Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

[p. 97]

Boekbeschouwing.

De Zoon des menschen. Beschouwingen over Christus en Christendom, door J.P. de Keyser, predikant te Arnhem. Met eene staalgravure. Te Arnhem, bij D.A. Thieme, 1860. In post 8vo., 320 blz. Prijs ƒ 2,40.

Daar behoort in onze dagen eenigen moed toe, om een gunstig oordeel uit te spreken over een stichtelijk werk. De naam, stichtelijke lectuur, is in minachting geraakt, sedert die zoo vaak gebruikt, of liever misbruikt werd ter aanduiding van een zoetelijk en zouteloos oppervlakkig gekeuvel over godsdienstige onderwerpen; van hoogdravende, aandoenlijke redeneringen over algemeenheden; of van strijdschriften vol bitterheid, opgesteld ter bestrijding of verguizing van andersdenkenden. - Het gevolg kon niet uitblijven; en 't is waarlijk niet te verwonderen, dat zich, vooral in de meer ontwikkelde en beschaafde kringen onzer maatschappij, de tegenzin tegen deze soort van lectuur duidelijk begint te openbaren. Maar is het verschijnsel verklaarbaar, 't is daarom niet minder te betreuren. Te bejammeren is het, wanneer zoo het veroordeelend vonnis over geheel het genre wordt geveld, omdat men op eenige mislukte producten wijzen kan; wanneer zoo aan het publiek een afkeer wordt ingeboezemd van datgene, wat het zonder groote schade niet missen kan. Want stichtelijke lectuur is een krachtig, haast zouden wij zeggen, een onmisbaar middel om bij 't algemeen de belangstelling in de godsdienst op te wekken, den zin voor het ware, goede en schoone te verlevendigen; om het volk te verheffen en zijn waarachtig welzijn te bevorderen. Maar dan ook moet die stichtelijke lectuur haren naam waardig zijn; dan moeten de schrijvers zelve eerst en vooral die belangstelling en dien zin toonen te bezitten, en bovendien bewijzen geven van hunne bevoegdheid om gehoord te worden in het openbaar.

Worden die bewijzen echter in vele zoogenaamd stichtelijke boeken en boekjes niet gevonden, dan wordt daardoor toch

[p. 98]

het afkeurend oordeel niet geregtvaardigd, dat men uitspreekt over dezen tak onzer letterkunde. Het veld is goed en vruchtbaar, al is het door de schuld van onbekwame of trage arbeiders met onkruid bewassen; en, wij hebben het bewijs bij de hand - tusschen dat onkruid is ook hier en daar nog wel eene gave, rijpe, kostbare vrucht te vinden. Op zulk eene vrucht, wenschen wij de lezers van dit Tijdschrift opmerkzaam te maken. Wij bedoelen het werk van den heer de Keyser, waarvan de titel boven deze regelen is geschreven.

Met volle vrijmoedigheid spreken wij onze aanbeveling van dit boek uit, overtuigd dat ieder die het leert kennen met ons zal instemmen. Wij gelooven, dat hier voldaan is aan de voornaamste eischen, die men aan goede, stichtelijke lectuur kan doen.

‘De Zoon des menschen’ is eigenlijk de eenigzins gewijzigde tweede uitgave van des auteurs ‘Geloofsversterking. Stichtelijke Overdenkingen.’ Vooral dus voor hen, die de eerste uitgave niet kennen, geldt de opwekking om dit boek zich aan te schaffen; ofschoon ook zij, die de Overdenkingen lazen, in deze Beschouwingen nog wel menige bladzijde nieuw en hoogst lezenswaardig zullen vinden. - De nieuwe titel is juist gekozen, omdat de persoon van Christus hier wordt voorgesteld, gelijk hij zijne heerlijkheid openbaarde als mensch. Het boek is verdeeld in 43 hoofdstukken, waarin eerst de verwachtingen en getuigenissen aangaande Christus worden behandeld, terwijl wij in de overigen den Heiland zelven aanschouwen en hooren, in de verschillende betrekkingen, in de merkwaardigste, belangrijkste uren zijns levens.

Doch deze algemeene opgave van den inhoud, bewijst niets omtrent de billijkheid onzer aanprijzing van dit werk. Wij zouden nog hierbij kunnen voegen, dat de denkbeelden des schrijvers helder, zijne voorstelling aanschouwelijk en boeijend, zijn stijl levendig en fraai is. Maar wij hebben geen regt te vorderen, dat de lezers ons op ons woord alleen zullen gelooven. Liever willen wij den belangstellenden gelegenheid geven om zelve te oordeelen, door eene proeve hier meê te deelen. Wij doen het omdat wij wenschen dat dit, naar ons gevoelen, uitmuntend werk, in veler handen kome en zijn zegen brenge in vele huisgezinnen.

De achttiende afdeeling of beschouwing heeft ten opschrift:

[p. 99]

‘Jezus' vreugde;’ en tot motto: Lukas X, 20^a. ‘Te dier ure verheugde zich Jezus in den geest en zeide: Ik dank u, Vader, Heer des hemels en der aarde.’

De mensch zoekt vreugde, dorst naar vreugde: hij moet het doen, omdat hij kind is van den eeuwig zaligen God. Welk eene vreugde is de ware, die het meest met zijn aanleg, met zijn roeping, met zijn toekomst in overeenstemming is?

Zien wij op Hem, in wien het ideaal der menschheid is verwezenlijkt: van Hem geleerd, ook hoe wij ons te verblijden hebben.

De zeventigen zijn teruggekeerd van een proeftogt, waarop zij de nadering van het koningrijk Gods hebben aangekondigd. Niet voor doove ooren hebben zij gepredikt: Zelfs krachten hebben zij gedaan in 's Heeren naam, en de démonen zijn op hun woord geweken. Terwijl de Heer hun vreugde leidt en heiligt, hen leerende, niet in ijdel zelfbehagen over betoonde kracht, maar in dankbaar genot van hun geestelijk heil zich te verblijden, neemt Hij deel in hunne vreugde; ‘Hij verheugde zich in den geest.’

‘In den geest.’ Belangrijke wenk omtrent den aard zijner vreugde. Ze bestond niet in de voorbijgaande trilling der zenuwen; ze had haar zetel niet in de lagere vermogens, waarmede de mensch meer aan het dier verwant is: de begeerten werden niet geprikkeld, de lust niet gestreeld, de ijdelheid niet gekoesterd, zoo als wel bij die jongeren: niet het ligchaam, niet de ziel, maar de geest verheugde zich, dat hoogere bestanddeel van den mensch, die innerlijke, die ware mensch die aan God verwant is, smaakte een zalig genot. Innig was daarom de vreugde, en kalm daarbij; want menige afwisselende indruk, dien het ligchamelijk leven ontvangt en waarvan het zieleleven den invloed ondervindt, dringt niet door tot de kalme diepte van den geest...

Aan den aard dier vreugde beantwoordt haar stof: ze is edel. Christus verheugt zich, - omdat de schatten der aarde aan zijn voeten worden gelegd? Omdat koningrijken onder zijn schepter zich buigen? Neen, omdat een triomf over de zonde is behaald; omdat het rijk der waarheid is uitgebreid; omdat God is verheerlijkt, en menschen die in de duisternis gezeten waren, zijn bestraald met het licht uit

[p. 100]

den hooge. Daarom is de stof zijner vreugde ook onuitputtelijk: heeft Hij in 't aanvankelijk welslagen der evangelieverkondiging het voorteeken gezien van satan's val, - telkens zal de troon van den vorst der duisternis nieuwe schokken ondergaan; al verder en verder zullen de grenzen worden uitgebreid van het rijk des lichts, honderden verlorenen straks tot de kudde worden toegebragt, duizenden dan, millioenen, en de blijdschap van den Heer zal gedurig klimmen, en gedurig zal Hij nieuwe stoffe ontvangen, om God te verheerlijken. Want de rigting van Christus' vreugde is op God. De blijdschap van den zondigen mensch trekt het kind van den Vader af; om het schepsel wordt de Schepper vergeten; maar Christus wordt door zijn vreugde tot God geleid, en de uiting van zijne hoogste blijdschap is een gebed. Daarom wordt zijn vreugde door geen schaamte gevolgd, door geen berouw vervangen, 't is één blijvende, klimmende, zalige stemming van den innerlijksten mensch.

Heerlijk licht werpt die vreugde op den Menschenzoon; Hij was ons in alles gelijk, en als onze smart, zoo heeft Hij ook onze vreugde gedeeld. Warm klopt Hem het hart voor de menschheid, haar heil is zijn lust, en wordt ze nader tot God gebragt, dan slaat Hij het oog naar omhoog en spreekt: ik dank U, Vader! Heerlijk licht op zijn betrekking tot God: eerbied ‘Heer des hemels en der aarde’ - afhankelijkheidsgevoel - ‘ik dank U’ - vertrouwelijke dankbaarheid - ‘Vader’ - de edelste gezindheden wedijveren met elkâar om den voorrang. Zoon des menschen, Gij zijt de Zone Gods.

Christus verheugde zich: geen naargeestigheid wil dan het Christendom, geen stenen en klagen; niet hij is de christen bij uitnemendheid, die altijd het hoofd ter aarde gebogen houdt; hij alleen, die 't oog ook dankbaar en vertrouwend durft opheffen, met het ‘Abba, Vader’ op de lippen. Godsdienst des geestes is het Christendom, dat maar niet aan den uitwendigen mensch blijft hangen, niet maar de grove of fijne zinnelijkheid roert, maar doordringt tot den geest. Godsdienst der waarachtige, zalige gemeenschap met God is het Christendom: alles deelt de christen mede aan zijn Vader en alles geeft de Vader aan zijn kind: elk gevoel, dat daar opwelt in het hart, wordt in Gods vaderboezem

[p. 101]

uitgestort, en heeft God welbehagen in de redding van zondaren, van die vreugde maakt Hij zijn kinderen de blijde deelgenooten.

Christus verheugde zich. Verheugen wij ons? Zonder vreugde geen Christendom. Christus verheugde zich in den geest; is prikkeling der zenuwen, streeling der lusten ons genoeg? Zonder geestelijke vreugde geen Christendom. Christus verheugde zich over den wasdom van het koningrijk Gods. Is wasdom van eigen eer of genot, van vermogen of aanzien ons liever? Zonder warme belangstelling in, zonder dankbare vreugde over de uitbreiding van het Christusrijk, zonder zendingsgeest geen Christendom. In den triomf van 's Heeren geest over de zonde, triomf in ons hart behaald over den zondelust, triomf over bijgeloof of ongeloof daarbuiten bevochten, dáárin, o christen, de stof uwer blijdschap gezocht, en niemand, dood noch leven zal uwe blijdschap van u wegnemen.

Ziet daar lezers! tot proeve eene beschouwing, die wij ter meedeeling kozen, niet omdat zij naar ons oordeel de uitmuntendste of schoonste uit den bundel is; maar alleen om de kortheid, daar wij niet over te veel ruimte in deze bladen wilden beschikken. Zouden wij nog aarzelen om het werk van de Keyser luide te prijzen? Neen wij willen hem dank zeggen voor hetgeen hij gaf. Wij hopen dat hij weldra de overtuiging zal verkrijgen, dat ‘de uitgave van eene tweede verzameling’ wel verre van ‘eene aanmatiging of een waagstuk’ te zijn, door velen met vreugde zal worden begroet.

De uitwendige gedaante van het boek beantwoordt aan den inhoud, 't is fraai gedrukt en net gebonden. De staalgravure echter is niet gelukkig uitgevallen.

R.

v.