasitische politiek’ en ‘lotgevallen der parasitische politiek’ (de eerste was reeds door de ‘Gids’ algemeen bekend geworden!) was wel aardig geweest en zeer waard om door velen te worden gelezen: want ik weet bijna niet, wat men liever ziet, de ‘vérité toute nue’ of met een romantiesch kleedje aan, ik geloof de laatste minstens even graag.

Maar de aangekondigde novelle bevalt mij niet bepaald, de naam bevalt me niet, de politieke beschouwingen zijn al te eenzijdig en partijdig, de novelle als novelle is berispelijk. Een enkel woord over elk van die drie aanmerkingen.

Wat de naam ‘Hoog Spel’ betreft, deze komt mij hierom minder goed gekozen voor, omdat er niet zoo zeer buitensporig hoog, als wel verschrikkelijk valsch gespeeld wordt, 't karakteristieke van 't spelen is niet, dat van Spörn c.s. met de belangen van 't land als met kruidnoten spelen, maar dat ze zoo valsch spelen, dat ze geen van allen hun ‘partner’ vertrouwen kunnen en vertrouwen willen, maar eenig en alleen er op bedacht zijn, dat ze zich zelven zooveel mogelijk bevoordeelen onder de leuze ‘la fin justifie les moyens,’ eene leuze, die door de publieke opinie gewraakt wordt. Ik zeg niet, dat ze laag, bijna om niets spelen, volstrekt niet, maar omdat 't vooral 't valsche is, dat in de novelle op den voorgrond staat en ook staan moet, vind ik den naam ‘Hoog Spel’ slecht gekozen. De politiek der novelle is eenzijdig en partijdig. Dat de drijfveer van alle politieke handelingen van het ministerie van Spörn ‘'t Presidentschap der volkplanting in Nebraska’ zou geweest zijn, is niet alleen hoogst onwaarschijnlijk, maar bijna ongerijmd. Dat ministerie moge de slingerplanten-politiek gehuldigd (de standpunts-politiek, zoo als de Arnhemmer zeide) en eene tweeslachtige moraal in zijn code opgenomen hebben, de eene voor den niet-staatsman, de andere voor den staatsman,

[p. 426]

Zoo onnoozel en onbeduidend is het niet geweest, dat schering en inslag van alles dat presidentschap kan geweest zijn. A priori is die onderstelling dwaas, gewettigd wordt ze bovendien, naar ik weet, door niets. De schrijver wettigt haar dan ook niet: immers men verwacht, dat de ontknooping (en daarom vind ik tevens de novelle als novelle berispelijk), om niet te zeggen in verband gestaan, eenigermate althans met de intrigue zamengehangen zou hebben; maar neen, de ministerpresident valt om de bekende reden van 't presidentschap (in den ministerraad namelijk), de andere ministers werden, omdat ze zonder hoofd waren, voor levenloos verklaard; aan 't presidentschap van Nebraska denken ze geen van alleen een enkel oogenblik.

En daaraan hadden ze toch zonder eenigen twijfel moeten denken, als het steeds te voren hunne lievelings-gedachte geweest was, daaraan had de novellist ze moeten laten denken, had hij niet willen zondigen tegen de regelen der romantiek, ofschoon het niet te ontkennen valt, dat alsdan zijne novelle in heftigen strijd met de werkelijke politiek zou geweest zijn.

Zoo veel wat mijne hoofdbedenkingen betreft, met een paar kleinigheden besluit ik. Vraagt iemand, of er in het boekje dan niets te prijzen is, mij dunkt, dat zoo iets geenszins uit het bovenstaande volgt: er zijn heel veel boeken, waarvan de logica niet houdbaar en de vorm uit een aesthetiesch oogpunt af te keuren is, en die zich niet tegenstaande dat pecfert laten lezen, ja zelfs met genoegen en belangstelling. Zoo is 't mij met ‘Hoog Spel’ gegaan, 't heeft me een uurtje alleraangenaamst bezig gehouden, maar dat neemt niet weg, dat bij eene tweede lezing wel eens een en ander komt kijken. Op stijl en taal is dan ook niets aan te merken, beide zijn zeer goed, de voorstelling is levendig en boeijend, hier en daar geestig. Ziedaar reeds vele goede, bijna schreef ik, zeldzame hoedanigheden. Maar ter zake. Bij 't lezen hinderde mij, wat ik vind op bladz. 12, ‘dat de meerderheid onverschillig is, omtrent den toestand van de volkplanting’: dat is bepaald onjuist, ik geloof weleer, dat 't een allezins verblijdend verschijnsel is, dat 't volk van Lohn-Lohenheim (Nederland) meer en meer in koloniale zaken begint belang te stellen, iets wat trouwens kan blijken

[p. 427]

uit de steeds toenemende verbreiding der koloniale literatuur. Dat verder de stenden, zooals we op bladz. 52 lezen, ‘geduldig meêgaand, veil en half verkocht’ genoemd worden, komt mij ook wel wat kras voor, van de meerderheid zou 't misschien volgens 's schrijvers meening kunnen getuigd worden, maar de krachtige protesten en invectieven, die met de deliberaties als contrabande zijn binnen gesmokkeld, bewijzen mijns inziens, dat de beschuldiging ongegrond is.

Wat wij op bladz. 21 over de homogeniteit en op bladz. 28 over 't eigenlijk misbruiken van 's konings naam bij de debatten vinden, houdt beter steek, zoo als trouwens meer. De lezer oordeele verder zelf, hij zal 't boekje stellig met pleizier lezen en trots de feilen goede weten te waarderen.