Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

Koolzuur.

Van den bodem van een champagneglas ziet men onbeduidende blaasjes zich verheffen en aan de met schuim bedekte oppervlakte weder verdwijnen. Het is koolzuur, dat, uit de vloeistof vrij wordende, in tallooze parels opstijgt; het is hetzelfde gas, dat door de schoorsteenen van alle stookplaatsen en de longen van ieder mensch en elk dier ontwijkt; dat de rotsen der kalkgebergten helpt zamenstellen, en dat uit de gekristalliseerde kool, uit den diamant ontstaat, als men dit edelgesteente verbrandt.

Het koolzuur is een gas zonder kleur en zonder reuk. Het is wel is waar steeds in de atmospheer voorhanden, maar wordt alleen dan in deszelfs werkingen waargenomen, als het op deze of gene plaats in grootere hoeveelheid aanwezig is.

Het koolzuur is namelijk ongeschikt om te ademen; niet dat het eenige vergiftige werking zou doen ontstaan, maar enkel, dewijl het geene vrije levenslucht aan de longen me-

[p. 236]

dedeelt. Het is dezelfde gasstof, welke als ‘kolendamp’ reeds menig menschenleven heeft geëischt, ja die in gistkelders zoo gevaarlijk kan worden en waardoor de zoogenaamde ‘hondsgrot’ bij Napels hare beroemdheid heeft verkregen; dewijl het zich op den bodem dezer spelonk verzamelt en de lucht in dezelve tot op eene zekere hoogte bederft. Dieren, die niet in staat zijn den kop hoog genoeg op te heffen, kunnen derhalve op deze plaats niet leven, en terwijl menschen, zoolang zij in eene regte houding staan, met hun hoofd zich reeds in luchtlagen bevinden, welke geschikt zijn om te ademen, moeten honden aldaar stikken.

Men kent het koolzuur niet alleen als gas, maar ook in de gedaante van eene vloeistof en als een vast ligchaam.

Het is namelijk mogelijk het koolzuur, als het sterk afgekoeld en zamengeperst wordt, door de werking van drukking en koude in eene vloeistof te veranderen. Deze is alsdan even helder als water, zeer ligt beweegbaar en verdampt, zoodra de drukking wordt nagelaten, met zoo buitengewone snelheid, dat die deeltjes welke vervliegen en daartoe warmte noodig hebben, de achterblijvende vloeistof tot bevriezens toe afkoelen. Terwijl alzoo een deel van het vloeibare koolzuur verdampt, wordt het andere in eene met de sneeuw overeenkomende massa overgebragt, welke de grootste koude bezit, die wij op aarde hebben leeren kennen.

Kwikzilver en wijngeest bevriezen, zoo zij in aanraking komen met het vaste koolzuur, en op de huid brengt deze massa hetzelfde gevoel te weeg, als wanneer men een hevig gloeijend ligchaam aantast. De wond, welke door deze buitengewone afkoeling eener plaats op de huid ontstaat, is volstrekt niet te onderscheiden van eene brandwond. Zelden dan ook zal het spreekwoord: ‘les extrêmes se touchent’ zoo bewaarheid worden als in dit geval.

Het koolzuur is eene der gewigtigste stoffen in de groote huishouding der natuur; want het is de levenslucht en het voedingmiddel der planten. De planten ademen. De blaadjes derzelve zijn groene longen, welke lucht in- en uitademen; zij nemen het koolzuur, in de lucht aanwezig, op, behouden de daarin vervatte koolstof ter vorming van derzelver substantiën, en blazen de zuurstof uit, als eene vrijgelaten zuivere levenslucht voor dieren en menschen.

[p. 237]

Zoo stammen alle substantiën der plantenwereld, en middelijk door deze ook alle stoffen in het dierenrijk, voor het grootste gedeelte uit het koolzuur der lucht af. Het koolzuur is alzoo een van die bronnen, uit welke al het organische leven op aarde in eeuwige jeugd ontspringt.