Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

De nieuwere theologie op den kansel. Bloemlezing uit de preken van Dr. C. Schwartz, opperhofprediker te Gotha, door J.W. Straatman, Doopsgezind predikant te Groningen. Groningen, J.B. Wolters, 1860. In klein 8vo., 162 bl. Prijs f 1,25.

Men zou dit boekje kunnen noemen: eene poging tot feitelijke apologese van de ‘nieuwere’ theologie uit een homiletisch gezigtspunt. Onder de beschuldigingen tegen die aldus genoemde theologie ingebragt, behoort ook deze, dat zij onmagtig is om in den vorm van Evangelieprediking de christelijke gemeente te stichten en op te bouwen, en nu moet deze ‘bloemlezing’ uit de preken van eenen Duitschen zoon der ‘nieuwere theologie’ dienen, om ons publiek daaromtrent beter in te lichten en het gunstiger voor die, met een ongegrond wantrouwen aangeziene theologie te stemmen. Wij kunnen niet zeggen, de poging magtig gelukkig geslaagd te vinden, want dit twaalftal preekjes bevat niet eene, die het verder dan tot groote oppervlakkigheid brengt. 't Schijnt wel als heeft de prediker, luchtig over zijne onderwerpen willen heenwippen, om zich bij de algemeenste algemeenheden te bepalen, en indien het boekje ons eenvoudig ware aangeboden ‘met den wensch dat het ook ten onzent

[p. 491]

eenig nut zou stichten,’ waren we waarschijnlijk zonder erg tot de eenvoudige gedachte geleid, dat er niet magtig veel pit in zit. Maar nu men het ons aanbiedt als proeve, hoe ook de ‘nieuwere theologie’ vruchtbaar en stichtelijk kan prediken, - nu moeten we opregt zeggen, dat wij niets willen afdingen op den ernst van schwartz omtrent de zaak des Christendoms, niets op zijne bedoelingen met betrekking tot de eer des Verlossers en het waarachtig heil der gemeente; dat wij hem het regt laten wedervaren, dat hij het Christendom nergens bestrijdt en dat zijne rigting meer irenisch dan polemisch is (de waarschuwingen uitgezonderd, bladz. 154, 157, om toch vooral de historische feiten der Evangelie-verhalen niet aan te nemen, als iets dat ‘te lang verleden is en nu niet meer gebeurt,’ alsmede om in christus niets meer te zien dan een gewoon mensch), - maar dat zijne preken nog het meest gelijken naar die godsdienstige redevoeringen, welke bij ons gelukkig tot de geschiedenis der homiletiek behooren en door eene eigenlijke christus-prediking met gloed en leven zijn opgevolgd. Wij beklagen de ‘nieuwere theologie,’ als zij slechts zulke sobere preekjes leveren kan. Doch - homileten zijn de Duitschers niet, of zij ‘nieuwere’ dan wel ‘oudere’ theologen zijn. Met geringe uitzonderingen leveren zij magere, doodmagere stukken.

Als de ‘nieuwere theologie’ - wij moeten er immers die door verstaan, welke het geloof aan de historische feiten met betrekking tot den christus onverschillig acht? - ons toch eens geliefde te zeggen, waarom zij zich (de heer straatman houde het ons ten goede, dat wij schwartz als vertegenwoordiger harer homiletiek aanmerken) dan toch op woorden van jezus beroept? Doch ja, dat is ook waar - dat behoort niet tot hetgeen ‘niet meer gebeurt.’ En wij bidden in allen ootmoed de ‘nieuwere theologie’ om vergeving, dat wij hier onwillekeurig denken aan de uitgehouwen waterbakken van den profeet (Jer. II:13).

Ook wij ‘willen niemand voor een' ongeloovige uitkrijten en verketteren, die het een of ander van deze feiten of gebeurtenissen (in het leven van jezus) niet aanneemt;’ maar 't is onze geloofsovertuiging, dat eene theologie, die het historische in den persoon van den christus voor gansch on-

[p. 492]

verschillig houdt, eerlijk doet met geene aanspraak te maken op den naam van eene christelijke, aangezien de christelijke godsdienst eenen historischen grondslag heeft, dien zij niet kan missen zonder haar wezen prijs te geven.

Ons dunkt, dat de eerw. straatman deze, ook afgescheiden van de ‘nieuwere theologie’ sobere preekjes, gerust had kunnen onvertaald laten. Wij zouden toch wel geloofd hebben, dat het ‘haar ernst is met de zaak van het Christendom,’ maar misschien minder de overtuiging gehad, dat hare preken haar van wege zaakrijkheid althans niet zeer aanbevelen - ten minste als men naar die van schwartz mag oordeelen.