Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

Jhr. Mr. J. de Bosch Kemper, Geschiedkundig onderzoek naar de armoede in ons vaderland, Tweede druk. Te Haarlem, bij de Erven Loosjes, 1860. Prijs ƒ 2,00.

Deze verhandeling, die voorzeker niet slechts aan de bekrooning, welke haar ten deele viel, maar aan hare innerlijke verdiensten hare hoogste waarde ontleende, hebben wij met onverminderd genoegen herlezen en wij zijn er den schrijver dankbaar voor, dat hij deze keurige proeve zijner groote bekwaamheden, welke nog altijd begraven lag in de quarto's van de Hollandsche maatschappij der wetenschappen, in een min kostbaar en gemakkelijk hulsel heeft overgestoken en alzoo voor het groote publiek heeft toegankelijk gesteld. Zal het zich deze welwillendheid ook ten nutte maken? Wij hopen het van ganscher harte, omdat wij gelooven, dat dit geschrift eene volkslitteratuur bij uitnemendheid aanbiedt, omdat het uitstekend geschikt is onder alle klassen der maatschappij den indruk te verlevendigen, dat zij allen behooren mede te werken tot de regelmatige beweging van het kunstig ingerigte mechanisme der zamenleving, dat zij alleen door dit zuivere egoïsme mogen worden gedreven en geprikkeld, hetwelk hierin bestaat, dat door hunne werkdadige deelneming aan een gedeelte van den maatschappelijken arbeid, niet slechts hun eigen stoffelijke welstand wordt bevorderd, maar ook de nationale rijkdom der maatschappij wordt verhoogd, dat zij eindelijk alleen, door zich met kracht aan te gorden tot den arbeid, den eenigen natuurlijken weg zullen gevonden hebben om zich tegen armoede te bewaren. Want welke strijd er nu ook nog moge bestaan over de aannemelijke middelen om armoede te verminderen, vooral in verband met het vraagstuk der overbevolking - indien alle mannen der wetenschap

[p. 254]

in alle landen tot het eenstemmige besluit komen, dat de vermindering der armoede alleen een gevolg kan zijn van vermeerdering van zedelijke en maatschappelijke beschaving, indien ook de schrijver dit in het geschrift, dat wij aankondigen, op zijne wijze, dat is helder, onpartijdig en sierlijk aantoont, dan mag hierin wel eene aanwijzing zijn gelegen, om zich met meerdere inspanning toe te leggen op de vermeerdering van kennis en zedelijkheid, - en zoo ligt dan ook in het einddoel onzer wezenlijke bestemming, het raadsel van onze stoffelijke welvaart.

Helderheid, onpartijdigheid, sierlijkheid...wij gaven hiermede reeds de hoofdverdiensten te kennen, waardoor dit werkje zich in onze oogen aanbeveelt. Vooral is het den schrijver uitmuntend gelukt in zijne voorstellingen, zoowel wat gedachte als vorm betreft, dien eenvoud, die natuurlijkheid te bewaren, welke onwillekeurig medesleept door gevoel en door waarheid. Indien het eerste gedeelte (het historische) zich door grondige geleerdheid kenmerkt, het tweede gedeelte van het geschrift (het exegetische) onderscheidt zich wel het meest hierdoor, dat de schrijver kennelijk niet slechts heeft geschreven met het oog, geopend voor de kwalen onzer maatschappij, maar ook met het hart, geopend om al zijne volheid over de ongelukkigen uit te storten, die zooveel minder werden bedeeld dan hunne natuurgenooten, met een gemoed, vervuld van die zelfopofferende liefde, welke hij in zijne laatste bladzijde schetste en welke het hoofdkenmerk moet zijn der ware philantropie. Voorwaar, indien onze Beets met de hem eigene kernachtigheid, volksschrijver noemde hem, wiens woorden waren van den mensch tot den mensch, de Bosch Kemper heeft alleen door dit geschrift reeds die aanspraak verworven.

Doch het is niet slechts een woord van troost, een woord van opwekking, hetwelk de schrijver tot de schamele gemeente heeft gesproken, - niet slechts een woord van ernstige vermaning vooral tot hen, die eensklaps uit den diepen staat van armoede opgeheven, door verkeerd gebruik te maken van hun vermogen, nog dieper nederstorten in den afgrond; - het is vooral ook een woord van gemoedelijke aansporing tot de rijke lediggangers dezer aarde, die in onnutte verteringen niet slechts hun eigen geluk verwoesten, maar

[p. 255]

door eene verkeerde plaatsing hunner kapitalen de maatschappij berooven van die sappen, welke de centrums van den arbeid hadden kunnen voeden en daardoor vermeerderde welvaart allerwege hadden kunnen verspreiden. Dat vooral zij zich niet schamen dit volksboek in handen te nemen! Waar zij met hun geld nuttige ondernemingen ondersteunen - daar hebben zij voorzeker eene hooge interest, in het bewustzijn van het lot van talrijke huisgezinnen te hebben verbeterd. Dit ware eene voldoening te meer voor den kundigen hoogleeraar, die het kapitaal zijns geestes nooit ledig laat om gezonde denkbeelden van staatshuishoudkunde onder het volk te verspreiden.

Mogten wij eene aanmerking maken op deze uitgave - want wij wenschen niet te treden in de verschillende conclusiën, waartoe de schrijver is gekomen bij de aanwijzing van de oorzaken der armoede en de accessoire middelen tot haar herstel of leniging - het is deze, dat de weglating der tabellen inderdaad eene leemte mag genoemd worden; immers de redenen, die den schrijver hiertoe hebben geleid, komen ons niet geheel afdoende voor. Het blijft immers altijd aan moeijelijkheden onderhevig om die tabellen na te sporen, welker vergelijking met den tekst van onbetwistbaar nut moet worden geacht. Wel verre van besnoeid, hadden die tabellen met eenige nieuwe kunnen worden vermeerderd, zonder dat daarom die uitbreiding op den prijs een al te grooten invloed zou hebben uitgeoefend.

Terwijl wij ook een beknopt overzigt van de werken, van 1851 tot 1860 in ons land over armoede verschenen, gaarne hadden zien opgenomen, hadden wij het ook niet misplaatst geacht, indien in dezen herdruk de schrijver ook zijne beschouwingen kortelijk had medegedeeld over den invloed van de afschaffing van de gemaal-accijns op de vermindering der armoede. De schrijver bepaalde zich dit en meer aan anderen over te laten, doch indien onze grieven zich slechts hiertoe bepalen, dat wij nog meer hadden verlangd, vooral wat den invloed der belastingen betreft, dan ligt hierin voorzeker de schoonste lofspraak voor hetgeen wij ontvangen hebben van dezen geleerden menschenvriend, die zich in dit geschrift, gelijk in zijne inleiding tot de wetenschap der zamenleving - gezwegen van zijne talrijke voortbrengselen op staatk undig en regterlijk gebied - twee duurzame titels

[p. 256]

heeft verworven op de erkentelijkheid van iederen regtgeaarden Nederlander.

L.