Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

Leerboek der Aardrijkskunde, ten gebruike van het Middelbaar en het meer uitgebreid Lager Onderwijs, door D. de Groot, Instituteur te Groningen. Te Groningen, bij M. Smit, 1860. In 8vo. VIII en 170 blz. Prijs ƒ 1.

Het zal Referent geenszins vreemd voorkomen, indien deze of gene trouwe lezer der Boekaankondigingen in de ‘Vaderlandsche Letteroefeningen,’ bij het lezen van bovenstaanden titel uitroept: ‘Alweêr een werkje over de Aardrijkskunde! Qui nous délivrera des Grecs et des Romains?’

Inderdaad, het is geene gemakkelijke, veel minder eene aangename bezigheid, gedurig op hetzelfde aanbeeld te slaan! En toch, geachte lezers, een recensent moet zich dit getroosten. Gelukkig, als hij degelijke werken onder het oog krijgt, en naar gemoedelijke overtuiging eene aanprijzende beoordeeling kan schrijven. Deze moge voor den lezer niet zoo onderhoudend zijn als eene scherpe kritiek: wanneer zij opregt is en op wetenschappelijke gronden steunt, is de aanwinst, ter behartiging van het nuttige niet, te verwerpen.

[p. 234]

Onze kinderen zijn ontwijfelbaar het dierbaarste, dat wij op de aarde bezitten, en de man die voor en met hen werkt, verdient lof en aanmoediging. Daarom alleen zouden wij het werkje van den heer de Groot met blijdschap begroeten; want in het oog van alle deskundigen, is het niet genoeg in de school een bruikbaar onderwijzer te zijn, maar men behoort, ook buiten de schoolmuren, te bewijzen, dat men iets weet, en niet door traagheid of oppervlakkigheid weêrhouden wordt aan het publiek te toonen, dat men liever zijn' vrijen tijd aan letterkundige werkzaamheden besteedt, dan aan beuzelachtige praatjes over plaatselijke nieuwtjes of aan het pijpjes-rooken bij gemakzoekende kollega's: eene hebbelijkheid, die eenen overigens achtenswaardigen stand eigen schijnt te zijn, en jammerlijk medewerkt tot die intellectuële matheid, welke de jongelingschap van onzen tijd ontsiert, en velen Plutus boven Minerva doet verkiezen.

Dit voorop gezet zijnde, doet het ons, na een onpartijdig gehouden onderzoek, van harte leed, geen gunstig oordeel over den letterarbeid van den heer de Groot te mogen vellen. Wij kunnen niet zeggen, dat zijn werkje bestemd schijnt der Nederlandsche jeugd op onze instituten en gymnasiën helderder begrippen omtrent de Aardrijkskunde te geven: daarvoor is het te oppervlakkig en munt het (helaas!) te zeer in verschillende fouten uit!

Wij hebben eene menigte aanteekeningen voor ons liggen, uit welke het gebrekkige van dit werkje ten duidelijkste blijkt. Hij, die zich van dit gebrekkige wil overtuigen, doorloope slechts het boekje met aandacht. Wij mogen het geduld van den lezer niet op eene te harde proef stellen, en daarenboven, wanneer wij in aanmerking nemen, dat meer belangrijke en degelijke werken met regt de plaats eener aankondiging in dit tijdschrift vorderen, zal men het ons niet euvel duiden, dat wij van zoogenaamde prullen zoo spoedig mogelijk afscheid nemen. De volgende opmerkingen strekken dan ook alléén, om ons gevoelen te staven, dat het ‘Leerboek der Aardrijkskunde’ van den heer de Groot gerustelijk als manuscript op zijne schrijftafel had kunnen blijven. Wij appreciëren zijn' goeden wil; doch men zal ons wel willen toegeven, dat deze loffelijke eigenschap in een' schrijver niet voldoende is, om een deugdelijk school-

[p. 235]

boek te componeren: hiertoe behooren kunde; practische ondervinding en takt in het stellen, en wij durven niet beslissen, naar het geleverde te oordeelen, of dit criterium, bij onzen compilator van uitgebreider aardrijkskundige werken, aanwezig was, of ooit zal worden.

Op bl. 1, lezen wij: ‘Men kan elk voorwerp verkleind voorstellen of er eene afbeelding van maken.’ Dit is onjuist, om niet te zeggen onwaar. Wij ten minste, om maar iets te noemen, zien geene kans om de infusiediertjes, waarvan er zich honderden in een' droppel regenwater bevinden, overeenkomstig hunne natuuurlijke grootte, veel minder verkleind, voor te stellen.

Vijf pagina's verder, zegt de schrijver: ‘De zon staat stil in het midden van ons zonnestelsel; zij heeft evenwel eene aswenteling.’ - Stil staan en te gelijk om eene as wentelen, is onmogelijk; ook heeft nog niemand kunnen bewijzen, dat de zon zich in het midden van ons zonnestelsel bevindt.

Op bl. 16, staat: ‘Europa heeft de zachtheid van zijn klimaat te danken aan het bestaan en de ligging van Afrika.’ Op die zachtheid valt nog al wat af te dingen! Koude en onguurheid heerschen verreweg over het grootste gedeelte van Europa, en de zachtheid van het klimaat is er eene uitzondering, die alleen aan de zuidelijk gelegen landen ten deele valt.

Wat den schrijver heeft kunnen nopen, om den naam der Cévennes (fransch) tot Sevennen te herdoope (zie bl. 32), verklaren wij niet te begrijpen; evenmin waarom hij (pag. 40) schrijft het Skagerrak en onmiddellijk daarop 't Kattegat. Ook keuren wij de uitdrukking af van niet zeer aanzienlijke heuvels, welke de heer de Groot, met betrekking tot de zandhoogten in Gelderland, bezigt. Bij het lezen van deze woorden, dachten wij onwillekeurig aan de niet zeer aanzienlijke dwergen uit het land der Lilliputters!

Op bl. 89, wordt gesproken van de Militaire Grenzen, die tot de rubriek C. Hongaarsche landen, behooren. Dit land telt (zoo staat er woordelijk) ruim een millioen inwoners, die de zuidelijke grenzen van het rijk, zoowel tegen het indringen van de pest, als tegen vijandelijke invallen moeten beschermen.

Hier wordt aan die inwoners van de Militaire Grenzen,

[p. 236]

eene magt toegekend, of liever eene werkzaamheid opgedragen, namelijk het beschermen tegen het indringen van de pest. Is dit ernst of profanatie? Wij zullen het maar aan verregaande onnadenkendheid bij den heer de Groot toeschrijven; doch, in dat geval, kan het er nog niet door. Arme bewoners van Attika, die ten tijde van Perikles zoo vreeselijk door de pest werdt geteisterd, waarom geene militaire grenzen bepaald, en er een millioen pestverdrijvers in geplaatst? Die Grieken waren toch regte stumpers! Schim van Hippokrates, waarom kan ik u niet naar Groningen oproepen, om er een probaat middel tegen den aziatischen geesel te leeren kennen?!

Op pag. 161, wordt door den heer de Groot onder de vijf Vereenigde Staten van Midden-Amerika opgegeven: ‘Nicaragua, hoofdstad Granada.’ Al weer foutief, want Léon geniet die eer, zoo als de geleerde dr. W.J.A. Huberts in zijn keurig werkje, getiteld: Kort overzigt der Aardrijkskunde, uitgegeven bij den boekhandelaar van Someren, te Zutphen, naar waarheid heeft te boek gesteld. Is dit afgetrokkenheid of onkunde? De lezer beslisse zelf.

Wat eindelijk (want het wordt tijd, dat wij het slecht gestelde en onnaauwkeurig boekje ter zijde zetten!) de schrijver, op bl. 170, van de Landen om de Zuidpool zegt, beamen wij geenszins. Menig zeevaarder heeft ijsschotsen en ijsbergen voor kontinenten aangezien, en hij die eenigzins op de hoogte is van de levenswijze aan boord der schepen, zal niet zoo gereedelijk als waar en bewezen aannemen, wat meestal alléén in het benevelde brein van kapitein of stuurlieden zijn' oorsprong heeft. De goeden niet te na gesproken, zijn de Cooks en la Pérouses zoo dun gezaaid, dat men hoogst voorzigtig behoort te zijn in het voor goede munt aannemen der verhalen van onze negentiende-eeuwsche would-be explorateurs en Columbussen.