Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

Populaire Voorlezingen over Scheikunde, gehouden in het genootschap ‘Diversa sed Una’ te Dordrecht (Afdeeling van de Hollandsche Maatschappij van fraaije Kunsten en Wetenschappen) door S.E.G. Holtzapffel, Apotheker te Dordrecht. (Te) Dordrecht, (bij) Franciscus Blom, 1860. Prijs ƒ 2,80.

Gewoonlijk, als men een leerboek ter hand neemt dat over eene of andere wetenschap handelt, ontwaart men uit de

[p. 420]

Voorrede (liever: Voorwoord) dat het in eene reeds lang bestaande behoefte voorziet, niettegenstaande men weet dat hun getal is...legio. De heer H. heeft echter wijselijk begrepen, dit woord niet te moeten bezigen overtuigd als hij is, dat er in den laatsten tijd zooveel leerboeken over Scheikunde zijn uitgekomen, dat men bijna niet weet welk boek men het eerst zal aanbevelen, maar als leerboek zijn deze in druk verschenen voorlezingen dan ook geenzins bestemd; ze zijn volgens den heer H. enkel in het licht gegeven op begeerte van vele toehoorders, die de heer H. onder zijn auditorium telde en in zooverre hebben wij er vrede meê, omdat daarin het onmiskenbaar bewijs ligt, dat de zucht naar kennis meer en meer begint te ontwaken, getuigen het de stapels: ‘Populaire voorlezingen, voordragten, handboeken, handleidingen, brieven’ enz. die jaarlijks het licht zien; zeer vele dergelijke die nu en dan onder onze aandacht komen, beantwoorden echter weinig aan den titel, daar ze òf te geleerd zijn en dus boven de bevatting gaan van het eigenlijke volk voor wie ze bestemd zijn, òf zoo weinig degelijks bevatten dat het ‘volk’ er toe gebragt wordt, om geen hoogen dunk te krijgen van de wetenschap die men het wil leeren beoefenen, doch wij bekennen dat ook hierin de middenweg niet gemakkelijk is te vinden en dat volgens den heer H., het schrijven in zoogenaamden populaire(n) trant niet altijd even gemakkelijk is vol te houden. In vroegeren tijd hield men er bijv. veel van, om zulks te doen bij wijze van zamenspraken tusschen: ‘den vader’ (een ultra geleerd persoon) ‘Jantje, Lotje’ enz. (allen zeer leergierige en voor hunne jaren bevattelijke kinderen) waaraan ons nog het Natuurkundig Schoolboek van Buis zaliger, herinnert; sedert men echter bespeurd heeft, dat het geslacht van zulke wijze kindertjes geheel is uitgestorven, heeft men eene andere methode gevolgd, meer overeenkomstig de eischen des tijds, waarbij het opmerking verdient, dat de geleerdste mannen het niet beneden zich achten van hunne kennis mede te deelen tot zelfs aan den minsten leek, hetwelk men vroeger zooveel mogelijk trachtte te voorkomen, door alles wat betrekking had op wetenschap, in eene alleen voor ingewijden verstaanbare taal te schrijven, waarbij het: ‘Odi et profanum vulgus’ eene strenge toepassing vond.

[p. 421]

De voor ons liggende populaire voorlezingen beantwoorden daarom beter aan het doel dan de werken van Buis c.s., die voor beoefenaren eener wetenschap waarachtig vervelend zijn, hoeveel goeds er ook in aangetroffen mag worden, en aan de hand van een' Zimmerman die eene ‘Chemie für Laiën’ schreef, alsmede van een' Gräham-Otto wiens ‘Ausführliches Lehrbuch der Chemie’ ook bij ons te lande gunstig bekend is, kon men met regt vertrouwen, dat de heer H. op geen dwaalweg vervallen zou. Het boekske bevat behalve twaalf voorlezingen nog twee achteraan gevoegde uitslaande platen, die zeer netjes en naauwkeurig zijn uitgevoerd, iets wat niet altijd van de Hollandsche wetensch. werken gezegd kan worden, daar men ter besparing van kosten veelal daartoe clichés bezigt. Wij hopen dat indien deze arbeid des heeren H. een gunstig onthaal vinde en de schrijver daardoor aangemoedigd mogt worden, hetgeen wij van harte wenschen, om in den volgenden winter weder een cursus te houden en het gesprokene weder in het licht te geven, hij dan ten gerieve zijner lezers de figuren liever in den text inserreert, even als dit bij de door Gunning vertaalde Stöckhart en het werk van Regnault geschied is. Het is reeds meer gezegd dat zulks niet moest aanbevolen worden. In Schoedler's ‘Boek der Natuur’ vindt men ditzelfde inconvenient. Over den inhoud der voorlezingen hebben wij weinig anders mede te deelen dan dat wij ze met genoegen gelezen hebben en slechts op enkele plaatsen den populairen toon misten. Vooral in het verklaren van de toepassing der scheikunde, beviel ons de tweede voorlezing; de heer H. streve er naar, meer zoodanige te geven, hierdoor onderhoudt en boeit hij zijne hoorders en lezers, even als Rossmaeszler in zijn werk over ‘het Water’ die op eene eigenaardige wijze de ingewortelde vooroordeelen der menschen bespot en 't geen wij hier en daar, ook bij den heer H. hebben aangetroffen; b.v., waar hij spreekt over de elementen en zegt dat de vier elementen der ouden nog lang misschien alleen in aandenken zullen blijven bij sommige dichters en prozaschrijvers of andere lief hebbers van woelende, vernielende of verbolgene elementen (in de laatste dagen weder veelvuldig gebezigd door onze gevierde watersnood-rijmelaars!) Op eene andere plaats, blz. 80, lezen wij van ‘ideale bom-

[p. 422]

bast en onzin door dichters bezongen.’ Mijnheer H. wees voorzigtig, de dichters mogten 't u eens kwalijk nemen! De tiende voorlezing, handelende over de koolstof had wel iets grooter en uitgebreider kunnen zijn en vooral hadden wij verwacht, er de fabriekmatige bereiding van het steenkolengas te zullen aantreffen, alsmede eene korte beschrijving van sommige werktuigen, die bijna stilzwijgend worden voorbijgegaan, zoo als b.v. de luchtpomp, door den burgemeester Otto von Guerike in het jaar 1650 uitgevonden; men zal zeggen dat zulks meer op Physica betrekking heeft, doch men verlieze niet uit het oog welk een naauw verband er tusschen beide wetenschappen bestaat, die slechts als ééne zijn aan te merken. Over den diamant sprekende, had de Schr. er kunnen bijvoegen, dat het woordje ‘karaat’ afkomstig is van het Grieksche ‘Keration’ zijnde de beteekenis voor het hoornvormig gekromde Johannisbrood, waarvan de korrels in den vroegsten tijd tot gewigt gebezigd werden. Deze kleine opmerkingen vermogen echter niet de wezenlijke waarde van het werkje te verminderen, maar van meer belang is de correctie der drukproeven, die wij zelden zoo slecht en slordig hebben ontmoet; het doet ons waarlijk leed hierop te moeten wijzen, daar wij anders niets dan lof voor den geachten Sch. hadden gehad. Uit het oneindig aantal zullen wij slechts enkele aanhalen, die wij opzettelijk onder het lezen hebben opgeteekend als:

van verschillende groote;	lees: grootte.
gastvormig;	less: gazvormig.
vemengt;	less: vermengt.
ofhangt;	less: afhangt.
Meijebeer;	less: Meijerbeer.
Döbereinier;	less: Döbereiner.
linzen;	less: lenzen.
electriesch;	less: electrisch.
ammonaïk;	less: ammoniak.
distilleren;	less: destilleren (afdruppelen.)
potach;	less: potasch.
Lauvisier;	less: Lavoisier.
des zwavels;	less: der zwavel.
Hanndbüch der Phamasie;	lees: Handbuch der Pharmacie.

Genoeg, dunkt ons om aan te toonen dat hierop nog al

[p. 423]

iets valt aan te merken; eene enkele feil kan gemakkelijk over het hoofd worden gezien, maar niet, waar ze zoo in overvloed zijn als hier, want zonder moeite zouden wij deze lijst nog wel tweemaal kunnen vergrooten.

Overigens is het werkje netjes en met smaak uitgegeven, en de druk is duidelijk en helder.

Met volle gerustheid kunnen wij ten slotte deze voorlezingen aan het belangstellend publiek aanbevelen, waarbij wij niet ontveinzen het eigenbelang dat wij koesteren, om weldra weder een dergelijken arbeid des heeren H. te kunnen aankondigen.

Jesse.